Khương Thị Mến với mỹ cảm nữ tính trong thơ chiêm nghiệm

Qua tập thơ mới "Khúc dư hương mùa hạ" vừa in năm 2025, ta thấy rõ gương mặt thơ của Khương Thị Mến với mỹ cảm nữ tính trong hành trình tìm một ngôn ngữ thơ mới. Chị là một trong những tiếng nói nữ có phong cách mềm mại nhưng sắc lạnh, trữ tình mà giàu chiều sâu triết luận với khả năng tạo dựng hình tượng độc đáo cùng lối liên tưởng bất ngờ, yếu tố góp phần đưa ngôn ngữ thơ chị đến gần với tinh thần hiện đại và hậu hiện đại.

Nỗi buồn trong thơ nghiêng về phía suy tư chia sẻ

Trong các bài thơ khá độc đáo của Khương Thị Mến, bài “Tầm thi” là thơ của một cuộc truy vấn bản thể: "Rụng nỗi buồn nhập cuộc/ Tàn xuân/ Em tầm thi/ Ngày vỡ ra từ sự thật trần trụi/ Thời gian tuột qua kẽ tay/ Đáo hạn tôi/ Tôi vỡ ra từ mảnh ghép cộng sinh thềm đá cũ, thảm gió lùa/ dòng sông phiền muộn múi bão/  Thơ tôi nứt từ luống cày phơi ải/ trảng cỏ mùa xuân, khói chiều chân rạ/ loang lổ mảng trầm tơi tả vốc đêm/ Thơ tôi nhốt chặt bóng hình em / ngột ngạt chật chội như chục tỷ người trên thế giới/ con chữ vô ngôn trộn gối chăn bời bời bóng tối/ tranh gác mòn vò võ bậc thời gian/ Câu thơ em viết về anh/ một an trú trống không một niềm tin bỏ ngỏ/ bong bóng vỡ tan ngày mẹ lấy chồng xa xứ/ hoang vu kiếp người/ Câu thơ tôi nỗi buồn đóng đinh/ bản thảo lặng thinh, con chữ hiện sinh thỏa hiệp/ mùa xuân nhìn trời xanh qua lỗ thủng ngàn tia nắng / triệu kí tự ngộ nhận rơi/ Tôi trốn trong bồ thi ca đục trong cũng là nước mắt/ vật vã tìm lối cho riêng mình/ Bóng thi nhân đổ dài/ Dìu nhân loại đi nỗi đau và bóng tối".

Trong “Tầm thi”, hành trình làm thơ hiện lên như cuộc đi và đi mãi vào bên trong chính mình. Hình ảnh “rụng nỗi buồn nhập cuộc”, “ngày vỡ ra từ sự thật trần trụi”, “thời gian tuột qua kẽ tay” cho thấy nhà thơ tiếp cận thế giới bằng trạng thái mảnh vỡ như một đặc trưng của tư duy hậu hiện đại. Thơ không đến từ cảm xúc thuần túy mà là kết quả của một quá trình va đập giữa hiện thực và nội tâm. Cũng trong bài này, Khương Thị Mến nêu bật quan niệm thơ là nơi “nhốt chặt bóng hình em”, là nơi “câu thơ nỗi buồn đóng đinh”, là nơi bóng tối trở thành ánh sáng nội giới. Không chỉ mô tả, thơ chị còn suy tư về chính thơ như một tự ý thức hiếm gặp ở những cây bút trẻ.

Ở một bài thơ khác của Khương Thị Mến, "Thu Nguyệt hồ" là một bài thơ giàu sắc thái mùa thu và đậm nét phong vị quê hương: “Kìa bướm vàng/ Đừng rót tràn hương mật/ Ngạt vòm trời hoa sữa đương xoan/ Nguyệt Hồ thu!/ Chén trà thơm tóc liễu/ Giọt thơ anh óng ánh tơ vàng/ Cúc dịu dàng gánh mùa xuống phố/ Em đã thu còn tiếc nuối mùa ngâu/ Lời ru phù sa đỏ tựa sắc trầu/ Rụng xuống tay em lời buồn đá cuội/ Heo may đổ vào anh đêm trắng/ Sương bâng khuâng trằn trọc giấc sông Hồng/ Vọng cuối đường nghe lá gọi thu không/ Vàng miên man cả chiều thu mắc cạn/ Em mong manh khói sương Nguyệt Hồ/ Gió chân ngày tóc rối/ Vội bước thơ tôi cúc vàng chao chát cháy/ “Tàn cuộc chơi đá cuội lắng về nguồn”.

