Giáo sư Hồ Ngọc Đại và những chuyện "khác người"
Khi ông lập ra Trường Thực nghiệm, có nhiều ý kiến ủng hộ nhưng cũng có nhiều ý kiến phản đối. Người ủng hộ coi đó là cách giáo dục hiện đại, nhưng những người phản đối lại nói rằng con người, nhất là các em nhỏ có phải là "đồ vật" đâu mà mang ra "thực nghiệm".
Tôi hỏi ông rằng phương pháp mà ông dạy học trò ở Trường Thực nghiệm, ông có dạy con mình không? Ông bảo "tất nhiên"!
"Tôi không khen, không chê, không phạt con bao giờ. Tôi dạy con là dạy theo cái tự nhiên của nó, tạo mọi điều kiện để cái tự nhiên của con mình phải là cái tự nhiên. Cái quan trọng nhất mà tôi dạy con không phải học để kiếm tiền, để làm ông này bà nọ mà để làm một con người lương thiện" - GS Hồ Ngọc Đại bảo tôi.
 |
| Giáo sư Hồ Ngọc Đại. |
Tôi chợt nhớ lời dạy của Khổng Tử "Nhân chi sơ, tính bản thiện". theo lời Khổng Tử, con người khi sinh ra vốn bản tính lương thiện chăng? Hay nói cách khác, bản tính tự nhiên của con người là lương thiện? Và GS Hồ Ngọc Đại muốn để cái bản tính lương thiện này phát triển tự nhiên? Dạy con theo cách "khác người" của ông là tuyệt đối tuân theo bản tính tự nhiên tự có trong con người?!
Nghĩa là ông không hề áp đặt mà tuân thủ bản tính tự nhiên của con người, từ đó hướng cho con em mình phát triển đúng với các quy luật tự nhiên, khách quan chứ không hề theo sự chủ quan, mong muốn (dù là những mong muốn tốt đẹp nhất) của những bậc làm cha, làm mẹ. Cái "khác người" của ông về dạy con nếu hiểu thấu đáo, xem ra cũng mới mẻ và có lý đấy chứ!
Tôi đến thăm ông tại trụ sở của Trung tâm Công nghệ giáo dục do ông làm Giám đốc. Dù nghe tiếng ông đã lâu, cũng nghe nhiều đến phương pháp dạy học của ông, điều mà nhiều người cho là rất hay, cũng có người cho là "ảo tưởng". Tôi biết, Trường Thực nghiệm Giảng Võ và các phương pháp dạy học trò ở đó phần nhiều là từ ông. Ông được coi là "Cha đẻ" của "Công nghệ giáo dục". Trường Thực nghiệm Giảng Võ đã có những học sinh mà sau này trở nên nổi tiếng như GS Ngô Bảo Châu. Chẳng thế mà báo chí có lúc loan tin người ta chen nhau nộp đơn vào đây cho con học đến mức xô đổ cả cổng trường!
GS Hồ Ngọc Đại có một người con trai duy nhất tên là Hồ Thanh Bình, sinh năm 1973. Thanh Bình học luật ở Nga, rồi làm thạc sỹ, giờ đang làm tiến sỹ. Bình học giỏi nên khi tốt nghiệp đã có ba nơi xin về làm việc, nhưng Hồ Thanh Bình đã chọn Viện Khoa học Giáo dục và bây giờ Thanh Bình đang là Trưởng phòng.
Trò chuyện với tôi qua điện thoại, Hồ Thanh Bình kể rằng: "Hồi nhỏ, vào các ngày chủ nhật bố cháu thường dẫn cháu vào vườn bách thú hay công viên chơi, cháu rất thích, được tự do chạy nhảy, thăm thú trong đó, nơi mà trong trí tưởng tượng của tuổi thơ là cả một thế giới muôn màu muôn vẻ… Bố mẹ cháu luôn tôn trọng cháu, không hề áp đặt điều gì, chỉ khuyên cháu lớn lên cố gắng làm một con người lương thiện …".
GS Hồ Ngọc Đại kể, có lần vợ ông (bà Lê Tuyết Hồng, con gái thứ ba của cố Tổng Bí thư Lê Duẩn) bảo ông: "Nhà mình chỉ có một đứa con mà anh chẳng chịu kèm cặp gì nó cả …". Ông bảo vợ: "Tôi lo cho cả triệu học sinh chứ đâu chỉ riêng mình nó...", thế là bà giận ông tới mấy ngày.
Khi tôi hỏi ông dạy con ở nhà và dạy học trò ở trường khác nhau chỗ nào? Ông bảo: "Tôi không dạy con cái gì ở nhà cả, con tôi đến Trường Thực nghiệm học như các trẻ em khác. Học sinh ở Trường Thực nghiệm học như thế nào thì con tôi học như vậy".
