Tính chân thực đời sống trong thơ Nguyễn Đức Thịnh

Nguyễn Đức Thịnh nguyên là một sĩ quan Công an, có thời gian công tác ở vùng rừng núi Tây Bắc chừng 20 năm, sau đấy, anh chuyển công tác về Hà Nội cho đến khi nghỉ hưu. Môi trường công tác đã cho anh cơ hội đi nhiều, biết lắm. Đọc thơ anh, tôi có cảm tưởng như đang xem một bộ phim phóng sự dài tập về những vùng đất anh từng đi qua và nhiều con người anh từng gặp mặt, trên khắp mọi miền của đất nước và cả ở ngoài nước.

Có thể nói tập sách tuyển “Thơ Nguyễn Đức Thịnh” là một bộ phim phóng sự bằng thơ. Và đương nhiên còn có cả tiếng nói của người thân, bạn bè, đồng nghiệp góp vào, làm cho tập sách trở nên đa thanh sắc hơn và cũng dày dặn, bề thế hơn.

Bởi tính chất đặc trưng của thể loại phóng sự nói chung và phóng sự nghệ thuật nói riêng dù được thể hiện bằng chất liệu nào: văn xuôi, thơ, hình ảnh, âm thanh, màu sắc… thì nó vẫn rất cần đến sự chân thực đời sống của con người như nó vốn từng tồn tại, đã và đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ trước mặt chúng ta. Đấy vừa là điểm mạnh cũng vừa là điểm yếu của thể loại phóng sự nghệ thuật bằng thơ.

Điểm mạnh của thể loại này là tác giả hoàn toàn có thể nắm bắt một cách nhanh nhạy nhất những gì đang diễn ra quanh mình và ghi chép chúng lại bằng thơ, nên nhiều câu, nhiều bài thơ của Đức Thịnh có vẻ xù xì, thô ráp như bản thân cuộc sống vậy.

Điểm yếu của thể loại này là những sự kiện của đời sống thường diễn ra mau lẹ, cứ như thôi thúc người viết phải chộp lấy, ghi lại bằng thơ. Có khi những sự kiện, cảnh vật, con người ấy chực muốn nhảy ùa vào trong tác phẩm, khiến tác giả chưa kịp chọn lọc, chưng cất chúng lên, phổ cho chúng hồn vía của chủ thể sáng tạo - nhà thơ, cấp cho những giá trị thẩm mỹ cần có đối với một tác phẩm nghệ thuật vi diệu như thơ.

*Đọc hết tập sách tuyển “Thơ Nguyễn Đức Thịnh”, tôi nhận thấy nhà thơ là người rất nặng nợ với quê hương đất nước, người thân, những người lao động cần lao, cũng như đồng nghiệp. Gánh nặng tình nghĩa ấy đã bất chấp, vượt qua những giới hạn về nghề nghiệp, tuổi tác, cũng như những khó khăn, vất vả của đời sống thường nhật, mà đối với không ít người chúng chính là rào cản khó có thể vượt qua một cách dễ dàng.

Nhưng với vị sĩ quan Công an, Nguyễn Đức Thịnh đã biết biến cái “nguy” (nguy hiểm, nguy cấp) và cái “thời” (thời vận, thời cuộc, thời đại) thành cái “cơ” (cơ hội, cơ may, cơ duyên, cơ nghiệp) một cách khá trơn tru và có những thành công nhất định.

Có không ít những bài thơ Nguyễn Đức Thịnh viết ra thật đến mức như không thể nào thật hơn được nữa. Ngôn ngữ thơ đã dường như tiệm cận với ngôn ngữ của đời sống thực. Giọng điệu thơ không khác là bao so với giọng điệu hò vè, tục ngữ, ca dao, chuyện kể dân gian. Ngôn ngữ và giọng điệu ấy vốn là công cụ giao tiếp và là giá trị văn hóa đã được ông cha ta đúc kết và tinh luyện hàng ngàn đời nay. Nó là tài sản vô giá và kho tàng phong phú bậc nhất cho các văn nghệ sĩ chúng ta khai thác, học tập và noi theo.

