Dương Thụ với “Bài hát mùa thu”
Tôi gắn bó với giới âm nhạc từ những năm 90 thế kỷ trước. Dường như, quen với hầu hết các nhạc sĩ miền Bắc, đặc biệt với những người ở độ tuổi xấp xỉ, trong đó bộ tứ Nguyễn Cường, Dương Thụ, Phó Đức Phương, Trần Tiến là thân hơn cả.
Mỗi người mỗi vẻ. Ông nào cũng ghê gớm, sắc sảo, tài hoa và đều sáng tác trước khi học Nhạc viện Hà Nội. Nhưng, họ lại thân nhau, có lẽ trước hết là liên tài sau là cái tình của những chàng trai Hà Nội, một thời. Nguyễn Cường ở Hàng Bạc, Dương Thụ ở Chân Cầm, Phó Đức Phương ở Bát Đàn, Trần Tiến ở Hàng Lọng.
Dương Thụ sinh năm 1943, trong dòng họ Dương danh giá, có hai cụ cố đỗ tiến sĩ triều Nguyễn, làm quan nhà Nguyễn, là Dương Khuê và Dương Lâm. Dương Thụ là cháu họ nhạc sĩ Dương Thiệu Tước và GS.TS Dương Thiệu Tống. Do sinh ra trong gia đình “thành phần” nên ông phải tự mình bươn trải để đi học.
Dương Thụ từng học piano với gia đình nghệ sĩ Thái Thị Sâm tại trường âm nhạc tư thục của cụ Lưu Quang Duyệt ở Hà Nội. Năm 1965, ông tốt nghiệp Khoa Văn, Đại học Sư phạm Hà Nội, sau đó dạy học cấp 3 ở tỉnh Tuyên Quang. Sáng tác đầu tiên của ông được biết tới là "Nhớ làng xưa", được phát trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam từ 1962.
Năm 1972, Dương Thụ thi đỗ vào Khoa Sáng tác của Nhạc viện Hà Nội (cùng đợt với Nguyễn Cường và Trần Tiến). Nhưng, cũng giống như Nguyễn Cường, vì trong diện “thành phần”, nên năm thứ hai đại học, ông tiếp tục phải trở về Tuyên Quang làm giáo viên dạy văn. Còn Nguyễn Cường thì theo học nhưng không có học bổng, mà thường ăn nhờ cơm của bạn bè. Năm 1978, Dương Thụ chuyển vào miền Nam, làm giảng viên Khoa Lý luận, Đại học Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh.
Năm 1982, Dương Thụ chuyển sang hoạt động âm nhạc chính thức, vừa sáng tác vừa chỉ đạo nghệ thuật cho nhiều đoàn biểu diễn, rồi làm biên tập cho NXB Âm nhạc và Đĩa hát Việt Nam, Tạp chí Âm nhạc của Hội Nhạc sĩ Việt Nam.
Thập niên 1990, những sáng tác của ông bắt đầu được công chúng biết đến và đón nhận nồng nhiệt. Hàng loạt ca khúc của ông được phát trên sóng phát thanh truyền hình, xuất hiện trong nhiều chương trình, băng đĩa, được rất nhiều ca sĩ thể hiện như Lệ Quyên, Thanh Lam, Mỹ Linh, Hồng Nhung, Bằng Kiều, Khánh Linh, Nguyên Thảo... Ông cũng là người tổ chức thành công Gala âm nhạc Nửa thế kỷ bài hát Việt Nam trong giai đoạn này.
Cũng như những người bạn của mình, Dương Thụ có một lượng fan hâm mộ rất đông đảo. Đã nghe rồi là nghiện. Nhiều bài hát của Dương Thụ được sử dụng ở các nền tảng khác nhau với nhiều ca sĩ. Nhưng, tâm đắc nhất với người nghe, với tác giả thì dường như chỉ một số ca sĩ kể trên. Có vẻ như ông “đo ni đóng giày” ca khúc cho từng giọng hát ấy, để ca sĩ như hóa thân vào tác phẩm.
