Tiếng hát của rừng

Hai chiếc xe U-oát lao nhanh đi trong con đường rừng trơn trượt, chiếc xe cứ xốc nảy lên, rồi cố gắng chồm tới những vũng lầy, rừng chưa vào mùa mưa, nhưng chỉ cần một chút mưa nhỏ cũng đã khiến con đường vào làng Kong khó khăn đến vậy. Anh Tri, tài xế kiêm trưởng trạm kiểm lâm nhíu mày. Xe chỉ có thể chạy được đến đây thôi, còn lại phải xuống đi bộ chứ không có đường đâu. Cả hai xe lục tục nhảy xuống, những chiếc áo kiểm lâm, áo Công an xã xanh nhàu nhĩ mệt mỏi, đi gấp, không kịp chuẩn bị gì để ăn, ai cũng nát nhừ.

Thế nhưng Tri lại giục hối hả, nhanh lên, nhanh lên các đồng chí ơi, nhanh lên kẻo không kịp, đoàn người chưa kịp thở lại phải theo chân Tri và Mế. Cái dốc cao, trơn trượt, dựng gần như thẳng đứng, đi cứ phải níu vào gốc cây, thở cả ra đằng mồm mới có thể theo kịp hai người. Vậy mà cứ chốc chốc, Tri và Mế lại quay lại, xốc mọi người cho nhanh lên là biết việc kíp thế nào rồi.

- Thằng Mế, mày hư quá, đây là việc làng, sao mày dám báo cho chính quyền biết? - Tiếng Mlơi, thầy cúng vang lên, đang đứng phía trên bếp lửa, Mlơi bước thụt xuống một bước, giấu mình vào vòng người làng đông đúc.

- Không phải, thế này là không phải đâu. HLa không phải là Malai đâu? Không được xử thế này đâu, chết người đấy.

- Đây không phải là việc mày có thể chen vào, Yàng đã nói HLa là Malai, chính nó đã hại cho con HBiu đau bụng nằm kia, nếu không tin, mày đợi lúc thử xong rồi biết - Tiếng Mlơi vang lên, lần này thì mặt Mlơi đã khuất trong vòng người.

- Đâu, HBiu đâu? Nó nằm đâu rồi? Để bác sĩ khám cho nó.

Tri vội vàng giục Hiếu, cầm túi thuốc chạy theo người dẫn đường. Chỉ chốc lát sau đã có kết quả rõ ràng.

- HBiu bị chướng bụng, nó không tiêu được nên đau bụng lâu, bác sĩ Hiếu đã kê thuốc cho nó uống rồi, không phải do Malai làm đâu.

Tiếng Tri thủng thẳng vang lên, anh đã thấy bác sĩ Hiếu khám xong, vội vàng chạy ra để báo lại kết quả. HLa rục xuống, chỉ có Mế đưa tay ra giữ lại. Đám đông dần dần giải tán nhanh như sương đêm tan khi mặt trời rạng, đoàn công tác mừng rỡ vì giải quyết vấn đề một cách mau lẹ, vội bắc một nồi nước để nấu tạm nồi cháo, bụng của cả đoàn giờ mới biết đói, chứ lúc mới đến, nhìn cả làng đang quây lại, đoàn công tác cứ sợ sẽ có đánh nhau to mà lực lượng lại mỏng.

Cái thế đối đầu của dân làng Kong với Mế, với trạm kiểm lâm của khu bảo tồn cứ thế lần lần cởi bỏ, từng vòng từng vòng một, HLa thoát khỏi cái án Malai, làng cũng bỏ được cái sợ vì bác sĩ Hiếu ở lại thêm hai hôm với đoàn công tác để khám và phát thuốc cho người dân. Nhưng cũng chính vì thế mà Tri và Mế lại càng quyết tâm bám làng để giải thích cho dân làng về các hủ tục cần xóa bỏ.

