Tình già

1.

Bà nội Ba là em ruột ông nội Hai, anh em nhà chú bác với ông nội ruột (đã mất) của tôi. Huyết thống tuy xa nhưng do sống cận kề trong xóm nên thành gần, cũng kêu nội luôn, tập quán người Trung nó thế! Nội Hai nhà cửa đàng hoàng. Ngôi nhà ngói năm gian to vật đối diện nhà tôi. Sau này, nội chết để lại cho con trưởng thừa tự. Con thứ, chú Tư Thanh sống với bà nội Ba tức cô ruột. Mẹ kêu: không phải, là nội Ba sống với chú Thanh. Nội Ba tuổi già không chồng con nên nương nhờ cháu...

Ba cãi, nương cái con khỉ! Đất vườn ấy của cô Ba. Cô kêu cho thằng Thanh cất nhà ở chung, ngụ ý nó biết điều phụng dưỡng cô tử tế thì mai mốt đất ấy vườn ấy để lại cho nó. Ra vậy! Sao nội Ba lại không chồng con hở ba? Trời, cái con này! Mày hỏi tao, tao biết hỏi ai? Chắc số bã (bà ấy) nó vậy! Lần này tới lượt mẹ "trả miếng": số, số cái... con khỉ! Trẻ không lo phận mình, cứ ở vậy nai lưng chăm sóc cha già. Tới khi xong đời ổng thì đời mình cũng... xong luôn chớ số má gì!

*

Nội Ba sống với chú Tư Thanh, tiếng để vợ chồng chú phụng dưỡng nhưng kì thực là làm... ô sin. Không; chính xác hơn làm vú em, lãnh nhiệm vụ chăm sóc thằng Sơn con chú Tư. Quê tôi có cái lệ: người già không còn làm chuyện chi ra hồn sẽ được giao cho nhiệm vụ "bảo mẫu" tức trông trẻ! "Bồng em khỏi xay lúa, xay lúa khỏi bồng em", trẻ khỏe lo cáng đáng việc nặng bên ngoài kiếm tiền thì già cũng phải phụ lo việc nhẹ (...không lương) ở nhà chớ. Người đâu có người chơi không (trừ ốm đau không kể).

Hợp lí quá xá. Cái hợp lí đến từ tập khí truyền đời khiến không đứa con/cháu nào chịu khởi lên suy nghĩ rằng mình đang "bóc lột" ông bà cha mẹ. Rằng, chuyện giữ trẻ, nhất là trẻ hay nghịch ngợm, quấy khóc, nào phải đâu chuyện nhẹ. Con cháu không nghĩ vậy và ông bà cha mẹ cũng đương nhiên không nghĩ vậy.

Bằng chứng là nội Ba chăm thằng Sơn rất chi "tận tâm tận lực", suốt ngày bồng ẵm trên tay không cho chân đụng đất. Nó ị nó tè dính áo dơ quần, quấy khóc kiểu nào nội cũng ráng chịu. Tay nội hay lên cơn run bất tử vì bệnh parkinson. Khi nào run quá, không bê nổi thằng Sơn, nội đành lập cập ngồi bệt, cho thằng bé ngồi ào luôn lên đùi (nặng thiếu chút gãy xương) chờ cơn run qua đi.

Mấy lần lên cơn bất chợt khiến thằng Sơn suýt té nhưng nội cứ giấu, cố. Chuyện ấy hình như chú thím Tư Thanh có biết. Nhưng, vẻ như cả thím lẫn chú đều cho rằng nội Ba phải cố là đương nhiên. Đã nói người sao có người ở không, mà nội Ba có làm được gì khác ngoài chuyện giữ thằng Sơn?

Vậy nhưng chuyện phải đến rồi cũng đến.

Ấy là hôm thằng Sơn bị té u đầu do cơn run của nội Ba đến quá nhanh khiến nội không trở tay kịp. Thằng Sơn khóc ré. Nội Ba phệt đất, quần áo lấm lem, cũng khóc. Thím Tư Thanh xót con chẳng cần giữ miệng mồm, mắng nội Ba té tát, nào là già ăn hại, giao có chuyện giữ cháu cũng làm không nên. Thôi từ nay khỏi cần bà động chân tay, cứ ngồi yên đợi cơm bưng nước rót cho tui nhờ vân... vân...