Từ năm 2012, Dương Thụ làm chương trình riêng cho các tác phẩm của mình, gọi là “Cửa sổ âm nhạc”. “Cửa sổ âm nhạc” số 1 có tên: “Những câu chuyện của tôi”. Năm 2013, có “Cửa sổ âm nhạc số 2 - Tôi mơ một giấc mơ”. Năm 2015, ông tiếp tục mở “Cửa sổ âm nhạc số 3 - Bài hát ru mùa đông”. Năm 2019 “Cửa sổ âm nhạc số 4 - Đánh thức tầm xuân”. Và, sắp tới, ngày 4/11/2025, ông mở “Cửa sổ âm nhạc thứ 5 - Bài hát thu về”, một chương trình mang đậm chất thính phòng, biểu lộ khuynh hướng sáng tác chính của tác giả khởi đi từ thập niên 70 của thế kỷ trước.
Các chương trình của Dương Thụ luôn đặc biệt, không có những thứ ngoài âm nhạc như vũ đạo, các kỹ xảo sân khấu... Các “Cửa sổ âm nhạc” của ông luôn rất kỹ lưỡng và sang trọng khi được thực hiện với dàn nhạc thính phòng + band cùng những giọng hát đã từng gắn bó với tác giả và các giọng hát thính phòng do tác giả lựa chọn. Với hình thức biểu diễn: solo, duo, bè hợp xướng, cùng phần đệm của dàn nhạc hoặc với piano...
Âm nhạc ấy mang tính tự sự sâu sắc, giàu hoài niệm, thường hòa quyện giữa cảm xúc cá nhân với tình yêu quê hương, ca từ và âm nhạc của Dương Thụ làm nên một bức tranh về thiên nhiên, về các mùa: “Lắng nghe mùa xuân về”, “Vẫn hát lời tình yêu”, “Nghe mưa”, “Họa mi hót trong mưa”... Giống như lối sống kiệm lời, tránh ồn ào, âm nhạc của Dương Thụ tránh xu hướng thị trường, sâu lắng và cá tính, đầy chất nội tâm, nhưng lại rất phong phú nên bền vững với cả công chúng và những người thụ hưởng âm nhạc khó tính nhất.
4 chương trình trước khẳng định “Cửa sổ âm nhạc” là một thương hiệu âm nhạc uy tín, giàu tính nghệ thuật và cảm xúc, không phô trương mà bền lâu. Lần thứ 5 này, Dương Thụ chứng minh rằng âm nhạc, ở dạng thuần khiết nhất, vẫn đủ sức lay động. “Bài hát thu về” không chỉ gợi nhớ mùa thu - mùa luôn mang nhiều gắn bó trong nhạc Dương Thụ - mà còn như một lời tri ân, một sự tổng kết nhẹ nhàng nhưng sâu sắc cho hành trình nghệ thuật dài lâu của ông.
Âm nhạc của Dương Thụ như một thứ “tự sự”. Ông thường viết ở ngôi thứ nhất, như lời trò chuyện thầm thì: “Họa mi hót trong mưa”, “Đêm đông”, “Bài hát ru mùa đông”, tạo cảm giác gần gũi, riêng tư: nghe nhạc Dương Thụ là nghe chính tâm sự của một người bạn thân.
Âm nhạc ấy dẫn người nghe vào vùng ký ức về mùa thu, mùa đông, dệt nên những hình ảnh thiên nhiên chứa đựng những xúc cảm: mưa, gió, hoa cỏ, bầu trời, dòng sông, con người và vạn vật... Thiên nhiên trong nhạc Dương Thụ không chỉ là bối cảnh, mà còn là nhân vật đồng hành cùng nỗi lòng con người.
Âm nhạc ấy giai điệu giản dị nhưng tinh tế, không quá phức tạp kiểu hàn lâm, cũng không dễ dãi thị trường. Ông thường chọn giai điệu mộc mạc, gần với dân ca và nhạc thính phòng, nhưng biết “giấu” những đoạn chuyển bất ngờ để người nghe không bị nhàm chán. Giai điệu dễ nhớ, nhưng càng nghe càng thấy chiều sâu. Ông chọn lối biểu cảm gần gũi với phong cách thính phòng: dàn nhạc dây, piano, bè phối khí nhẹ, không dồn dập. Chất thính phòng làm nhạc Dương Thụ vừa trang nhã vừa có độ lắng sâu, thích hợp cho cả biểu diễn solo lẫn hòa tấu.
