Truyền hình thực tế và hội chứng “thảo mai”
1001 kiểu khen
Cứ sau mỗi đêm thi của một chương trình tìm kiếm tài năng nào đó, báo mạng lại thi nhau giật tít, nào là "thí sinh A nhận cơn mưa lời khen từ giám khảo", nào là "giám khảo B nổi da gà/ suýt ngất/ choáng váng trước tiết mục của thí sinh C"… Sự xuất hiện dày đặc với "kính thưa các loại gameshow", Trấn Thành được xem như là "thánh khen" (nói theo ngôn ngữ giới trẻ bây giờ). Anh khen không tiếc lời và có cảm giác như cái gì cũng làm anh phấn khích đến mức nhảy cẫng lên.
Câu nói anh hay dùng để tặng thí sinh như "thật là vi diệu", "anh lạy em" trở thành câu cửa miệng của giới thanh thiếu niên. Sốc hơn cả là trong đêm chung kết "Tìm kiếm tài năng Việt 2016" vừa rồi, Trấn Thành liên tiếp ca tụng tay trống nhí Trọng Nhân lên mây. Dù biết tài năng của em rất đáng khâm phục nhưng câu tụng ca lố bịch kiểu: "thiên hạ đệ nhất trống", "Con là tài sản quốc gia", là "thần đồng", "thiên tài", "Con phải tham gia cuộc thi Tìm kiếm tài năng của hành tinh này mới xứng" thì người được khen cũng thấy đỏ mặt.
 |
| Giám khảo Trấn Thành khiến khán giả ái ngại khi quá hào phóng lời khen cho cậu bé Trọng Nhân. |
Ở "Cười xuyên Việt" mùa đầu thì Trấn Thành thường không giấu nổi sự phấn khích trước màn biểu diễn của Mạc Văn Khoa hay Lê Dương Bảo Lâm. "Tôi cam đoan rằng trong tương lai, em sẽ là diễn viên đe dọa đến các diễn viên chuyên nghiệp khác" - anh khẳng định với Lê Dương Bảo Lâm như thế.
Đến cả ca sĩ Hồng Nhung, người nổi tiếng với sự khổ luyện và khó tính trong từng sản phẩm âm nhạc thì khi ngồi ghế "nóng", chị mềm mỏng đến mức kinh ngạc thì trách gì được người khác. Bởi điều khán giả trông mong là sự định hướng kỹ càng, nhận xét xác đáng thuyết phục. Trái lại, khán giả có cảm tưởng Hồng Nhung không muốn mất lòng ai dù họ có hát dở đến thế nào. Còn nhớ, nhiều ca sĩ chuyên nghiệp tham gia chương trình "Tuyệt đỉnh tranh tài 2015" hát rất tệ nhưng chị đều tụng ca họ hết lời.
Hết khen tài năng, các giám khảo (nhất là những giám khảo "ngồi nhầm ghế") chuyển qua khen áo quần, tóc tai, ngoại hình… cùng vô vàn mỹ từ sáo mòn và bóng bẩy. Ca sĩ Thủy Tiên từng bị gọi là "giám khảo nước ốc" khi cô làm giám khảo khách mời "Bước nhảy hoàn vũ".
Nhận xét của cô không liên quan gì đến chuyện nhảy nhót mà chỉ loanh quanh: "Bạn đã làm mọi người ghen tị về nhan sắc của mình", "Em hôm nay thật nam tính" hay "Em là nữ hoàng của đêm nay". Ở "Giọng hát Việt" mùa hai, khi Mỹ Linh cho rằng thí sinh Âu Bảo Ngân không có lợi thế ngoại hình thì Hồng Nhung lại phản đối và rót mật vào tai thí sinh theo kiểu em rất đẹp, đẹp từ tâm hồn, từ sự tự tin và niềm đam mê ca hát…
Sơn Tùng M-TP gây tranh cãi khi mới tập tễnh vô nghề đã "dám" ngồi ghế "nóng" bình phẩm đàn anh trong chương trình "The Remix: Hòa âm - Ánh sáng 2016". Có lẽ cũng hiểu được áp lực này nên suốt quá trình "cầm cân nảy mực" anh chỉ toàn khen và khen, toàn tuyệt vời với xuất sắc để rồi chốt hạ bằng số điểm gần như tuyệt đối cho tất cả các đội thi.
Thay vì nhận định về mặt chuyên môn thì Đàm Vĩnh Hưng là chuyên gia đánh giá về kiểu tóc và trang phục cho thí sinh, đại loại như "Bộ váy/ kiểu tóc này hôm nay rất hợp với em", "Em kiếm đâu ra cái áo này, nó rất phong cách". Hồ Ngọc Hà từng lôi kéo Bùi Anh Tuấn vào đội của mình bằng câu mời gọi ấn tượng: "Chị có khả năng biến những thân hình mỏng manh trở nên quyến rũ trên sân khấu".
Hết cái để khen thì giám khảo lại chơi chiêu phong danh vô tội vạ. Bảo Anh được Hồ Ngọc Hà ví ngay với nữ hoàng nhạc đồng quê Taylor Swift ngay trong vòng giấu mặt. Bùi Anh Tuấn thì được ví như hoàng tử hát tình ca. Một thí sinh 16 tuổi đi thi mặc bộ áo dài trắng thì được khen giống y chang Mỹ Tâm hồi mới bắt đầu ca hát. Hẳn nhiên được ví von như thế ai cũng sướng rơn. Nhưng càng về sau thì các thí sinh càng đuối và tên tuổi cũng nhạt nhòa. Khổ nỗi đã có người tin tưởng vào những lời khen tặng đó đến nỗi khi rời cuộc thi họ mắc bệnh ngôi sao trầm trọng.