Nói đã miệng vậy thôi chứ ở đấy mà ngồi yên. Nhiệm vụ trông trẻ (tức thằng Sơn) vẫn được tiếp tục sau bài chỉnh huấn kèm răn đe, ấy là nội Ba chỉ được phép dắt nó đi chơi, đi ỉa, đi đái, đi đút cơm, đi bắt chuồn chuồn châu chấu nhưng cấm không được bồng. Thực ra, cũng không cần bồng, bởi thằng Sơn thực sự đã lớn đụi, kệ việc cả nhà không ai cho rằng nó lớn. Cú ngã ấy thực ra có lợi, nó giúp anh cu Sơn biết mình còn sở hữu một... đôi chân có thể dùng đi lại hoặc chạy nhảy tung tăng.

Phát hiện động trời này khiến anh quá khoái chí, phản đối kịch liệt chuyện phải ngày ngày đeo bám lặc lè, tù túng trên đôi tay run rẩy của nội Ba. Nhưng, yên tâm, nỗi khổ của nội cũng chẳng mất đi đâu. Nó tuân theo định luật bảo toàn và chuyển hóa của Lomonosov - tức chỉ chuyển từ đôi tay run rẩy xuống... chân. Giờ thì nội suốt ngày vừa thở vừa làm cuộc đua Marathon với một thằng bé lên năm hiếu động và nghịch hơn quỷ sứ. Đã bảo "xay lúa khỏi bồng em" kia mà!

2.

Thằng Sơn con trai một. Hồi thím Tư Thanh mới đẻ nó, nhà chú thím còn sang chảnh lắm. Thím Tư cựu thanh niên xung phong thời chống Mĩ, có Huy chương Kháng chiến nên sau hòa bình về giữ chân lãnh đạo, làm phó chủ tịch xã. Chú Tư Thanh là chủ nhiệm cửa hàng mua bán hợp tác xã, "quyền sinh quyền sát" với số mặt hàng nhu yếu phẩm phân theo tem phiếu quý như vàng thời bao cấp. Ghế ngồi vậy đương nhiên khá giả. Tôi lên nhà chơi, không chỉ chứng kiến cảnh thằng Sơn mặc quần áo đẹp, được "kiệu" suốt ngày, chân không đụng đất, mà còn phải nuốt nước bọt thòm thèm mỗi khi gặp bữa thấy nó ăn toàn món ngon.

Vậy nhưng mả phát tài lộc của chú thím Tư dường như chẳng được dài lâu. Chú Tư bị phát hiện làm thâm thủng công quỹ, may chưa đi tù nhưng phải bồi thường một khoản lớn. Đương nhiên mất việc, về làm thứ dân. Chưa hết, cái vết ố tiền bạc lem nhem còn lây lan, gây băng hoại luôn cho sự nghiệp quan chức của thím Tư. Bầu bán nhiệm kì kế tiếp thím rớt chân đại biểu hội đồng nhân dân, đương nhiên rớt luôn chức phó chủ tịch.

Thua buồn lẫn không chịu nổi đàm tiếu, thím xin thôi việc ở nhà theo mẹ vô núi hái củi cắt tranh, rảnh ra lo nhà cửa, cơm nước cùng con cái. Thằng Sơn có người chăm, nội Ba hóa người thừa, chính thức thất nghiệp khỏi đợi bầu bán!

3.

Miếng đất của nội Ba rộng, dài hun hút. Chú Tư Thanh xây nhà đoạn trước. Đoạn giữa ruộng sâu trồng lúa. Còn nguyên đoạn hậu nổi lên cái gò cao trồng chuối, xung quanh cây cối tre pheo um tùm. Chốn ấy như "rừng nguyên sinh" thu hút kì nhông, rắn mối, sóc, chuột cùng chim chóc đủ loại tụ về. Chưa hết, hút luôn đám trẻ trâu có máu phiêu lưu hoặc ưa săn bắn (bằng ná thun) không sợ gai góc cào xước, thi thoảng lại bì bõm lội ruộng băng vào.

Anh Năm nhà tôi cũng thành viên thuộc loại "cộm cán" trong cái băng đảng Robin Hood cấp làng ấy. Trưa nào cũng trốn ngủ, cổ lủng lẳng ná thun biến mất tăm mất tích. Thằng Năm chơi đâu mà cứ trưa trưa lại mất mặt? Mẹ thắc mắc. Dạ, con cũng hổng biết. Nói cho qua chuyện chớ sao hổng biết. Tại anh Năm dặn phải giữ kín, hôm nào anh sẽ cho theo chuyến, coi chuyện... động trời. Gì "động trời" ta? Kệ, gì cũng được, con nít hiếu kì, nghe vậy đủ tít mắt tít mũi, bắt bí mật một chuyện chớ... mười chuyện cũng ok!