Tôi có thể dẫn ra đây một trong số hàng chục minh chứng rõ nét nhất cho nhận định của mình:

Tôi lại về với trung du
Lần theo một cánh diều thu ngang trời
Cánh diều chở tuổi thơ tôi
Từ Đồng Cam đến chợ đời Cầu Tây
Sông Thao đôi mái chèo gầy
Bên kia đồi cọ bên này đồng xanh
Lần theo dấu những giọt gianh
Gặp xôn xao nét thị thành hôm nay
Cây đa bến nước còn đây
Bạn xưa bặt bóng chim bay cuối trời.

(Một thoáng trung du)

Đây là những câu thơ tả cảnh miền quê trung du xưa ở Cẩm Khê, Phú Thọ, nơi nhà thơ đã từng được sinh ra và lớn lên ở đó, nơi có dòng sông Thao, chợ Cầu Tây, có cánh diều chở tuổi thơ no gió, mái nhà gianh, con đò, đồi cọ, cây đa, bến nước... Chỉ từng ấy hình ảnh thôi cũng đủ làm nên một bức tranh thủy mặc về một vùng quê sơn thủy hữu tình, mà không ít người trong chúng ta đã từng có những kỷ niệm tuổi thơ một thời như thế.

Có thể nói gần phân nửa số bài trong tập sách tuyển “Thơ Nguyễn Đức Thịnh” là những bài viết trực tiếp, hoặc có liên quan đến quê hương thứ nhất là Phú Thọ và quê hương thứ hai Sơn La và các tỉnh vùng Tây Bắc Tổ quốc và những miền quê khác cùng các bậc sinh thành và người thân, họ hàng và bằng hữu: “Tà Xùa”, “Trăng nghiêng”, “Nhớ Tây Bắc”, “Cam Chú quê tôi”, “Mẹ tôi”, “Gừng cay”, “Về quê nội”, “Tiếng sáo chiều quê”, “Dưới ánh trăng”, “Nét quê”, “Sơn La của mẹ”, “Có ai về Mai Sơn”, “Dòng sông bùn”, “Thăm lại trường xưa”, “Gió sông Bùi”, “Tuổi thơ tôi”, "Nói với con”, “Trang giấy mùa thi”, “Chợ quê”, “Nhớ con”, “Vòng tay ấm”, “Với cha”, “Về quê thích lắm”, “Vợ quê”.

Ngoài ra, số bài viết về nghề nghiệp, đồng nghiệp cũng là mảng đề tài lớn đã được nhà thơ Nguyễn Đức Thịnh quan tâm và gửi gắm nhiều tâm sự. Chẳng hạn như: “Trên đường tuần tra”, “Lá thư sau phiên gác”, “Đêm trực ban”…

Tuy nhiên một bài thơ có vẻ như không liên quan đến hai mảng đề tài, chủ đề trên, nhưng lại được nhiều người thích, trong đó có tôi. Bởi lẽ có thể nói đó là bài “thơ nhất” trong số hơn 100 bài thơ có mặt trong tập sách này. Bài “Trăng nghiêng”:

Cầu treo bắc ngang dòng suối
Dập dềnh theo bước chân em
Địu củi trên lưng nặng trĩu
Mồ hôi ướt đẫm vai mềm.
Hôm nay đi nương về muộn
Trăng soi cho em dọc đường
Trên cầu trăng như nhảy múa
Dưới dòng nước sáng như gương.
Qua cầu em ra suối tắm
Váy em quấn chặt trên đầu
Trăng giờ… sao nghiêng, nghiêng thế?
Không như lúc ở trên cầu!