Nói một lần không được thì phải nói mười lần, nói hai mươi lần, nói miết mà cái đầu vẫn chưa chịu hiểu thì phải cho làm cùng, làm một lần không được thì phải mười lần, hai mươi lần, thế nào cái đầu nó cũng phải sáng ra, thế nào cái tay nó cũng phải làm được. Mế kiên trì với cái ý này, và Tri nhiệt tình ủng hộ. Nhưng xóa bỏ hủ tục, lấy được lòng tin của dân làng Kong mới chỉ là một phần của khó khăn được giải quyết, con đường vận động bà con làng Kong còn dài lắm.

Tri là giám đốc khu bảo tồn, anh xuất thân từ kỹ sư lâm nghiệp, con nhà nông chính gốc, đã từng lăn lộn nhiều nơi trước khi về khu bảo tồn để làm giám đốc. Anh hiểu được, đối với người nông dân, đất có tầm quan trọng như thế nào, đó không chỉ là nơi để ở, là tư liệu sản xuất, còn là tình yêu, sự gắn kết của người dân đối với quê hương. Thế nhưng, ở nơi bốn bề đều là rừng, cái thói quen cứ phá rừng làm rẫy, làm nương được vài năm mà không chăm bón đất, khiến đất bạc màu, lúa ít hạt, bắp ít hạt là người dân lại bỏ làng, dời đến vùng đất mới màu mỡ hơn. Mà bây giờ, theo chính sách mới của khu bảo tồn để bảo vệ rừng thì chính cán bộ khu bảo tồn sẽ lâm vào thế đối đầu với người dân, sẽ bị người dân coi là kẻ cướp đất bởi không cho dân làng đốt thêm cái rẫy, làm thêm cái nương. Chính vì thế, công tác đầu tiên được Tri quan tâm đó chính là công tác dân vận, phải xuống làng, phải bám làng để vận động bà con thôi.

Ngôi làng lạc giữa thung sâu, chỉ có cây rừng, chỉ có tiếng suối, chỉ có tiếng lá, chỉ có những bước chân của con thú mới tới được. Khi xưa, dân làng phải vượt cả ngày đường rừng mới ra được thị trấn, ra được nơi để trao đổi hàng hóa. Mà gọi là trao đổi, là buôn bán nhưng bà con ở làng Kong cũng chả có gì để trao đổi ngoài con gà, con heo nhà nuôi, nắm rau rừng hay vài con rùa suối.

Nhưng vẫn thích được đi chợ cùng nhau để ngó nghiêng, xem xét, hàng hóa của người Kinh bán có nhiều thứ hay lắm. Cái đèn nhỏ tí mà để phơi ngoài nắng, tối về nó sáng trưng cả nhà, không cần phải máy phát điện đâu, cái xe nó chạy bằng xăng, nó chở người khỏe lắm, chạy nhanh hơn con thỏ rừng nữa, áo quần thì nhiều và đẹp, chăn ấm sờ vào mướt cả tay.

Nhưng chỉ nhìn, chỉ xem vậy thôi, chứ bà con chỉ mua được ít cá khô, lòng lợn, muối bột ngọt đem về để treo gác bếp ăn dần, còn lại ít tiền nữa thì mua cho mình và trẻ con cái bánh để ăn cho đỡ thèm, còn đàn ông thì mua rượu, rượu của người Kinh uống đau đầu lắm, không ngon ngọt như rượu cần, nhưng nó rẻ, nhanh say, nhanh lâng lâng, đàn ông uống xong hư lắm, nhưng vẫn thích uống.

Chỉ ít lâu sau, làng trở mình. Cái xe mạnh như con cọp, nhanh như con ngựa, lác đác vài người có, rồi dần dần đông lên, đàn ông, trẻ trai trong làng bắt đầu biết lái cái xe để chở gỗ, chở thú, chở hàng đi bán. Dân làng Kong biết đến cái cưa máy để cưa cây rừng nhanh và khỏe hơn nhiều so với cái rìu, cái rựa, biết cưa cây nào thì có nhiều tiền để cưa, biết săn thú lớn, thú bé, nhưng không để chia về trữ trong cái bếp nữa, biết lấy phong lan trên cây cao, biết hái quả say trong rừng sâu,… tất cả mọi thứ có sẵn trong rừng đều đem ra bán được cả.

