Miền sau cánh cửa - Phù sa của dấu chân lặng lẽ

Cuốn sách đã mở ra những bộn bề công việc, cho tôi có cơ hội chạm tới phù sa cuộc đời của tác giả. Trần Nhật Minh vốn là sinh viên K34 khoa Ngữ Văn, Đại học Tổng hợp Hà Nội, Trưởng Ban Văn học Nghệ thuật Đài Tiếng nói Việt Nam, một người chân thành, nồng nhiệt,  có trách nhiệm với cộng sự.

"Miền sau cánh cửa", tự nhan đề đã nói nên thế giới của anh, từ hiên nhà, lên rừng, xuống biển, đi vào góc khuất của đời người, bước ra khỏi dải đất hình chữ S và trở về cội rễ. Con người là vậy, dù đi xa đến đâu, cuối cùng vẫn mong được an trú trong cõi riêng của mình để ngẫm nghĩ, khóc cười trong những mất còn, hư hao.

Anh đã đóng lại bản thể, lần dở những trang thời gian trước đèn, câu chuyện của hiện tại được bắt đầu từ một quá khứ về tổ tiên - những người nâng niu con chữ, điều ấy đã thấm thía vào đứa cháu trai Trần Nhật Minh, khiến anh luôn day dứt, u hoài, tụng niệm những ngày tháng cũ đựng trong "Câu kinh cuối mùa đông", đó là cách anh tự thanh tẩy mình trước những bụi bặm phố phường và góc khuất nẻo của nghề. Câu kinh răn mình, chiếc roi, trang sách của cha là niềm tín mộ được thắp lên để Trần Nhật Minh khiêm cung. Một sự thức nhận thấm thía của người đàn ông đã "đi những quãng đường xa vượt khỏi cánh cổng nhà" nhưng thảng hoặc vẫn muốn được nằm im nghe chiếc roi của cha vung lên, gọi về tuổi thơ, để niềm sám hối không trở nên muộn mằn.

Đọc anh, tôi hiểu ra một điều giản dị: Trần Nhật Minh đã vỡ nghĩa chữ thánh hiền từ chính "ngôi nhà tinh thần" mà người cha đáng kính đã cố công xây dựng - người "luôn trọng chữ nghĩa và những điều giản dị". Từ ấy, anh nhìn ra nỗi u hoài, thân phận, mảnh đời rất riêng của Hà Nội trong những buổi chiều lãng đãng đi qua từng mái phố lô xô giữa gió bụi Kinh thành. Sự gặp gỡ với những thi nhân nổi tiếng, tất cả như một thôi thúc tự thân, một hạt giống duyên chữ nghĩa đã gieo và nẩy mầm.

Anh ảnh hưởng nhiều từ người cha. Triết lý sống giản dị của ông, sự lựa chọn không gian "khiêm tốn ở một góc phòng sinh hoạt" dành cho sách. Điều ấy dạy anh "đọc sách cho riêng mình chứ đâu để khoe thiên kinh vạn quyển. Sách hướng vào trong, không phơi ra ngoài". Triết lý của anh cho tôi cơ hội nhìn nhận lại bản thân, biết cách dựa vào con chữ ý nghĩa, ấm áp nhất mỗi khi chạm phải "nỗi rỗng tuếch". Suy cho cùng, giá trị của sách là để nhìn ra thế giới và ngẫm ngộ những giá trị tự thân vịn vào sách, ta sẽ ra khỏi bóng tối "dã thú".

Anh ra sông, nghe gió sông Hồng thổi thao thiết những phận người. Với tôi, anh chính là một trong số những người giữ lại hồn cốt Hà Nội. Những người ngang qua, thì chỉ nhìn thấy một Hà Nội bề nổi theo những con phố ồn ào, náo nhiệt. Nhưng với những người đi sâu, sống chết với nó thì lại cảm Hà thành từ tiếng gió thở than dọc triền sông Hồng. Sông dẫn lối anh đến với những góc khuất nẻo. Ở đó, trong hun hút trầm tích của dòng chảy, anh nghe phận người lênh đênh, dẫu đã bị thác ghềnh mài mòn những cơ may nhưng vẫn giữ lại trong mình nhân phẩm để thế hệ con cái biết nhìn ra giá trị bất biến của gia đình. Trần Nhật Minh giàu trắc ẩn dành cho những hư hao của đời sống tác động tới phận người.

Nhắc Hà Nội, không thể không nhớ đến thú vui đàn ông "Bia đầu ô". Thứ men sóng sánh lửa người. Thói thường, bia tràn vỉa hè, uống bia và uống vào mình dòng đời đang hối hả. Thú vui rất lạ. Vẽ trong một bức tranh đời sống đảo chiều. Bên bàn bia, những thân tình chạm cốc, nói, thở, vị bia, tình thâm tràn trề. Nhưng chưa qua hết tầm mắt đã là đời sống hối hả, những dòng người nối nhau, tất bật trong cuộc mưu sinh. Hà Nội là thế, bất kì góc nào cũng nhận ra dòng chảy của cuộc sống. Trong cơn bia, những người đàn ông phơi giáp, bày hồn mình trong men say sủi tăm. Tìm thấy mình, chạm vào bạn thật giản dị, giản dị như cách lấy tâm hồn mình để nghe những than vãn hay hạnh phúc từ người xung quanh. Thú bia hơi đã mở ra tất cả, để rồi khép lại "Miền sau cánh cửa", trở về nhà gối một giấc say. Nhã và dễ chịu đến khó tả.

