Những ngày trên chiến hào "Mùa hè đỏ lửa"

Đêm vượt sông Thạch Hãn

Suốt hai tuần lễ ròng thấm đẫm nắng rát và mưa chan, trên chặng đường gần ngàn cây số, cuối cùng Tiểu đoàn 18 (Trung đoàn 127 Bộ tư lệnh Hải quân) từ Đông Triều (Quảng Ninh) đã có mặt tại làng Nhan Biều (xã Triệu Ái, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị). Từ lâu làng này đã trở thành "tọa độ lửa" bởi đây là "cửa ngõ" chiến trường. Từ làng Nhan Biều tới Thành cổ Quảng Trị, chỉ cách nhau con sông Thạch Hãn. Con sông dài hơn 155km, rộng hơn hai trăm mét, với độ sâu 2 mét.

Đại đội I, sau khi được nghỉ dưỡng sức hai ngày tại làng Nhan Biều, thì chiều ngày 9/7/1972, Đại đội trưởng Nguyễn Xuân Thái nhận được lệnh của Tiểu đoàn trưởng "Đúng 10 giờ 30 phút tối, vượt sông Thạch Hãn để vào trận đánh".

Hành trang vào cuộc chiến, ngoài vũ khí đạn dược và những vật dụng cần thiết cho sinh hoạt hàng ngày, mỗi người được phát khẩu phần lương khô đủ ăn 5 ngày. Tất cả được gói gọn vào tấm ni lông, rồi ôm chiếc "phao bơi dã chiến" đó qua sông Thạch Hãn.

Đêm ấy trời lâm thâm mưa phùn, bóng tối vây bủa mặt sông đen kịt. Thỉnh thoảng những cụm hoa lục bình bất ngờ dạt vào người các chiến sĩ. Hơn một tiếng đồng hồ, đội hình 120 cán bộ, chiến sĩ của đại đội đã tới bờ Nam.

Lúc này, trời đã tạnh mưa, những ngôi sao khuya bắt đầu le lói. Sau khi điểm danh lại từng con số của đơn vị mình, Đại đội trưởng Nguyễn Xuân Thái tiết lộ cho các chiến sĩ biết nơi cánh đồng đơn vị sẽ cắm chốt này, cách đây hai mươi ngày một tiểu đoàn bộ binh đã chiến đấu quyết liệt. Họ vừa mới rút quân.

Theo nguồn tin mật của tổ trinh sát cho biết: Trong hai ngày tới, địch sẽ mở một cuộc tấn công mới với ba lực lượng phản công gồm bộ binh, xe tăng bọc thép và không quân. Vì vậy, ngay từ đêm nay cho đến ngày mai, Đại đội 1 phải tập trung đào công sự, xây dựng hầm hào thật kiên cố, chờ lệnh chiến đấu.

Suốt mùa khô này, vùng đất thành cổ Quảng Trị nóng như "chảo lửa". Đất khô queo, lại lắm sỏi đá, nhiều chỗ vừa chạm lưỡi ven vào thớ đất đã đụng ngay những viên đá cuội phát tóe lửa. Suốt đêm hôm đó mồ hôi vã ra như tắm. Khát nước không chịu nổi, từng tổ thay nhau đi múc nước ở hố bom đổ vào bi đông đưa về uống. Đến 12 giờ trưa, cả Đại đội đã xây dựng hệ thống công sự, với hàng trăm mét giao thông hào và căn hầm A kiên cố.

Trận đánh mở màn

Đúng như các chiến sĩ trinh sát đã thông báo trước. Vào lúc 7 giờ sáng ngày 12/7/1972 một tốp máy bay phản lực đã bất ngờ lao tới trận địa. Sau đó hàng loạt quả bom dội xuống. Cả đất trời như bị xô lệch bởi tiếng nổ kinh hoàng. Những cột khói đen ngòm bốc cao, cây cỏ cháy rần rật, lửa bùng lên đỏ rực. Đất đá đổ rào rào.

Khói bom vừa tan, một toán lính bộ binh ngụy mặc quần áo rằn ri hùng hổ tiến vào.

Đại đội trưởng Nguyễn Xuân Thái đưa ống nhòm quan sát thấy rõ hàng trăm binh lính địch đang dàn hàng ngang bước hối hả. Những khẩu súng dài nòng lăm lăm. Vai chúng khoác chéo những băng đạn vàng chóe. Tên đại úy ngụy dẫn đầu đoàn, cao lêu nghêu. Miệng vừa ngậm tẩu thuốc lá, vừa hò hét binh sĩ. 

Mạng lưới phòng tuyến của Đại đội 1 được ngụy trang bằng cỏ kín mít, nên bọn địch vẫn chưa phát hiện được mục tiêu. Đợi toán quân đi đầu của chúng đến gần, Đại đội trưởng Thái phát lệnh cho Tiểu đội trưởng Trần Văn Rạng ném lựu đạn. Lập tức quả lựu đạn từ căn hầm của Rạng, vút nhanh như mũi tên, rơi trúng vào mặt tên đại úy ngụy. Cú đánh vỗ mặt ấy, khiến tên đại úy ngụy và 7 tên lính ngụy khác chết tại chỗ. Lúc này, đạn bắn như mưa cả hai phía. Cuộc chiến đấu kéo dài tới 12 giờ trưa mới tạm ngừng.

Lợi dụng lúc địch đang rút quân, cả đại đội tranh thủ khâm liệm 5 chiến sĩ hy sinh, phối hợp với tổ y tá đưa 4 chiến sĩ bị thương nặng tới trạm phẫu thuật tiền phương.

Ngày đầu tiên vào trận, đại đội đã diệt 35 tên địch, thu hồi 27 khẩu súng và hơn 300 viên đạn các loại. Tuy nhiên, đây mới là trận đánh mở màn.

