Người lan tỏa hương thơm lục bát

Nguyễn Thị Thiện vốn là cô giáo dạy văn bậc Trung học phổ thông. Chị yêu văn thơ "say đắm" đến "tương tư" (“Người say đắm văn chương, người tương tư thơ ca” Bùi Việt Thắng - Người Hà Nội, số 37- 6/9/2019). Sau khi được nghỉ hưu, chị dồn tâm lực cho nghiên cứu phê bình văn học nên chỉ trong 6 - 7 năm nay, đã xuất bản hàng chục đầu sách. "Thơm hương lục bát" là cuốn sách thứ 11 của chị. Nếu tập "Tiếng lòng nơi đầu sóng" - do NXB Quân đội Nhân dân ấn hành quý 2 năm 2023 - chỉ tập trung một chủ đề, chọn và bình những bài thơ hay về biển đảo ở các thể loại thơ khác nhau thì "Thơm hương lục bát" lại chỉ hoàn toàn bình thơ lục bát với đề tài đa dạng.

Tập sách có thể coi là một chuyên luận mang tính khoa học và văn chương, lại như một tuyển tập thơ hay lục bát. Tác giả không chỉ chọn và bình những bài viết kiểu lục bát truyền thống mà còn chọn cả các bài thơ lục bát cách tân “Nghe chim gáy trên trận địa pháo cao xạ” – Đặng Vương Hưng; “Đàn bà” - Nguyễn Thế Kiên. Mỗi bài thơ trong tập sách đều tiêu biểu cho từng tác giả. Quan trọng hơn là lời bình mỗi bài, thể hiện sự hiểu biết sâu sắc của người viết về từng thi phẩm và phong cách sáng tác của các nhà thơ.

Như nhiều người đã biết: Việt Nam của chúng ta có những loại cây, loài hoa và thơ có thể làm biểu tượng tinh hoa của dân tộc. Cây có cây tre, hoa có sen, thơ có lục bát. Riêng về thể thơ này, tôi được biết: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có dự kiến làm đề án trình UNESCO - tổ chức Văn hóa của Liên hiệp quốc - công nhận thơ lục bát là “Quốc thi của Việt Nam”. Nhà văn Nguyễn Thị Thiện xuất bản cuốn "Thơm hương lục bát" là thêm một tiếng nói về việc làm ý nghĩa này.

Người Việt ta xưa nay, qua ca dao hoặc thơ, không ai là không thuộc thơ lục bát. Hơn thế, bất kỳ ai làm thơ cũng ít nhiều làm thể lục bát. Hơn 200 năm trước, Nguyễn Du đã viết "Truyện Kiều" - đỉnh cao chói sáng nhất của thơ ca Việt - bằng thơ lục bát. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh - Danh nhân văn hóa thế giới - đã viết nhiều thể thơ, phổ biến nhất là thơ Đường luật nhưng Người viết không ít bài thơ lục bát. Nguyễn Thị Thiện chọn bài "Đi thuyền trên sông Đáy" và rất thăng hoa khi cảm thụ bài thơ này: "Con thuyền và trăng như có tâm hồn. Trăng trên cao vằng vặc sáng. Mặt sông trong xanh, phẳng lặng như phản chiếu tâm hồn Bác. Trăng sao chiếu xuống in trên dòng sông. Phía trước, phía sau con thuyền đều có trăng sao. Có lúc tưởng như "Sao đưa thuyền chạy", có lúc "thuyền chở trăng theo". Cũng từ đây nhà văn phát hiện trăng trong thơ Bác xuất hiện ở nhiều bài, thường với ngôn từ thuần Việt như "Trăng vào cửa sổ đòi thơ", một bài thơ lục bát tuyệt bút mà tác giả chưa đề cập đến trong tập sách. Với bài "Thề non nước" của Tản Đà, một đỉnh cao của nhà thơ quê núi Tản, Nguyễn Thị Thiện đã bình giá khách quan với những lời văn giàu hình ảnh, dễ đi vào lòng người: "Trong bầu trời văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX, Tản Đà xuất hiện như một ngôi sao sáng chói với phong cách sáng tác độc đáo, nội lực mạnh mẽ, đa dạng về thể loại mà "Thề non nước" là một kiệt tác".

Tiếp đến tác giả chọn thơ Nguyễn Bính, người cùng thời với Xuân Diệu. Nếu chúng ta từng ghi nhận Xuân Diệu là "ông hoàng về thơ tình yêu" thì có thể gọi Nguyễn Bính là "vua của thể thơ lục bát" bởi Nguyễn Bính dường như sinh ra để làm thơ lục bát. Thơ tình lục bát của ông bài nào cũng hay. Chọn bài nào quả là điều khó? Nguyễn Thị Thiện chọn "Chân quê". Chị chắc đồng cảm nghĩ như tôi: thơ Nguyễn Bính quê kiểng chứ không quê mùa, tình yêu trong bài chân thành mà lãng mạn. Chị đã có nhận định xác đáng: "Chân quê là bài thơ tiêu biểu nhất của Nguyễn Bính, một tài năng lỗi lạc sớm phát lộ và tỏa sáng". Đi sâu vào phân tích, Nguyễn Thị Thiện đã làm rõ nét độc đáo của thi phẩm mà có lẽ ít ai "chạm" đến: "Thông điệp cốt yếu Nguyễn Bình muốn truyền tới người đọc là hãy gìn giữ và trân trọng những nét đặc trưng của làng quê, đừng phủ nhận chối bỏ nó".