“Thu Nguyệt hồ” với những câu thơ dựng nên một không gian thu vừa ngọt, vừa ngạt, vừa mong manh. Tác giả có khả năng cảm nhận mùi hương thành một dòng chuyển động thị giác, tạo nên cảm giác “tràn”, “ngạt” rất riêng của mùa hoa sữa.

Bài thơ là một bức tranh thu lãng đãng, trong đó Nguyệt Hồ, một địa danh gắn với vẻ đẹp cổ kính, được hòa điệu cùng chất trữ tình. “Chén trà thơm tóc liễu”, “Giọt thơ anh óng ánh tơ vàng” cho thấy sự giao hòa giữa tình yêu, ký ức và mùa. Cúc gánh mùa xuống phố là cách nhân hóa độc đáo, lạ hóa mùa thu bằng sự dịu dàng nhưng không kém phần thảng thốt trước sự đổi mùa.

Đoạn thơ giữa đậm màu tâm trạng: “Lời ru phù sa đỏ tựa sắc trầu/ Rụng xuống tay em lời buồn đá cuội”. Hình ảnh sắc trầu, đá cuội vừa dân gian vừa sâu thẳm, gợi nỗi buồn thấm vào thời gian. Sương, phù sa, đêm trắng, sông Hồng nối tiếp nhau tạo nên dòng cảm xúc miên man dẫn người đọc vào miền ký ức rộng mở.

Đến đoạn cuối, thơ chuyển hẳn sang giọng hoài cảm tiếc một thời đắm đuối, tất cả hiện lên như những biểu tượng văn hóa vùng đồng bằng Bắc Bộ. Mùa thu không chỉ là thời khắc tự nhiên mà còn là mùa của ký ức, của nhan sắc, của những điều đã qua. Với “Thu Nguyệt hồ”, Khương Thị Mến tiếp tục khẳng định khả năng tạo hình tinh tế, ngôn ngữ nữ tính và giàu chất hoài niệm, đưa thơ về miền văn hóa với cảm xúc đậm tính Việt.

Từ lâu, sen đã là biểu tượng thiêng của văn hóa Á Đông, nhưng Khương Thị Mến đem đến một cái nhìn mới: “Ngắm thôi đừng hái/ Ngắm thôi đừng uống/ Ngắm mà không thể níu/ Giữa vô thường/ Trăm năm/ Ngàn năm/ Vạn năm/ Nở từ bùn/ Tịnh thơm từ bùn/ Vạn kiếp luân hồi/ Em và sen hồng như đốm lửa/ Ấm trong bùn và bất tử trong ta”. Có thể nói bài thơ "Sen” là mỹ học của sự vô thường và sự tinh khiết: "Trăng vằng vặc trên trời/ Trăng dưới đáy ao sóng sánh/ Gương mặt em như sen mùa hạ/ Thơm khi chạm vào/ Gương mặt em như sen mùa thu/ Đẹp úa tàn giã đám”.

Sen không chỉ đẹp trong khoảnh khắc nở, mà đẹp cả trong nhịp vô thường của đời sống. Gương mặt người con gái được ví như sen mùa hạ “thơm khi chạm vào”, và sen mùa thu “đẹp úa tàn giã đám”, cho thấy sự thấu suốt về vẻ đẹp vừa hiện hữu vừa mất mát.

Điệp khúc “ngắm thôi đừng hái, ngắm thôi đừng uống” thể hiện tinh thần nữ tính của người viết là một vẻ đẹp được giữ ở khoảng cách cần thiết để khỏi bị tổn thương, khỏi bị bẻ gãy bởi sự chiếm hữu của đời sống. Đặc biệt, đoạn cuối mang lại chiều sâu triết lý phương Đông với sen nở từ bùn, tỏa hương trong bùn, và “bất tử trong ta”. Tư tưởng luân hồi và thanh lọc tinh thần được diễn giải bằng ngôn ngữ hiện đại, nhẹ mà sâu.