Năm 1978, ông thành lập Trường Thực nghiệm. Ông nói, theo phương pháp giáo dục của ông trẻ em chỉ học một năm thôi là đọc thông viết thạo. Thấy tôi có vẻ chưa hiểu lắm, ông giải thích rằng "công nghệ giáo dục" của ông ví như người công nhân làm việc trong nhà máy, làm việc trên dây chuyền sản xuất liên tục, có thể kiểm soát được sản phẩm từ đầu đến cuối… Học sinh học ở đây là tự học hết, giáo viên chỉ hướng dẫn quá trình tự học, hướng dẫn học sinh tự làm lấy bài vở… thầy không gân cổ lên giảng, học sinh không phải cố hết sức mình... Khi tôi đưa các bài toán về đại số vốn được dạy cho sinh viên đại học xuống dạy cho học sinh lớp 1, người ta bảo tôi muốn làm cho trẻ em loạn trí à? Thế mà trẻ em lớp 1 học được đấy!" - Ông hào hứng bảo tôi.
Trước đây, tôi nghĩ, có lẽ ông là con rể của cố Tổng Bí thư Lê Duẩn nên người ta nể ông, nếu không, phương pháp thực nghiệm, công nghệ giáo dục của ông khó mà tồn tại. Hóa ra tôi đã nhầm, càng ngày, công nghệ giáo dục mà ông khởi xướng càng trở nên cần thiết cho công cuộc đổi mới giáo dục hiện nay.
GS Hồ Ngọc Đại sinh ở Quảng Trị nhưng quê gốc của ông là xứ Nghệ. Ông nội ông từng làm quan văn dưới thời nhà Nguyễn; bố ông là cụ Hồ Thâm theo cụ Phan Bội Châu chống Pháp, sau đó đi theo Cách mạng. Nhà ông khi xưa giàu có, nuôi nhiều cán bộ trong thời kỳ còn phải hoạt động bí mật. Năm 1968, ông sang học đại học ở Liên Xô (cũ) ngành tâm lý học.
 |
| Một trận chơi bóng đá của học sinh lớp 1 Trường Thực nghiệm. |
Năm 1976, ông hoàn thành luận án Tiến sỹ khoa học "Những vấn đề tâm lý trong dạy toán hiện đại". Ông kể: "Khi tôi bảo vệ luận án Tiến sỹ trước các Viện sỹ của Viện Hàn lâm, tôi có nói "Phương pháp giáo dục của tôi có thể trao tận tay cho từng giáo viên". Sau này bà giáo hướng dẫn luận án bảo tôi: "Các Viện sỹ ở đây cũng chưa ai dám nói những câu như thế đâu, anh thật to gan…".
GS Hồ Ngọc Đại quả là "to gan" khi ông dám "Đánh cược với nền giáo dục truyền thống hiện tại". Ông cho rằng "Giáo dục không thần bí hóa bằng những lời hô hào sáng tạo suông. Học không phải để làm quan, để làm giàu mà để làm một con người bình thường… Học để làm người sống bình thường cao hơn học để làm quan… và đó là điều vĩ đại".
GS Hồ Ngọc Đại đã có nhiều câu nói nổi tiếng, nhiều phát ngôn "gây sốc" trên báo chí như: "Trẻ em là cứu tinh của dân tộc…"; "Dạy sai có thể khiến cả một dân tộc sai lầm"; "Tôi chịu thua tất cả chỉ để được công nghệ giáo dục …".
Tuy ông đã ở ngưỡng cửa của tuổi 80, nhưng vẫn tràn đầy nhiệt huyết với công nghệ giáo dục, với sự nghiệp "trồng người" đang biến đổi từng ngày trên đất nước ta.
Ông kể rằng, hồi còn nhỏ con trai ông đã chia cả cân đường mà bố mẹ dành dụm được cả tháng cho trẻ em hàng xóm. Khi lớn lên cũng vậy, có gì cũng mang đi chia cho các bạn. Vợ ông đi nước ngoài về mua cho con một cái áo 500 đô la Mỹ, làm qùa cho con trai. "Nó thích lắm, nhưng khi các bạn đến chơi xin mặc thử, thằng bé đã vui vẻ cho cậu bạn chiếc áo ấy, khi thấy bạn mặc vừa hơn mình. Nhà tôi xót lắm nhưng không dám nói gì, còn tôi, tôi mừng thầm vì biết con trai mình đã thực sự là người hảo tâm, lương thiện như những gì mà mình mong đợi" - ông vui vẻ kể.
Trong Ngày thơ Việt Nam tổ chức vừa rồi ở Văn Miếu, tôi thấy ông nhanh nhẹn đi lại giữa những nhà thơ, nhà văn, sôi nổi trò chuyện. Tôi biết ông là người yêu văn chương và có lẽ ông đã tìm thấy cái cốt lõi nhất là tính nhân văn trong đó để đưa vào "Công nghệ giáo dục" của ông mấy chục năm qua!