Bài thơ có 3 khổ, mỗi khổ 4 câu thơ, vị chi cả bài chỉ có 12 câu thơ miêu tả cảnh một cô gái người dân tộc Thái lên rừng lấy củi giữa ngày nóng bức, khiến mỗi hôi của cô gái “ướt đẫm vai mềm”. Trên đường về đã vào lúc chiều muộn, vì trăng đã sáng tỏ, cô gái xuống suối tắm.

Câu chuyện, sự việc được mô tả trong bài thơ tưởng như chẳng có gì để nói. Ấy vậy mà dưới con mắt của người chiến sĩ Công an- thi sĩ đa tình Nguyễn Đức Thịnh, cái “sự tắm” tưởng chừng như quá đỗi bình thường ấy, lại trở thành nguồn thi hứng dồi dào, để thi sĩ viết nên một bài thơ có thể gọi là “xuất thần”. Ngôn ngữ dung dị của bài thơ như đã vẽ nên một bức tranh thủy mặc đầy gợi cảm.

Hai khổ đầu của bài thơ vừa miêu tả thời gian và không gian diễn ra sự việc mang tính chất dẫn chuyện. Điều ấy gây nên sự tò mò ở người đọc muốn biết nhà thơ đang dẫn dụ mình đi tới đâu đây. Bất ngờ ở khổ thứ ba, tác giả mới hiển lộ ra ba hình ảnh, cũng là ba hình tượng, nhân vật chính của bức tranh thủy mặc này.

Đấy là hình tượng Trăng, cô gái Thái và người chiến sĩ Công an. Trăng thì luôn vô tình như nó vốn có từ xưa đến nay, vì đấy là một hiện tượng tự nhiên của đất trời, vũ trụ. Còn cô gái Thái thì vô tư, hồn nhiên xuống tắm. Chỉ có người chiến sĩ Công an- thi sĩ Nguyễn Đức Thịnh là vô cùng ngỡ ngàng trước cảnh và tình ấy nên đã không thể không viết thành một bài thơ hay đến thế: Qua cầu em ra suối tắm/ Váy em quấn chặt trên đầu/ Trăng giờ… sao nghiêng, nghiêng thế?/ Không như lúc ở trên cầu!

Thi sĩ đã ngỡ ngàng đến mức cuống quýt không biết ai nghiêng: Trăng, cô gái hay là chính mình đã nghiêng. Thi sĩ không đời nào dám nhận mình nghiêng, xấu hổ chết. Cũng không thể đổ tại cô gái Thái, sợ cô ý cãi lại thì sao? Cuối cùng chỉ có đổ vạ cho Trăng, vì nhà thơ thừa biết rằng Trăng muôn đời nay nào đâu biết cãi lại con người.

Còn với tôi, người viết bài này đồ rằng cả ba cùng nghiêng với những góc nhìn và mức độ khác nhau. Tôi dám cam đoan rằng trước cảnh: “Rõ ràng trong ngọc trắng ngà/ Dầy dầy sẵn đắp một tòa thiên nhiên” (Truyện Kiều - Nguyễn Du) ấy mấy ai không nghiêng, kể cả vầng Trăng kia.

Nguyễn Đức Thịnh đã chọn cho mình thể thơ “lục ngôn” để vẽ nên bức tranh thủy mặc này khá đắc dụng, thiết tưởng cảnh vật và tình người ấy, không một thể thơ nào khác có thể để vừa miêu tả, vừa nêu bật lên được ý tưởng chủ quan của tác giả đến như vậy.

Có thể nói tập sách tuyển “Thơ Nguyễn Đức Thịnh” là một công trình công phu, lao động nghệ thuật nghiêm túc, có nhiều bài khá hay, xứng đáng đây là một tập sách tuyển thơ, đáng để cho mọi người tìm đọc so với mặt bằng thơ hôm nay. Xin chúc mừng tác giả và hy vọng nhà thơ sẽ đem đến cho bạn đọc những tác phẩm có giá trị nghệ thuật cao trong tương lai.