50 ngày đêm rực lửa chiến hào

Trong  81 ngày đêm chiến dịch "Mùa hè đỏ lửa" Đại đội 1 (Tiểu đoàn 18, Trung đoàn 127) đã tham gia bám trụ suốt 50 ngày đêm, cho đến khi có lệnh cấp trên thông báo rút quân.

Ông Thông nhắc lại vài mẩu chuyện cho chúng tôi nghe:

Ở cạnh căn hầm ông, hồi ấy có Tiểu đội trưởng Nguyễn Văn Bao (quê ở tỉnh Ninh Bình). Bao mới 20 tuổi, chưa có người yêu nhưng đã lập được nhiều chiến công trong nhiều trận đánh, trở thành dũng sĩ được cả Trung đoàn 127 học tập và noi gương.

Sáng hôm ấy, vào khoảng 8 giờ ngày 22/7/1972, đội hình xe tăng của địch  gồm 5 chiếc tiến vào trận địa. Xe tăng nghiến đất tới đâu, bụi đỏ tung lên mù mịt tới đó. Chúng bắn xối xả vào đội hình của Đại đội 1, làm 12 chiến sĩ trong Đại đội hy sinh, 6 chiến sĩ bị thương nặng. Hai chiến sĩ ở cạnh chiến hào với Tiểu đội trưởng Nguyễn Văn Bao, chưa kịp nhả đạn đã gục xuống. Một chiến sĩ ở tiểu đội khác, xả một tràng trung liên vào chiếc xe tăng đi đầu, nhưng đường đạn bị chệch hướng.

Tiểu đội trưởng Nguyễn Văn Bao điềm tĩnh, chờ chiếc xe tăng đó tiến đến phía mình với cự ly 100 mét, anh dùng súng B40 bắn hai phát liền. Lập tức chiếc xe tăng đi đầu bốc cháy. Đạn pháo của các Trung đội tiếp tục "giăng lưới lửa" bao vây, khiến đội hình xe tăng địch cháy thêm chiếc nữa, phải quay lưng tháo chạy.

Càng thua to, bọn địch lại càng liều lĩnh và ngoan cố, tiếp tục phản công lại ta.

Hàng ngày trên bãi chiến trường địch chết như rạ. Mùi xú uế tử thi bốc lên nồng nặc, khiến cán bộ chiến sĩ Đại đội 1 vừa phải chịu đói, chịu khát lại chịu cảnh ô nhiễm môi trường. Tuy gian khổ và rất ác liệt nhưng toàn đơn vị chẳng ai nao núng tinh thần.

Chính trị viên Đại đội Phan Đình Thông, còn nhớ đêm 24/7/1972 một đêm kinh khủng nhất trong lịch sử. Trận đánh diễn ra vào lúc 9 giờ tối, mãi đến 4 giờ sáng hôm sau mới kết thúc. Bắt đầu địch đưa hàng chục máy bay phản lực và máy bay B52, ném bom xuống trận địa. Suốt 4 tiếng đồng hồ, tốp này đến tốp khác, lần lượt thay phiên nhau quần thảo.

Pháo sáng đỏ rực trời, soi rõ từng cành cây ngọn cỏ dưới mặt đất. Nhiều căn hầm của cán bộ và chiến sĩ bị trúng mục tiêu, khiến 15 người hy sinh và 5 người bị thương nặng. Duy nhất chỉ căn hầm chữ A có 3 người trú ẩn của Chính trị viên Phan Đình Thông, bị một quả bom tấn giáng xuống ngay  trước cửa hầm, nhưng lại không phát nổ.

Sáng hôm sau trận đánh tái diễn. Chính trị viên Phan Đình Thông chỉ huy đánh hướng Tây, Đại đội trưởng Nguyễn Xuân Thái chỉ huy đánh hướng Đông.

Sau khi trận đánh kết thúc, hai mũi giáp công của Đại đội 1 (Tiểu đoàn 18, Trung đoàn 127) đã tiêu diệt được 150 tên binh sĩ và sĩ quan Việt Nam Cộng hòa. Tuy nhiên, về phía ta cũng nhiều cán bộ chiến sĩ hy sinh, đặc biệt Đại đội trưởng Nguyễn Xuân Thái đã bị hy sinh. Tiểu đội trưởng Rạng, người sát cánh bên chiến hào cùng Đại đội trưởng Thái, kể lại cho mọi người biết: "Thủ trưởng Thái bị một viên đạn địch bắn xuyên qua bụng. Dẫu máu chảy ra xối xả, nhưng vẫn bình tĩnh dùng tiểu liên "đốn gục" hai tên lính ngụy trước khi thủ trưởng hy sinh. Lúc tôi chạy lại, thủ trưởng Thái người còn nóng hổi, đôi mắt vẫn mở trừng trừng".

Sau trận đánh, cả đại đội lại tỏa ra tìm kiếm thi hài những người đã hy sinh. Đồng đội dùng tăng, võng khâm liệm chôn cất từng người xong, lại tiếp tục vào vị trí chiến đấu. Chúng tôi hỏi trường hợp dũng sĩ Nguyễn Văn Bao trong trận đánh này, ông Thông ngậm ngùi nói: "Sau một tuần lễ anh Thái, Đại đội trưởng ra đi, chú Bao cũng hy sinh. Nếu chú ấy còn sống, chắc chắn chú Bao sẽ trở thành anh hùng. Tôi có quyền tự hào về đồng đội tôi đã đổ nhiều xương máu ở thành cổ Quảng Trị, để hôm nay Tổ quốc mình mới cường thịnh đi lên trong kỷ nguyên mới ".

Tháng 10/2025