Mế nhìn lại, làng đã phát triển hơn, không còn như ngày Mế ra tỉnh học nữa, mới hơn hai năm mà mọi thứ thay đổi rõ rệt. Mế là con của làng Kong, là người con duy nhất học được hết lớp 9 và được ra tỉnh để học trung cấp lâm nghiệp. Ngày Mế bước chân đi, con đường làng còn lầy lội, chỉ có đất, chỉ có cây chen lối, chân người phải rẽ ra mới có lối đi. Vậy mà giờ trở về, rừng đã ở tuốt trong xa, cái chân đi mỏi mới tới được nhà rẫy. Cái rẫy cũng chẳng cho nhiều bắp, nhiều lúa nữa, nhưng làng lại có nhiều xe hơn, có đường to hơn rồi.

Mới nhận công tác tại khu bảo tồn, nhưng Mế đã nhanh chóng biết được cái khó của Khu bảo tồn rồi. Dân làng Kong không ưa cán bộ kiểm lâm vì cán bộ cứ bắt gỗ, bắt con thú dân làng đem bán, đấy là chưa kể, dân làng còn thấy một số cán bộ cứ bắt của dân, rồi lại đem thú rừng về nhậu, đem gỗ về nhà để cất, dân làng biết, rừng của mình, mình lấy được thì cùng phải cho cán bộ được ăn với.

Đến lúc cán bộ Tri về, nó không lấy thú, nó không lấy gỗ nhưng nó cũng không cho người dân lấy gỗ, không cho người dân săn thú lớn nữa là không được. Mế biết Tri là người tốt, nhưng làm sao để dân làng và Tri có thể hiểu nhau thì Mế không nói được. Mế hiểu, rừng rồi cũng cạn dần thôi, bởi cái chân đi tuần tra rừng không còn gặp nhiều dấu thú, cái cây to cũng ít dần đi, phải đi, đi nữa, đi vào sâu tuốt thì mới gặp được.

- Rừng là của Yàng cho để dân làng Kong sinh sống, cái ăn cũng ở đó mà ra, cái mặc cũng ở đó mà có; nhà lớn, nhà nhỏ cũng lấy từ rừng mà dựng. Thịt con thú treo gác bếp, rau ở trong rừng, chỉ có bắp, chỉ có gạo là mình phải trồng lấy, chỉ có vải là mình phải dệt thôi. Vậy mà giờ dân làng Kong đem bán hết cho bọn thằng Tăng, thằng Điền, bếp không còn thịt thú mà treo, rừng gần cũng không còn cây mà chặt. Muốn lấy cái ăn, phải đi sâu, đi sâu tuốt nữa mới đến chỗ có cái ăn, mới đến chỗ có con thú lớn, con thú nhỏ, mới có chỗ để phát nương, phát rẫy mới. Nếu không dời làng sớm, nay mai sẽ đói mất, muốn không đói thì phải dời làng vào sâu tuốt trong chỗ có cây lớn, có thú lớn thôi.

- Không được đâu già ơi! Càng đi lại càng vào sâu tuốt trong lõi rừng, lại chặt cây phá rừng là sai chính sách của nhà nước đấy.

- Thằng Mế, mày ăn cơm nhà nước, mày có tiền nhà nước nuôi nên mày không có cái bụng nghĩ đến dân làng nữa, đúng không? Mày định vào hùa với kiểm lâm để giành đất với làng mình sao?