Một giọng thơ nữ tính của thời hiện đại

Điều dễ nhận thấy nhất ở Khương Thị Mến là chất nữ tính trong thơ. Nhưng đó không phải sự mềm yếu, ngược lại, đó là sự nhạy cảm đã đi qua thử thách, một kiểu nữ tính biết đau mà vẫn cất lên giọng nói riêng.

Như trong bài thơ “Bóng” là cuộc đối thoại của tác giả với phần khuất của bản ngã: “Ngõ xuân. Trà sương điểm/ mưa cuộn tròn rét ngọt/ sự im lặng giấu làn hương đẹp quá/ Giấc trăng loang thềm nhà/ nhện giăng tơ/ bóng mờ liếp cửa/ Sờ bàn phím, kí tự nhảy múa/ buồn vui bóng chữ/ ta lẫn vào câu thơ đi lạc/ Bóng hắt vách tường/ khi có khi không, khi tròn khi méo/ giả thật lẫn lộn/ cái bóng tồn tại theo cách riêng của nó/ Ban mai ghé hiên nhà/ Chiếc bóng trốn đâu rồi/ Trong lặng im quen mà lạ/ một vô hình, vô ngã mà thôi/ Bóng trên đầu, bóng ở sau lưng/ Là ta mà không phải là ta”.

Thơ Khương Thị Mến mang chiều sâu tâm trạng và cảm thức hiện đại với nỗi buồn trong thơ không thở than mà chiêm nghiệm, tình yêu không ủy mị mà tỉnh táo, cái đẹp không phô bày mà lặng lẽ tỏa hương.

Các bài thơ của Khương Thị Mến là những lát cắt của cùng một tinh thần thi ca nữ tính, mềm mại nhưng bản lĩnh, trữ tình nhưng đầy triết tính, hiện đại và đôi lúc vượt qua ranh giới để chạm đến hậu hiện đại với các hình tượng độc đáo, giàu liên tưởng trong ngôn ngữ thơ mới mẻ, phá vỡ cấu trúc truyền thống.

Các bài thơ của chị đều chứa hình ảnh mộc, mà lạ, mỗi hình ảnh vừa có tính biểu tượng, vừa mang hơi thở của đời sống hàng ngày. Sự giao thoa giữa quen thuộc và bất ngờ tạo nên “độ lạ” là yếu tố quyết định làm nên phong cách riêng.

Ở bình diện ngôn ngữ, Khương Thị Mến sử dụng cấu trúc mở, nhịp thơ phi tuyến tính, độ ngắt phá mạnh. Đây là cách thơ Việt hiện đại đang tiến gần hơn với thế giới, nơi ngôn ngữ thơ không chỉ để biểu đạt mà còn là đối tượng thẩm mỹ tự trị. Chị không chỉ cho thấy một giọng thơ vững vàng mà còn phản ánh hành trình tìm kiếm ngôn ngữ của một người viết ý thức rõ về mỹ học và thời đại, đi vào thơ bằng trực giác nữ tính, bằng sự trải nghiệm nội tâm sâu sắc, và bằng ý thức đổi mới nghệ thuật.

Nét mềm mại hòa cùng triết tính giúp thơ chị đứng riêng, tạo một khoảng sáng đáng chú ý trong diện mạo thơ nữ đương đại. Ở Khương Thị Mến, nữ tính không chỉ là sự mềm mại mà còn là khả năng cảm, thấu, soi chiếu thế giới bằng một trực giác mẫn cảm và sâu sắc. Với những tìm tòi ấy, thơ Khương Thị Mến góp phần mở rộng biên độ của thơ Việt đương đại, đưa ngôn ngữ thơ đến những vùng đất mới, nơi nỗi buồn, cái đẹp và bản thể hòa vào nhau trong sự lặng im lung linh của thơ ca.