Khen nhau như thế bằng mười hại nhau
Người lớn "bị" khen đã ảo tưởng, ngộ nhận tài năng như thế thì huống hồ trẻ em. Với phương châm giảm sốc, hạn chế gây tổn thương cho các em, các giám khảo mặc sức khen lấy khen để. Mở miệng là "Trời đã định cho con trở thành một ngôi sao sáng", "Từ bây giờ con đã trở thành đồng nghiệp của cô chú". Trong chương trình "Giọng hát Việt nhí", nếu chưa đủ "đô" để kéo thí sinh về đội mình, các huấn luyện viên còn lên tận sân khấu tặng quà, người thì kẹo bánh, đồ chơi, áo quần đẹp, người thì hứa hẹn tương lai tươi sáng.
Nhớ mùa năm 2015, Cẩm Ly đem ngay cô bé Thiện Nhân - quán quân của năm trước - để chiêu dụ Lan Vy về đội với ngụ ý em sẽ sớm thành quán quân như Thiện Nhân. Nhưng cô bé sớm dừng chân ở liveshow 2. Vì vậy, không khó hiểu khi các bé bị loại thường sốc và khóc tức tưởi. Lời khen khiến có em vỡ mộng khi trở về thực tế, buồn khi giám khảo hứa lèo, có em tự mãn mà không mài giũa tài năng. Người lớn không biết hay cố tình không biết rằng, càng lên cao thì té càng đau. Đau đớn hơn khi nạn nhân là trẻ em vì các em ngây thơ, hoàn toàn tin tưởng người lớn.
 |
| Lời khen "thảo mai" của giám khảo dễ khiến thí sinh nhí ảo tưởng về tài năng của mình. (Ảnh chỉ mang tính chất minh họa). |
Hội chứng "thảo mai" là cách giám khảo cố gắng lấy cảm tình của khán giả lẫn thí sinh, đỡ phật lòng ai. Thực tế đã có không ít vị giám khảo "một đi không trở lại" do những nhận xét thẳng thắn, chân thành. Nói vậy không có nghĩa cứ "thảo mai" là an toàn. Trấn Thành quê muốn độn thổ cũng bởi cái miệng dẻo quẹo của mình. Sau khi bé Võ Hương Giang và cha mình hoàn thành tiết mục hát xẩm trong đêm bán kết "Tìm kiếm tài năng Việt 2016", Trấn Thành liền thao thao bất tuyệt ca ngợi hết tài năng bé Võ Hương Giang rồi đến tâng bốc tiếng đàn của cha em - anh Hoàng Tú - là "đỉnh của đỉnh".
Mấy lần nhạc sĩ Huy Tuấn ngồi bên tính nói chen vào nhưng không được. Đến khi hai giám khảo Trấn Thành và Việt Hương hoàn tất bài tán dương thì vị nhạc sĩ khả kính mới thủng thẳng: "Khen anh Hoàng Tú thì khen làm gì vì anh đã là nghệ sĩ nhân dân rồi".
Với các chương trình có thí sinh là ca sĩ chuyên nghiệp tham gia thì nhận xét của ban giám khảo rất cần tập trung sâu chuyên môn để định hướng cho ca sĩ, giúp họ hoàn thiện, trau dồi nghề nghiệp. Đồng thời, đó cũng là nguồn định hướng thẩm mỹ hiệu quả cho công chúng.
Đáng tiếc, họ sợ mất lòng hay mục đích của chương trình là tô đậm vai trò của người chơi hoặc nâng cao tính giải trí chứ không coi trọng chuyên môn nên giám khảo chỉ xuất hiện nhạt nhòa trong màn mưa lời khen nhạt nhẽo. Ca sĩ Ánh Tuyết từng rất bức xúc khi khán giả cho rằng chị và nghệ sĩ Quang Lý thiên vị ca sĩ Hoàng Tôn vì toàn khen chứ không chê.
Chị phân trần: "Anh Quang Lý và tôi đều khen chê đầy đủ về mặt được và chưa được của tiết mục. Thế nhưng khi phát sóng, không hiểu sao phần nhận xét của ban giám khảo toàn lời khen, phần chê đã bị nhà sản xuất cắt bỏ hết. Tôi gọi điện hỏi nhà sản xuất thì nhận được câu trả lời rằng do tuần trước Hoàng Tôn bị chê rồi nên tuần này phải toàn khen". Vậy nên thắc mắc của khán giả là tại sao phần điểm thi cho thí sinh lại thấp trong khi giám khảo khen lên tận mây xanh phần nào đã có câu trả lời.
Nhạc sĩ, ca sĩ Thành Bùi lặng lẽ từ giã truyền hình thực tế bởi anh dần hiểu sự giả tạo, thảo mai và phũ phàng của nó. Anh thừa nhận lời khen là điều tốt cho người chơi nhưng không thể khen quá tài năng của họ. Phải khen thật và chỉ ra điểm chưa tốt để họ hoàn thiện và phát triển.
Nhận được nhiều lời mời từ các chương trình truyền hình thực tế nhưng nhà thiết kế Sĩ Hoàng kiên quyết nói không để tập trung cho công việc. Anh quan niệm nếu đảm nhận vị trí giám khảo thì chương trình truyền hình dù mang yếu tố giải trí, họ cũng phải có trách nhiệm nhận xét đúng chuyên môn và có vai trò định hướng thẩm mỹ. Người nào càng có uy tín thì điều này càng phải đề cao vì có như vậy mới tôn trọng nghề nghiệp của mình, tôn trọng người chơi và khán giả.