Tiếng già Khưi đanh lại, bếp lửa hồng đã chụi vào trong tro, Mế thổi một hơi dài mới làm bếp sáng trở lại. Mế cố gắng sắp xếp lại đám chữ trong đầu cho nó có lý, nói phải có lý người già mới nghe được. Mặc dầu dạo gần đây, già Khưi đã nghe, đã hiểu hơn, nhưng cái lối mòn trong đầu vẫn còn, việc dời làng là việc cần thiết, bởi cái đất đã không chịu nuôi cây lúa, quả bắp rồi. Nếu không dời làng đi tìm nơi ở mới, thì lấy đâu ra lúa, lấy đâu ra bắp mà ăn, không có lúa, không có bắp ăn thì làm sao có cơm mới cúng Yàng được, làm sao có lễ hội để cả làng vui chơi được. Cái đầu của thằng Mế nó mới, nó có chữ, nhưng chữ thì vẫn không thể khiến lũ làng hết đói được. Già Khưi đanh lại, kiên quyết. Mế nhìn qua, biết cái lý của mình vẫn chưa đủ để thuyết phục được người già, mai Mế sẽ mời thêm anh Tri, trạm trưởng xuống để thuyết phục thôi.

Mới đầu tối, nhà rông làng Kong đã chật người lớn người bé đến rồi, nay phải họp mà. Họp chuyện quan trọng lắm, chuyện của làng, nên nhà nào cũng tranh thủ ăn cơm sớm để đến cho kịp giờ họp. Bếp lửa giữa nhà rông cháy đỏ, soi rõ mặt già Khưi đăm chiêu, cái trán người nhăn lại, nhiều nếp da lắm, đấy là dấu hiệu của việc người phải suy nghĩ lung lắm. Tiếng già Khưi bắt đầu vang lên, những tiếng rì rầm im lặng, những cái tai giỏng lên để nghe cho kỹ:

- Mình sẽ không dời làng nữa, mình sẽ ở lại để nghe lời của cán bộ Tri, nghe lời của Đảng, của nhà nước. Rừng là của mình mà, Yàng cho mình rừng để có cái ăn, Yàng cho mình rừng để mình có cái săn bắn, nước trong suối cũng nhờ có rừng che nên mới mát vậy, con thú có rừng mới có chỗ trú chân. Nên bà con mình hãy nghe theo lời cán bộ đi, đừng có phá rừng làm rẫy nữa. Mình phải học người Kinh, ở im một chỗ thôi, chứ cứ mỗi lần dời làng, lại phải đốn cây, lại phải dựng lại nhà, mà chỗ gần không còn rừng ở nữa, phải đi tuốt vô xa, vô sâu nữa, cái chân người cũng mỏi, cái điện cũng xa. Mà cứ phá miết vậy, cứ đi miết vậy, rồi bà con mình cũng lại về chỗ cũ, rồi thì chỗ nào đất cũng bạc màu mà rừng mọc lại không kịp cho con thú sống, cây không kịp lớn lên cho mình làm nhà nữa đâu.

- Nhưng nếu mình không làm rẫy, không đi rừng bắn con thú không đi chặt gỗ xẻ cây cho người Kinh thì mình làm gì mà sống. Cái xe muốn chạy cũng phải có xăng, mà muốn mua xăng thì phải có tiền, muốn có tiền thì phải đi làm gỗ, bắt thú rừng thôi già ơi.

- Chỉ cần bà con đừng nghe theo lời bọn thằng Tăng, thằng Điền đi chặt cây, đi săn thú quý cho nó thì nhà nước sẽ hỗ trợ thêm cho bà con tiền để bà con bảo vệ rừng - Mế nãy giờ khoanh tay đứng sau lưng già Khưi bất ngờ lên tiếng, anh bước lên thêm một bước cho bà con làng Kong nhìn rõ mặt.

- Úi, mày nói thế là vì mày đi làm cán bộ rồi. Giờ nhà nước nuôi mày, mày có cái tiền nhà nước cho hàng tháng để ấm bụng, chứ dân làng mình có đi làm cán bộ như mày đâu mà nhà nước nuôi.

- Không phải do tôi đi làm cán bộ, được ăn lương nhà nước mà tôi mới nói thế. Là vì bây giờ nhà nước có chính sách mới, sẽ giao rừng về cho từng hộ gia đình trong làng mình chăm sóc. Mình không phá cây, không chặt cây nữa, mà cứ để cây tự nhiên sống quanh mình thôi là nhà nước sẽ hỗ trợ cho mình tiền bảo vệ rừng rồi, không nhiều lắm đâu, nhưng nó cũng sẽ giúp được cho bà con phần nào để ổn định cuộc sống. Đấy là còn chưa kể nếu các anh em mình muốn vào đội kiểm lâm để đi tuần và bảo vệ rừng như tôi, thì cần làm đơn, trạm sẽ xem xét để nhận vào làm nhân viên hợp đồng.