Thiệt, những lần hiếm hoi được anh Năm cho "đồng hành", với tôi, là một đặc ân to. Anh Năm học dốt nhưng mọi nghề chơi trong danh mục "chui bờ lủi bụi" đều rất thần sầu. Thả diều, đánh đáo, đánh bi, con nít cả xóm phải suy tôn sư phụ. Nữa, cây ná của anh mỗi khi lắp đạn, giương lên là chim, cá, kì nhông, rắn mối gì bất kể phải một em "tử nạn"! Ba mấy lần tịch thu ná, đè xuống quất cho chừa cái tội chơi nguy hiểm nhưng anh mê quá, nhất định không chừa...

Đi đâu hở anh? Tôi háo hức hôm anh Năm giữ lời hứa, thưởng cho thành tích giữ mồm giữ miệng bằng việc cho đồng hành chuyến phiêu lưu trưa của anh. Suỵt, nhỏ cái miệng thôi, ra vườn nội Ba chớ đâu... A ha, đúng phóc như tôi dự đoán. Nào, để xem trong khu vườn chuối um tùm, gần biệt lập với thế gian kia có chuyện động trời gì? Bì bõm qua ba cái bờ ruộng trơn trượt, chui thêm một lỗ rào lởm chởm gai tre mới lọt được vào lãnh địa Robin Hood bên trong.

Tre pheo, cây cối xanh um, tỏa bóng mát rượi trên đầu. Nhưng, không chỉ tre, cây, giữa vườn có túp nhà tranh vách đất mới dựng. Gọi lều đúng hơn nhà bởi nó bé xíu xiu, khác cái có vách chắn xung quanh. Nhà ai cất ngoài này vậy, anh Năm? Khẽ chứ, nhà nội Ba... Nội Ba? Khó hiểu chưa? Nếu tôi nhớ không lầm, nội Ba sống với chú Tư Thanh trong căn nhà cấp 4 khang trang hướng mặt lộ phía trước kia mà?

4.

Chuyện nội Ba "chuyển hộ khẩu" ra căn nhà tranh sau vườn chuối hóa ra do chú Tư Thanh sắp xếp!

Nghe bảo nội bịnh, căn bịnh mãn tính gì không rõ, sống chung sợ lây. Mà cũng có thể do thằng Sơn đã lớn, nhà không còn việc gì nội có thể cáng đáng khiến sự hiện diện của nội trong nhà hóa thành... thừa. Một sự thừa thãi làm xấu xí ngôi nhà cấp 4 khang trang bởi những lập cập lập cà mất chuẩn của một người già còn mang thêm bệnh tật. Lôi thôi lếch thếch, ăn uống vung vãi, đổ tháo, lơ cơ rơi đũa, vỡ bát. Nhà có mấy con người, chả lẽ chia riêng mâm, mua riêng chén đũa, hàng xóm dòm vô ra thể thống gì.

Ban đầu thím Tư còn cố chịu đựng, sợ xóm làng dị nghị. Nhưng, sau bữa nội Ba bất cẩn vấp té, làm vỡ mấy cái chén sứ mỏng gia bảo thím vẫn nâng niu như vàng thì xem như nước tràn li. Kế hoạch xây nhà sau vườn chuối cho nội Ba ở riêng được chú thím âm thầm xúc tiến - nhanh gọn và bí mật nhất có thể. Sau đó, e hèm dọn giọng nói xa nói gần, động viên nội chấp thuận với những sắp xếp định trước.

Nào là cô Ba cao tuổi, cần chốn riêng tư yên tĩnh để dưỡng già. Nào là cô có bệnh phế quản hay ho khúc khắc (nghi... lao?), sống gần con trẻ e không hay. Là tụi con muốn giữ cho cháu Sơn (nó từ nhỏ do một tay cô bồng ẵm, cũng coi như con cô rồi) chứ tụi con quan trọng gì vân... vân... Cứ tưởng nội Ba sẽ phản đối, nhưng không, nội lẳng lặng nghe, gật đầu với thái độ rất chi... cam chịu. À, không, còn hơi vui mới đúng! Chú thím Tư ban đầu có chút ngạc nhiên, nhưng sau đó gật gù bộ vỡ lẽ, mình thu xếp khéo léo, nghĩa tình vậy cụ còn đòi gì!

