Vùng đất truyền thống rèn đức luyện tài
Phố Hào Nam (Hà Nội) được đặt tên chính thức từ năm 1999, chạy từ đường La Thành đi qua mương Hào Nam (cắt Vũ Thạnh), đến phố Giảng Võ (Giang Văn Minh), dài 660m, rộng 7m. Thời nhà Nguyễn, Hào Nam chỉ là một thôn của trại Thịnh Hào (Thịnh Hào là một làng lớn, gồm năm làng nhỏ thuộc tổng Hạ, huyện Vĩnh Thuận, kinh thành Thăng Long xưa).
Thế kỷ XVII, Trại Hào Nam là một trường học lớn của nhà sư phạm nổi tiếng Vũ Thạnh (1664 - 1727), ông đỗ thám hoa năm 1685. Học trò đến Hào Nam học thầy Vũ Thạnh đông tới cả ngàn người, nhiều người phải bơi thuyền, cắm sào ở ven hồ để hóng nghe thầy giảng. Từ Hào Nam rẽ vào phố Vũ Thạnh, tọa lạc Đình và Đền Hào Nam, di tích lịch sử cách mạng kháng chiến được xếp hạng năm 2009.
Còn đây dấu tích ngày khởi nghĩa
Vùng Hào Nam xưa kia có nhiều ao, hồ, ruộng nước, vạt rau với những người nông dân cần cù, chất phác. Nơi đây có đình, đền Hào Nam thờ Thành hoàng làng (Linh Lang đại vương) và Ngọc Thủy Tinh công chúa, lưu giữ nhiều truyền thuyết văn hóa và tâm linh gắn với vùng sông nước, đầm ruộng của làng Hào Nam cổ.
Không chỉ có vậy, Hào Nam nói chung, đình, đền Hào Nam nói riêng còn là một “địa chỉ đỏ”, là “chiến khu” cách mạng trong lòng Hà Nội thời tạm chiếm. Những ngày chuẩn bị Tổng khởi nghĩa tháng 8/1945, Hào Nam là một trong những địa điểm hoạt động của nhiều đồng chí lãnh đạo. Tại đây, đồng chí Nguyễn Văn Trân - Bí thư Thành ủy Hà Nội đã tổ chức mít tinh, kêu gọi nhân dân xuống đường giành chính quyền vào những ngày Tháng Tám lịch sử.
Ðình, đền Hào Nam chính là nơi Ban chỉ huy khu Văn Miếu tổ chức họp bàn để quyết định các kế hoạch xây dựng phong trào cách mạng, kháng chiến; cũng là nơi cất giấu vũ khí, tài liệu. Trong đình, đền hiện còn dấu tích hai căn hầm bí mật, nơi che giấu cán bộ, chiến sĩ, từng là điểm tập kết của các chiến sĩ cách mạng bị giam cầm tại nhà tù Hỏa Lò, Thanh Liệt, Nhà Thiền... vượt ngục trở về tiếp tục chiến đấu.
Từ đình, đền Hào Nam, nhiều vụ việc, tác chiến táo bạo đã được vạch ra như: Cuối năm 1949, bộ đội đóng quân ở làng Hào Nam đã tổ chức đặt bom bay ở đảo hồ Giám - Văn Chương, bắn vào Phủ Toàn quyền; đặt súng cối 60 ở đê Kim Liên bắn vào nhà máy rượu, nhà máy diêm - nơi giặc đóng quân; Kế hoạch treo cờ đỏ sao vàng trên ngọn cây đa giữa đảo hồ Giám trước Quốc Tử Giám (đêm 18/5/1950); tổ chức phục kích, tập kích đồn bốt địch.…
Cùng với đơn vị vũ trang tuyên truyền 650, đội du kích làng Hào Nam cũng đã tổ chức nhiều vụ phá tề, trừ gian, khiến địch sợ hãi. Năm 2009, UBND thành phố Hà Nội đã tổ chức gắn biển “Di tích lịch sử cách mạng kháng chiến” cho đình, đền Hào Nam, để gìn giữ, tôn vinh và giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.