- Nhân viên hợp đồng là sao? Là được mặc quần áo cán bộ kiểm lâm như mày, rồi được nhận lương nhà nước nuôi phải không? - Các tiếng nói bắt đầu xôn xao và ồn ào. Già Khưi phải giơ hai tay lên vẫy vẫy ra hiệu thì bà con mới tạm lắng xuống để nghe Mế giải thích tiếp.

- Làm nhân viên hợp đồng tức là mình sẽ ký hợp đồng với Khu bảo tồn, sẽ được mặc đồ kiểm lâm và cũng sẽ làm một nhiệm vụ của người kiểm lâm là đi tuần và bảo vệ rừng. Nhưng khác ở một chỗ là nhân viên hợp đồng thì lương sẽ ít hơn lương nhân viên chính thức.

- Ồ, thế không được đâu - Nhiều cánh tay xua xua, tỏ ý phản đối, tiếng của Nhưn vang lên rõ nhất - Sao mình cùng làm như nhau mà lương mình lại ít hơn Mế được. Như thế không phải đâu, không được đâu, mình không làm đâu.

- Ồ, thằng Nhưn, mày là đứa hay đi theo bọn thằng Tăng, thằng Điền để săn thú, chặt cây này. Ngày xưa, nếu mày chịu khó học, không phá phách và bỏ trường nội trú trốn về thì bây giờ mày cũng là cán bộ được ăn lương nhà nước như thằng Mế rồi - Tiếng già Khưi vang lên, khiến Nhưn giật mình, lùi vào góc, già Khưi đưa mắt nhìn một vòng khắp bà con đang tập trung trong căn nhà rông để dự buổi họp làng, đôi mắt của già phủ một màu nâu dịu như mật con ong rừng, nhìn hiền đấy, nhưng không một ai dám làm trái lời cái ánh mắt ấy đâu - Thằng Mế phải mất công theo Nhà nước ăn học ở tuốt xa tận thành phố hàng bao nhiêu năm về thì mới được nhà nước cho làm cán bộ, chứ nếu không đi học, cứ ngồi ở nhà mà đi làm nương làm rẫy cho ấm cái bụng. Mà cái đầu ngu tối, không có chữ trong đó thì làm sao mà làm cán bộ được, thế bây giờ để mày làm cán bộ, mày có biết làm như nó không, Nhưn?

- Không, không phải thế đâu Nhưn ơi! Rừng nó không đẻ miết ra cho mình ăn, cho mình uống nữa đâu. Rừng nó cũng như người mình thôi, phải chăm sóc nó, phải bảo vệ nó thì nó mới che chở lại mình chứ. Nhưn không nhớ là ngày xưa, cứ mỗi lần phải dời làng đi là lại một lần vào sâu tuốt trong rừng để ở sao. Rừng cho mình cây làm nhà, rừng cho mình đất làm rẫy, rừng cho mình con thú để ăn, rừng còn giữ nước cho mình uống. Nhưng bây giờ, có đi rừng đặt bẫy cả ngày cũng không còn con thú nào mắc lưới, có chặt cây để làm nhà thì đến khi dời làng đi, cây còn chưa to bằng cây cũ đã bị mình chặt, đã thế, lại còn nghe lời bọn thằng Tăng, thằng Điền. Bao nhiêu cây lớn cũng chặt cho nó, bao nhiêu thú bẫy được cũng bán cho nó, hoa đẹp cũng lấy cho nó, rừng sẽ chả còn lại gì cho mình nữa.