Còn với "Hà Nội vắng em" của Tế Hanh, chị lại có sự phát hiện cái hay của bài là ở tứ thơ lạ: "Từ thơ tình yêu lứa đôi chuyển sang tình yêu quê hương Hà Nội, yêu chính sự trống vắng của bóng hình em". Trong tập sách, tác giả không chỉ bình những bài thơ có dung lượng vừa phải chừng vài chục câu, chị còn thả hồn mình vào cả những bài thơ dài như: "Việt Nam quê hương ta "trích trường ca "Bài thơ Hắc Hải" của Nguyễn Đình Thi; "Gửi lòng con đến cùng Cha" của Thu Bồn. Cũng có khi chị lựa chọn những bài thơ lục bát cô đọng như "Đợi thu về" của Bế Kiến Quốc; "Bờ sông vẫn gió" của Trúc Thông. Chị thấu hiểu, đồng cảm với tâm trạng, nỗi lòng của mỗi nhà thơ nên ngòi bút tung hứng thoải mái trong lời bình: "Đây là bài thơ hay nhất trong đời thơ Trúc Thông, cũng là một trong số ít bài hay của thơ lục bát đương đại". Làm căn cứ cho nhận định của mình, chị dẫn ra những ý kiến của Nguyễn Trọng Tạo, Trần Đăng Khoa, Hoàng Nhuận Cầm và nhà phê bình văn học nổi tiếng Chu Sơn để thực chứng cho sự khen ấy là xác đáng.

Có thể nói 50 bài thơ lục bát Nguyễn Thị Thiện chọn và bình trong tập sách này tuy mức độ giá trị mỗi bài có khác nhau nhưng đều là những bài hay, xứng đáng được lan tỏa đến bạn đọc. Trong tập sách, tôi thích chùm thơ có lời bình của chị ở phần thứ 2 viết về người chị, người mẹ: "Chị dâu" - Vương Trọng, "Trở về với mẹ ta thôi!" - Đồng Đức Bốn, "Mẹ ra Hà Nội" - Lê Đình Cánh, "Mẹ của anh" - Xuân Quỳnh, "Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa" - Nguyễn Duy… Đấy là những áng thơ tuyệt hay. Song tôi vẫn lấy làm tiếc khi chị chưa bình bài thơ nào của các cây bút nổi tiếng khác như Quang Chuyền, Huy Trụ và mới đây là của Nguyễn Phúc Lộc Thành.

Điều đáng nói nữa là tập sách tuyển và bình cả những bài thơ lục bát viết cho thiếu nhi với chủ đề "Trẻ em hôm nay - thế giới ngày mai". Nguyễn Thị Thiện chọn thơ của Tố Hữu, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Trọng Tạo, Phan Thị Thanh Nhàn, Đoàn Thị Lam Luyến, Trần Quốc Minh và cả tác giả rất mới như Hoàng Thanh Tâm. Người viết sau khi khai thác ở mọi góc độ, làm rõ nội dung và nghệ thuật của từng bài bằng lối viết chân tình, dễ hiểu đã chốt lại thành những nhận xét có tầm khái quát cao mang ý nghĩa giáo dục thấm thía "Mẹ là đất nước tháng ngày của con". Qua đây cho thấy nhà văn rất trân quý các cây bút viết cho thiếu nhi, quan tâm đến bạn đọc nhỏ tuổi.

Tập sách cho thấy Nguyễn Thị Thiện có tâm hồn cảm thụ thơ lục bát sâu sắc, khách quan công tâm khi bình giá các tác giả, tác phẩm. Làm nên thành công ấy bởi chị có kinh nghiệm của một cô giáo dạy văn với hơn 30 năm giảng dạy bộ môn văn học, lại có niềm say mê đối với thơ ca và trái tim chân thành, quý trọng các nhà thơ. Được biết, chỉ trong vòng 7 năm (2017- 2023), nhà giáo - nhà phê bình văn học Nguyễn Thị Thiện đã cho ra đời 11 ấn phẩm đều NXB Hội Nhà văn xuất bản. Trong đó có tới 8 cuốn sách bình thơ, một tập phê bình tiểu luận và một tập truyện ngắn. Đó quả là con số biết nói chứng tỏ niềm say mê văn thơ và nội lực mạnh mẽ của người viết thật đáng nể phục. Trước đó chị vừa có cuốn sách “Tiếng lòng nơi đầu sóng - Thơ và lời bình" (NXB Quân đội tháng 6/2023) rất công phu. Đọc cuốn sách một mạch, tôi thực sự được cuốn hút và ấn tượng. Phải nói rằng tác giả là người vừa có tâm lại có tầm.

Bài viết của chị thường dung dị, đúng mực; thơ hay đến đâu ghi nhận đến đấy, không quá lời. Điều đặc biệt là chị không phân biệt các tác giả thành danh hay không, miễn có thơ hay chị đều lựa chọn. Công tâm và bình đẳng là phẩm chất rất đáng quý ở một cây bút phê bình văn học.

Giữa đời sống văn học bộn bề hôm nay, tập “Thơm hương lục bát” của cô giáo nhà văn Nguyễn Thị Thiện là cuốn sách thiết thực bổ ích. Bó hoa văn chương ấy lan tỏa hương thơm của thể thơ lục bát, góp phần thúc đẩy thơ ca thêm phát triển. Cuốn sách là món quà tinh thần quý giá người viết dâng tặng cho bạn đọc.