Hào Nam xưa là địa điểm Trường học lớn từ thế kỷ XVII của nhà sư phạm Vũ Thạnh. Và sau 1954, tiếp nối truyền thống hiếu học, tại Hào Nam đã hình thành cụm các trường đại học đào tạo về văn hóa nghệ thuật nổi tiếng: Trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam); Trường Đại học Văn hóa; Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp (trên đường La Thành); Viện nghiên cứu Văn hóa - Nghệ thuật, Thể thao và du lịch Việt Nam…
Trên phố Hào Nam còn xuất hiện nhiều cửa hàng bán và sửa chữa nhạc cụ (truyền thống và phương tây) làm cho diện mạo con phố trở nên lãng mạn và mang dáng dấp nghệ sĩ. Bước chân vào phố Hào Nam, ta bỗng thấy trong không gian như đang vang lên những làn điệu dân ca ba miền; những bản giao hưởng, những giai điệu của những concerto, aria hay những giọng ca cao vút với những bản tình ca bất hủ… Đặc trưng này có lẽ chỉ riêng phố Hào Nam mới có được.
Những bậc thầy trong nghệ thuật
Từ “cái nôi” Học viện Âm nhạc (số 77 Hào Nam), đã đào luyện nên nhiều tài năng âm nhạc nổi tiếng trong nước và quốc tế, như NSND Đặng Thái Sơn, NSND Bùi Công Duy, Trần Thu Hà (ca sĩ), Hồng Nhung (ca sĩ), Ngô Hồng Quang (nhạc sĩ, ca sĩ), Nguyễn Thúy Quỳnh (nghệ sĩ piano), Lưu Đức Anh (nhạc trưởng), Nguyễn Đức Kiên (nghệ sĩ piano), Lê Thị Ánh Tuyết (ca sĩ)… Và nhiều tài năng “gạo cội”, bậc thầy như các Giáo sư, nhạc sĩ Hoàng Dương, Chu Minh, Nguyễn Văn Thương, GS Bùi Công Thành, NSND Trung Kiên, NSND Trần Hiếu, NSND Trần Thu Hà, NSND Quang Thọ, NSND Quốc Hưng, NSƯT Lan Anh, Phương Nga, Tân Nhàn, Bích Hồng…
Trong khu tập thể Học viện Âm nhạc có căn nhà của nhạc sĩ Đinh Quang Hợp (SN 1935), quê Ninh Bình, từng đi bộ đội chiến đấu tại nước bạn Lào. Từ 1969 -1972 ông tu nghiệp chương trình trên đại học tại Nhạc viện Quốc gia Sofia (Bulgaria). Ông giảng dạy, quản lý tại Nhạc viện Hà Nội trong nhiều năm, rồi làm giám đốc Công ty Biểu diễn Nghệ thuật Việt Nam (VINACONCERT) cho đến ngày nghỉ hưu.
Đinh Quang Hợp sáng tác nhiều tác phẩm khí nhạc, hợp xướng, thanh xướng kịch, nhưng dường như ông nổi tiếng nhất với ca khúc “Tiếng hát sông Lam”. “Ơ…Chứ ai biết nước sông Lam răng là trong là đục/ Thì biết sống cuộc đời răng là nhục là vinh/ Thuyền em lên thác xuống ớ ghềnh/ Nước non là nghĩa là tình ai ơi”. “Tiếng hát sông Lam” sẽ vang mãi trong lòng công chúng, người ta xem đó là “tỉnh ca” của quê hương Nghệ An anh hùng. Ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2012.
Gia đình NSND Quang Thọ, vốn ở phố Triệu Việt Vương, cũng đã chuyển vào ở tập thể học viện để thuận tiện trong việc giảng dạy. Ông trưởng thành từ vùng than Quảng Ninh, lăn lộn hát tại tuyến lửa những năm chiến tranh, học thanh nhạc tại Nhạc viện, rồi làm Trưởng khoa Thanh nhạc Học viện âm nhạc. Ông gắn bó và có nhiều tình cảm với vùng đất Hào Nam này.