- Đúng vậy - Tri tiếp lời - Đời mình bán hết rừng mà sống, thì đến đời con mình, đời cháu mình đẻ ra, làm gì có rừng cho con mình, cho cháu mình sinh sống nữa. Đảng và Nhà nước sẽ hết lòng giúp đỡ, nhưng bà con mình cùng phải góp sức để bảo vệ rừng thì rừng mới còn đến đời con, đến đời cháu, đến nhiều nhiều đời sau cũng có rừng mà sống nữa chứ. Bà con cứ yên tâm ở lại bám làng, năm nay trạm sẽ kết nghĩa với làng, sẽ cố gắng cho thêm anh em xuống giúp bà con làm ăn, mình phải làm từ từ, phải thay đổi từ từ mới được chứ.

Nói là làm, hôm sau Tri và toàn thể cán bộ khu bảo tồn mua heo đến để làng làm lễ kết nghĩa. Kết nghĩa vậy thôi, chứ vài người vẫn chưa đồng ý đâu, Nhưn biết, Mế biết, già Khưi cũng biết, phải xem cái tay cán bộ có làm được như cái miệng cán bộ nói không đã, biết bao nhiêu lần làng Kong đã thấy, cán bộ trên cây (cái loa) nói hay, nhưng cán bộ dưới đất không làm được. Chính vì vậy Tri bàn với Ban quản lý khu bảo tồn, sẽ sắp xếp thời gian để xuống tận làng, hỗ trợ bà con về kinh nghiệm trồng rừng, trồng lúa, làm rẫy để tăng năng suất, phải cùng ăn, cùng ở, cùng làm với bà con thì bà con mới tin tưởng vào mình được chứ. Những ngôi nhà bắt đầu có điện, dân làng Kông bắt đầu bén rễ nơi đây, cái chân không muốn bỏ đi nơi khác nữa, vì cái đất cán bộ chỉ cho cách ủ phân, bón phân nên vẫn nuôi đủ hạt lúa, vì cái rừng vẫn cho rau, cho măng ăn đắp đổi, con heo con gà cùng quanh quẩn gần nhà rồi lớn.

Những đứa trẻ đã bắt đầu đến lớp, cái lớp học lúc đầu được dân làng làm tạm bằng tre đã được nhà nước xây cho kiên cố rồi. Cô giáo là HLa, sau cái đợt bị nghi là Malai, nó sợ quá, xin đi học tiếp ngoài tỉnh như Mế rồi về dạy học, cái HLa nhanh nhạy lắm, nó lại là người làng, nó hiểu cái bụng mọi người muốn gì, nó muốn về lại làng để dạy cho người làng nhiều cái hay, cái đẹp ngoài phố xa kia, và thật ra HLa vẫn còn nhớ cái nỗi sợ của buổi đêm hôm ấy, nếu Mế và anh Tri không về kịp thì sao? Chính vì thế, HLa phải học thêm cái chữ về để nói với dân làng, để chẳng phải ai trong làng còn bị bắt vì bị nghi là Malai nữa.

HLa biết không chỉ con trai cần có việc để đi làm, nó bàn với cán bộ, bàn với chính quyền, nó dựng thêm ba cái nhà sàn để làm du lịch. Khách du lịch về đó ở, nếu muốn được ăn đồ ăn như dân làng nó sẽ nhờ người làng nấu, nó còn nói chị em dệt vải trở lại, khách du lịch tới, cứ thích ngắm các chị em dệt vải, rồi còn hỏi mua túi, mua khăn, mua váy áo nữa. Đêm nào khách muốn xoang, lại mời cả làng ra để múa hát cùng, tiền ít thôi nhưng vui, vì cái bụng dân làng vẫn muốn được chơi hội, vẫn muốn được xoang, vẫn muốn cười. Nhưn cũng đã thay đổi cái bụng, nó đã nói với già Khưi, xin cán bộ Tri cho nó làm nhân viên hợp đồng của khu bảo tồn, lương ít thôi nhưng gần nhà, gần vợ con là tốt rồi. Và cứ vậy, làng Kong vẫn lọt thỏm trong rừng, vẫn ngày ngày nghe rừng hát trong veo...