Ban đầu cơm nước ngày hai bữa thím Tư còn chịu khó lội ruộng mang ra. Nhưng, sau thấy phiền, nội Ba gạt đi, bảo để nội tự nấu. Lập cà lập cập chút nhưng rồi cũng thành cơm canh, tuy nhiều bữa hơi khê, khét. Gì đâu quan trọng, chưa ai ăn cơm khê mà chết, còn canh lỡ mặn cứ cho thêm nước, nhạt lia thêm muối, dễ òm. Công bình, gạo mắm dầu đèn củi lửa với nước non chú Tư Thanh luôn nhớ tiếp tế cho nội Ba đầy đủ. Thím Tư có cự nự, chú trợn mắt, đất, vườn mình đang ở còn đứng tên cô Ba á, ráng nhớ giùm...

5.

Có cái gì "động trời" đâu anh?

Trời ơi, con này! Mầy im miệng giùm tao không? Bảo chờ thì cứ chờ đi...

Hai anh em đang nấp kín sau bụi duối sát vách, cãi vã lào thào. Bốn con mắt sáng trưng háo hức dòm qua lỗ vách. Gì đâu, chỉ thấy nội Ba nằm nghiêng trên chiếc chõng tre, quay mặt vô vách. Hình như nội đang ngủ, tiếng thở khò khè nặng nhọc. Góc nhà bếp núc lạnh tanh, con mèo mướp sục đầu vào chiếc xoong rỗng không va loảng choảng, xong meo meo thất vọng bỏ đi. Dường như nội Ba chưa ăn trưa. Mà cũng chẳng biết nội có định ăn trưa hay không. Ăn, sao giờ này chưa chịu dậy nấu?

Tiếng lịch kịch cửa trước, tấm liếp được kéo sang bên, bóng đàn ông lom khom chui vào. Chú Tư Thanh? Không phải. Trời đất, là ông Hai Mài xóm trên! Ra "chuyện động trời" anh Năm nói là đây, tim tôi bất giác đập rộn! Ông Hai chết vợ, nội Ba không chồng, hai người họ gặp nhau trong ngôi nhà vắng vẻ vầy chỉ có thể là... Mà thôi, không nghĩ linh tinh, chờ xem có gì hay ho tiếp theo không đã!

...

- Bà đỡ hơn không, ăn uống gì chưa?

- Chưa. Sáng giờ tui mệt, nằm miết. Dậy nổi đâu mà ăn với uống...

Ông Hai ngồi ghé bên giường, đưa tay sờ trán nội Ba. Nóng quá, ông rụt nhanh tay, lẩm bẩm xuýt xoa, quơ cái khăn mặt vắt đầu giường ra nhúng nước vắt khô vô loay hoay lau mặt, đắp trán, bộ dạng cứ như chồng đang chăm sóc vợ! Xong, lại lụm cụm xuống bếp tìm xoong vo gạo, mồi lửa nấu cháo. Ông Hai tướng cao lêu đêu nhưng gầy nhẳng, ngồi chồm hổm thổi lửa phù phù, lưng cong vòng như cái dấu hỏi to tướng trông rất mắc cười. Khói bếp khiến ông ho sặc sụa, ngật ngưỡng mái đầu bạc phơ trên gương mặt nước mắt nước mũi tèm lem. Vất vả mãi rồi cháo chắc cũng chín. Ông nêm gia vị, nếm thử, gật gù, xong múc ra bát vừa thổi khói phù phù vừa lập cập hai tay bê lên nhà trên.

- Bà dậy ăn cho nóng còn uống thuốc.

- Thuốc gì vậy ông? Đâu ra mà uống?

- Thuốc cảm chớ thuốc gì. Tui mang qua. Bữa tui bịnh, tụi nhỏ mua cho uống tui chừa lại ít phòng xa...

Thái độ ân cần của ông Hai chắc khiến nội Ba cảm động. Nội run run chống tay, gắng gượng ngồi dậy.

- Từ từ, để tui đỡ...

Giờ thì không nghi ngờ gì nữa, chắc chắn họ là một cặp đôi. Nhìn cảnh ông Hai ngồi đút cháo cho bà, lau miệng, cho uống thuốc, xong còn bóp chân tay, thấy rất thương. Ở nhà, ngay mẹ bệnh còn chưa được ba quan tâm đến vậy! Cái "bí mật động trời" anh Năm đem đến khiến tôi lúc đầu chứng kiến thấy hơi có... mắc cười (già như nội Ba cũng còn có người yêu, ngộ quá ta) tới giờ đột nhiên thấy chẳng có gì đáng cười cả!