Ông có những ca sĩ quý trọng ông vì tài và vì tình. Tình anh em, chú cháu, họ gắn bó với ông vì tác phẩm trong đó họ được phép có yếu tố đồng sáng tạo, nhưng để làm giàu cá tính của cả nhạc sĩ và ca sĩ, mà không làm mất đi ý nghĩa căn bản của tác phẩm. Và, họ gắn bó vì ông rất yêu quý trân trọng họ.
Không lựa chọn hiệu ứng sân khấu hay sử dụng chiêu trò, Dương Thụ luôn khẳng định: âm nhạc phải tự đứng bằng chính nó, không cần những yếu tố ngoài âm nhạc. Đây cũng chính là lý do các concert của ông, đặc biệt là chuỗi “Cửa sổ âm nhạc” luôn chọn cách làm giản dị mà sang trọng.
Âm nhạc ấy man mác buồn, một nỗi buồn đẹp, không bi lụy, không kịch tính, mơ hồ, dịu nhẹ, có khi trong trẻo như ánh nắng cuối thu, có khi xanh mềm tươi non như nụ xuân mới hé. Dường như nỗi buồn ấy khiến người nghe nhớ lâu, đồng hành với ký ức của nhiều thế hệ. Âm nhạc Dương Thụ là sự hòa quyện giữa tự sự cá nhân - thiên nhiên lãng mạn - tinh thần thính phòng, được diễn đạt bằng giai điệu giản dị, giàu chất thơ, ẩn chứa nỗi buồn đẹp và sâu lắng. Nó không phô trương, không ào ạt, mà bền lâu và lắng sâu như một cuộc trò chuyện chân thành.
Người đa tài
Không chỉ nổi tiếng bởi âm nhạc, Dương Thụ còn là cây bút tản văn một thời. Ông cũng có tài biện luận. Chất giọng nhẹ nhàng, thủ thỉ, là người ít nói, nhưng khi vào mạch thì ông nói dài, nói sâu về một vài vấn đề xã hội mà không bao giờ phải cầm giấy. Ông còn có khả năng kiến trúc.
Nhà vườn của vợ chồng Dương Thụ ở Bắc Ninh được giới văn nghệ nhắc đến nhiều. Nhà có vườn cây lâu năm, ao cá, hồ nước, sân rộng, lối đi quanh co, cây cối xanh mướt. Một nhà vườn có phong cách kiến trúc Bắc Bộ truyền thống. Thực sự là “Khu vườn yên tĩnh” (tên một sáng tác của Dương Thụ). Theo đuổi sáng tác và rất thành công, có thể sống bằng quyền tác giả nhưng ông là người ưa hoạt động. Ông thích làm việc, có tinh thần cống hiến, tự tổ chức các chương trình văn hóa, nâng cao tri thức và giá trị thẩm mỹ trong cộng đồng.
Ông sáng lập và duy trì các hoạt động “Cà phê thứ Bảy” để chia sẻ về âm nhạc, nghệ thuật, điện ảnh và những điều thú vị trong cuộc sống. Trong “Cà phê thứ Bảy”, vợ ông - nhà báo Phạm Thị Thu Thủy - là người chọn phim và tổ chức các cuộc thảo luận về điện ảnh.
Nhà báo Phạm Thị Thu Thủy là nguyên Phó Tổng Biên tập Báo Thể thao & Văn hóa, Thông tấn xã Việt Nam. Hai người có nhiều sự đồng điệu. Ít ai biết rằng, nhạc sĩ Dương Thụ thường ngồi sau tay lái của vợ trong những chuyến du ngoạn khắp thế giới. Đi tới đâu, hai vợ chồng thuê xe ở đó tự lái. Đó là hành trình thú vị và tạo cảm hứng cho người nhạc sĩ tài hoa tiếp tục sáng tạo.