Căn nhà trong ngõ nhỏ trên phố Hào Nam là gia đình của NSND Thanh Tâm, một nhà giáo, nghệ sĩ đàn bầu nổi tiếng. Bà có tên đầy đủ là Nguyễn Thị Thanh Tâm (SN 1953), quê Hà Tây (cũ), từng là Trưởng khoa Âm nhạc truyền thống của Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Bà là nghệ sĩ đàn bầu đầu tiên được tặng danh hiệu NSND, là một trong số những nữ nghệ sĩ đầu tiên được đào tạo bài bản và nổi tiếng về nhạc cụ truyền thống.
NSND Thanh Tâm từng kể rằng, trong lần biểu diễn tại Liên hoan Sinh viên thế giới năm 1979 tại La Habana (Cuba), bà đã rất khó khăn mới xuống được sân khấu, bởi khán giả quá mê tiếng đàn bầu Việt Nam, liên tục yêu cầu bà biểu diễn tiếp các bài khác. Bà từng có vinh dự được trình diễn trong chương trình nghệ thuật cấp Nhà nước, như: Chào mừng Tổng thống Mỹ Bill Clinton cùng phu nhân Hillary Clinton tới thăm Việt Nam; trong các yến tiệc Nhà nước chiêu đãi Thủ tướng Nga Putin, Chủ tịch nước Trung Quốc Hồ Cẩm Đào. Nhạc sĩ trẻ Hồ Hoài Anh, con trai bà cũng bắt đầu sự nghiệp sáng tác âm nhạc bằng việc học biểu diễn đàn bầu.
Nhạc sĩ Đoàn Bổng (SN 1943), tên thật là Đoàn Chí Bổng, quê Thường Tín, Hà Tây (cũ), tốt nghiệp Nhạc viện Hà Nội, cũng sống trên phố Hào Nam. Thời chiến tranh, ông từng vào miền Nam, công tác tại Đài Phát thanh Giải phóng. Năm1976, ông làm việc tại Ban Văn nghệ Đài Truyền hình Việt Nam cho đến ngày nghỉ hưu, từng là Trưởng phòng Ca nhạc thuộc Ban Văn nghệ - Đài truyền hình Việt Nam trong một thời gian dài. Bên cạnh một số tác phẩm khí nhạc, ông được biết đến với các ca khúc “Dòng sông quê em, dòng sông quê anh”, “Hà Nội-những kỷ niệm trong tôi”, “Về Hà Tây đi em”, “Hát về Người”…
Tại đình cổ Hào Nam có Trung tâm Phát triển Nghệ thuật âm nhạc Việt Nam, ra đời năm 2005, thu hút nhiều học viên, đặc biệt là giới trẻ đến học hỏi và nghiên cứu về âm nhạc truyền thống (lớp học về nhạc cụ dân tộc: Trống, đàn, sáo, nhị... và ca trù, hát xẩm, quan họ) do GS. NSND Phạm Đình Khang và nghệ sĩ Thao Giang tổ chức và trực tiếp truyền dạy. Trung tâm đào tạo theo một cách độc đáo, người học được tiếp cận với các loại hình nghệ thuật và các nhạc cụ truyền thống một cách cụ thể, gần gũi với thực tế và dễ hiểu nhất. Trung tâm góp phần tích cực trong gìn giữ, phát triển giá trị văn hóa nghệ thuật truyền thống của dân tộc.
Hào Nam thật xứng danh truyền thống đất học, rèn đức luyện tài, là niềm tự hào và là nơi lưu giữ kỷ niệm của nhiều thế hệ nghệ sĩ, những người làm công tác văn hóa - nghệ thuật cả nước, đã một thời gắn bó, tôi luyện, rèn giũa tài năng trên con phố thân thương này.