Trần Nhật Minh sau những thù tạc bên bạn bè, lại trở về cõi riêng của mình, khi nghe trong không gian oi oi mùi khói. Từng sợi mỏng mảnh vờn vẽ bóng dáng làng quê. Với anh, khói để nhận diện sự sống. Dậy mùi quê. Khói mang mang, vỗ bông bênh sông nước, dắt díu những buổi chiều ngang qua cuộc đời, những khoảng trống vắng cần yêu thương trổ nhánh. Khói dẫn dụ đứa trẻ trong anh nỗi nhớ mẹ trong những buổi chiều dài như 12 tháng. Yêu mùi khói bởi làn xanh nhập nhòa hư ảo của nó là chất dẫn cho anh tìm về quá khứ đủ đầy, khôi nguyên nhất.

Từ phố lên núi, cảm thức của anh đã cúi xuống từng vạt cỏ rạp dưới gót chân người vô tình mà xa xót. Tôi nể cách anh trân trọng những bạn nghề. "Miền sau cánh cửa", có trang văn anh dành tặng cho những tâm hồn đơn sơ, đẹp trong triết lý sống tối giản. Có đồng nghiệp của anh viết mộc mạc, nhưng chất liệu chắt ra từ những dấu chân lên non cao, trèo ghềnh đá, khiến anh giật mình vì những phỏng vấn "salon", những phóng sự "nằm nhà", để rồi khao khát đi và đến. Lại có những người trẻ, ghi dấu hơi thở của mình ở những vùng đất xa xôi của Tổ quốc. Trân trọng nhiệt huyết tuổi trẻ, biết ơn giọt mồ hôi phả xuống cuộc đời, ấy là điều anh gửi gắm trong từng con chữ.

Ở cuốn sách này, còn là kí ức những ngày anh làm việc ở cơ quan thường trú của Đài tiếng nói Việt Nam ở miền Tây. Lênh đênh sông nước nghe những vạn chài úp mặt mưu sinh giữa nổi nênh gió nước. Phận người neo vào thuyền chài cũ nát, những đêm uống rượu với trăng suông, hát bài ca cuộc đời. Cái hồn nhiên, xô xệch của người long đong. Họ sinh ra, lớn lên, già đi và chết trên sông nước. Mỗi con thuyền rách, mỗi ám ảnh cuộc người. Viết đến đây, con chữ của anh nhíu lại, tiếng thở dài vọng khắp trang văn. "Khi ta thả xuống nước một con thuyền, ta đã tạo cho nó một cuộc sống. Nó cũng có thân phận riêng. Kể từ đó, nó biết lắng nghe tiếng nói của con người trong nỗi niềm sông nước". Văn anh gọi những u hoài, xôn xao kiếp người. Lấy được cảm xúc và sự nâng niu của độc giả, tôi thấy Trần Nhật Minh là một cây bút hạnh phúc.

Từ trong nỗi niềm thế sự, anh ra biển để thấm vào mình mặn mòi nước mắt và máu của "Những người đàn ông canh giữ biển". Trường Sa là dấu ấn thiêng liêng của biển đảo Tổ quốc, những người đến với Trường Sa, lấy trái tim mình kê cùng nỗi phập phồng cánh gió. Có những người bám trụ với biển ngót nửa đời người, là vị tướng lão luyện. Nhưng có người lính, giữa cơn phong ba biển cả, khao khát cuộc đoàn viên, chỉ biết dán tấm ảnh con trai khôi ngô lên đầu giường, cho vợi bớt cơn cớ. Vì nhìn vào mắt con, anh thấy bình yên và niềm tin.

Con người là thế, đi xa mấy rồi cuối cùng cũng mong được trở về. Quê Mẹ, bóng dáng Mẹ mãi là niềm khắc khoải khôn khuây. Khi những cơn gió cuối mùa đông thở dài trên mọi nẻo quê, lòng anh lại xôn xao ngày trở về. Trong những khuya sâu, tim anh vẫn phập phồng "giấc hương quan".

"Miền sau cánh cửa", là những file thời gian nén chặt để khi chạm tới, tôi thấy bồi hồi. Dấu chân Trần Nhật Minh đã đi qua và niêm lắng phù sa đời. Anh gửi vào đó cái nồng nhiệt của bụi bặm phố phường, trầm tích quá khứ, con chữ hào hển, khi nhẩn nha, lúc ào ạt nhưng thấm và đọng. Và tôi đã ghi lại cảm xúc của mình sau khi đọc cuốn sách vì sợ nó sẽ vuột trôi khỏi kẽ tay. Chút vụn chữ cỏn con này, như  một sự khích lệ, một niềm tự hào của tôi dành cho tác giả Trần Nhật Minh, cựu sinh viên Khoa Ngữ văn, một trong số người giữ hồn cốt của mái trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Dù cái tên ấy bây giờ đã bị xóa trong bản đồ giáo dục đại học nước nhà, nhưng nó vẫn còn mãi trong trái tim những thế hệ sinh viên chúng tôi.