Tôi véo nhẹ hông anh Năm, gật đầu ra hiệu rút lui. Hai anh em lặng lẽ chuồn êm. Ngang qua cổng nhà chú Tư Thanh, dòm vô thấy vợ chồng con cái đang quây quần quanh mâm cơm, tỉnh bơ chan gắp như không có sự gì xảy ra. Chắc chú thím chưa hay vụ ông Hai "có gì đó" với nội Ba, ơn trời...

6.

Chưa hay nhưng cuối cùng cũng phải hay. Không riêng vợ chồng chú Tư Thanh mà cả xóm hay. Đương nhiên... sốt dẻo, bàn tán dậy xóm!

Lẻ tẻ vài người tán đồng (kệ, để ổng bã (bà ấy) đến với nhau cho có bạn, hủ hỉ tuổi già. Còn mấy ngày nữa đâu...). Nhưng, đa phần phản đối (hứ, già sắp xuống lỗ còn bày đặt...). Kịch liệt nhất phải kể các đương sự người thân đôi bên. Đám con ông Hai Mài kêu: cha, cha đừng làm xấu hổ con cháu. Ai đời gần tuổi tám mươi còn đi lấy vợ. Ông Hai ho sù sụ, hắng giọng: sao tám mươi lại không lấy vợ được? Pháp luật cấm à? Dạ, không cấm nhưng mà... kì lắm. Lâu nay cha thấy xóm làng có ai làm vậy không? Tưởng pháp luật cấm thì tao thua, chớ xóm làng chưa ai làm thì giờ... tao làm! Tao góa vợ, tao đi lấy vợ mới. Bà ấy chưa chồng, bà ấy muốn lấy chồng. Bây phân tích rõ tao nghe coi kì chỗ nào?

Giọng ông Hai nghe rành rẽ, khúc chiết phát sợ.

Đám con thua lí, trở bài "cùn":

- Cha muốn làm sao đó thì làm, tụi tui không biết đâu á! Mơi mốt cha bịnh tật tai ương gì cũng đừng kêu con cháu nha.

- Yên tâm, tao kêu bán hết nhà đất thuê người chăm, dành chết mua quan tài chôn, bây không phải lo!

Mấy ông con xanh mặt!

*

Phía nội Ba, sự tình có vẻ "xuôi" hơn. Chú Tư Thanh (chắc trông gương của đám con ông Hai Mài) không dám làm căng. Nghe thím Tư sồn sồn lên đòi "cấm cửa" ông Hai không cho gặp nội Ba, chú quát: bà... hay quá ha! Bà cấm cửa được ai? Cô Ba là con bà chắc? Ngưng vài giây, chú khẽ giọng: biết khôn im miệng giùm tui cái. Cô mà nổi điên, theo gương ông Hai thì vợ chồng mình ăn cám! Để từ từ tui liệu...

Cách "liệu" của chú là đến gặp ông Hai Mài thương lượng thẳng: chú thím sẽ ủng hộ cuộc hôn nhân của hai người với điều kiện ông Hai thuyết phục nội Ba làm sẵn di chúc, kí tá đàng hoàng, giao quyền thừa kế toàn bộ đất vườn cho chú thím sau khi nội mất!

- Tưởng gì! Nội Ba đáp khi nghe ông Hai Mài thuật lại. Tui cho vợ chồng nó cất nhà ở chung là đã có ý đó. Tụi nó lo xa quá mức chớ tui nói lời giữ lời...

- Chúng xử tệ với bà vậy, bà không nghĩ lại sao?

- Chúng tệ, tui biết chớ. Nhưng, thôi. Làm người đâu ai tránh khỏi lỗi lầm. Ít ra chúng cũng không "căng" như mấy đứa con ông để đẩy bề trên vào tình huống khó xử! Mình già rồi, sống nhiêu ngày nữa đâu. Đến được với nhau là may lắm, mong sao mọi sự thuận xuôi, dĩ hòa vi quý. Với lại, tui thương thằng Sơn. Nó mến tui, cứ quấn quít như bà nội ruột! Còn ông đó, cũng liệu làm hòa với các con ông đi. Cùng chẳng đã thôi, chứ ruột thịt không nhìn nổi mặt nhau thì buồn lắm, ông à...

Đất Phú - đầu xuân Ất Tỵ