Suy ngẫm bên ly cà phê...
Trước đây, nhà tôi có một vườn cà phê arabica khoảng hơn ngàn mét vuông. Từ hoa cà phê trắng muốt trong gió rét đến ly cà phê rang với mỡ gà trống sánh ngậy ngày Tết là sự kết tinh của nắng, gió, mồ hôi và là niềm vui nho nhỏ của người nông dân một thời tự sản, tự tiêu.
Lớn lên, lần đầu bước vào quán cà phê trên phố cổ Hà Nội, nhấm nháp hương vị phiêu lãng của phố phường giữa một không gian nhẩn nha, thư thái. Nhìn trước ngó sau, khách hàng đa số là những người có học thức. Có lẽ, cà phê không còn là thành quả của riêng bàn tay mình làm ra mà trở thành một mắt xích của thị trường.
Ly cà phê mở ra những cuộc hẹn để bàn bạc việc hợp tác, kinh doanh. Ly cà phê là sự tĩnh lặng minh mẫn để chỉ còn nghe thấy tiếng bàn phím lách cách và những ý tưởng vụt hiện. Cà phê là cảm hứng, là cầu nối, cà phê đã và đang là di sản văn hóa theo nhiều cách cảm nhận khác nhau...
Trong tham luận ''Để văn hóa cà phê được UNESCO ghi danh di sản Thực hành tốt - Vai trò sống động của cộng đồng chủ thể di sản'', tại hội thảo khoa học - diễn đàn quốc tế “Chuỗi giá trị ngành công nghiệp cà phê toàn cầu - Phát triển toàn cầu, địa phương và bền vững” vừa diễn ra tại Bảo tàng Thế giới cà phê (Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk), TS. Nguyễn Thị Thu Trang, đại diện nhóm nghiên cứu cho rằng: “Cà phê không chỉ là ngành hàng xuất khẩu chiến lược mang lại nguồn ngoại tệ lớn, mà còn tạo nên chuỗi giá trị kinh tế-văn hóa-xã hội-du lịch,... khép kín” (theo Báo Tiền phong).
Cà phê tuy không có nguồn gốc thuần Việt như trà, không xuất hiện trên bàn tiệc như rượu, không gắn với các sự kiện thể thao, du lịch như các hãng bia nhưng cà phê còn là câu chuyện của tinh thần. Bởi thế, nó mở ra một trường nghĩa rộng lớn. Cà phê cho chúng ta những diễn đàn, những góc nhìn chứ đâu chỉ hưng phấn, tỉnh táo nhờ caffeine mà còn là sự tỉnh táo của phong cách sống cởi mở, năng động.
Ngày nay, thay vì đến thăm nhà nhau, người ta thường chọn điểm hẹn tế nhị và lịch sự nhất là quán cà phê. Không chỉ những thành phố lớn như Hà Nội, cà phê Lâm (phố Nguyễn Hữu Huân), cà phê Manzi (phố Phan Huy Ích)... mà ở các địa phương cũng có những không gian cà phê nghệ thuật như thế. Đó là những quán Auras Cafe (phố Nguyễn Thị Minh Khai, phường Bắc Giang) LeLa Cafe (xã Tân Yên) của tỉnh Bắc Ninh và nhiều địa phương khác. Ở đó, chúng ta được kết nối trong một cộng đồng mở, đúng như GS. Chung Hsiu-Mei (Đài Loan) đã chia sẻ trong hội thảo đã nêu trên: “Sự hình thành, dịch chuyển của văn hóa cà phê phản ánh biến đổi xã hội”.
Theo người viết, sự “biến đổi xã hội” ấy không chỉ bị giới hạn ở tầm ảnh hưởng của cà phê mà còn thể hiện sự vận động của nhận thức, tiếp nhận và lan tỏa các giá trị văn hóa trong xu thế hội nhập. Nhưng, trước khi có thể lan tỏa thì phải là sự lắng đọng của chính mình. Bên ly cà phê đậm đà mỗi ngày là lúc để điềm tĩnh suy ngẫm. Khoảnh khắc ấy đặc biệt cần thiết trong một thời đại bùng nổ thông tin. Đó là “sân khấu nhỏ”để lắng nghe những bản cover đậm chất, là nơi đàm đạo với một ngưòi hiểu biết hay chỉ đơn giản là hồi tưởng lại những gì đã trôi qua và cần vươn lên đạt những giá trị mới.
Từ đó đã có nhiều chương trình được sáng tạo từ nền tảng mang tên cà phê. Trên VTV có chương trình Cà phê sáng, sự kiện Cafe cuối tuần của THACO AUTO; Cà phê doanh nhân, du lịch cà phê... chưa kể đến những không gian như: Salon Văn hóa cà phê thứ Bảy (79A Phan Kế Bính, TP Hồ Chí Minh), Cà phê thứ Bảy Trẻ (264A Nam Kỳ Khởi Nghĩa, TP Hồ Chí Minh) và Cà phê thứ Bảy Hà Nội (45-47 Trần Xuân Soạn, Hà Nội)...
Hôm rồi, cũng bên ly cà phê, người viết thật sự bất ngờ khi gặp lại anh bạn đã từ bỏ thuốc lá từ bao giờ. Hỏi ra mới biết, sở dĩ anh có được quyết tâm ấy cũng vì làm một dự án. Tối tối, anh thường hay tìm đến quán cà phê, chọn một góc yên tĩnh, có ổ điện cắm sạc laptop để làm việc. Một ngày anh hứng thú với thuật ngữ sống xanh (green living) khi đi tìm kiếm tài liệu.
Lúc ra về, anh là người khách cuối cùng của quán nên tình cờ nhìn mấy cháu sinh viên làm part time (bán thời gian) tại quán hì hục đổ những đầu mẩu thuốc lá vào chiếc túi chứa rác thải. Có bao nhiêu vị khách đã hút thuốc, thậm chí còn không chịu ném đầu lọc vào thùng rác. Anh nghĩ, nếu mỗi người ý thức hơn hoặc bớt đi một điếu thuốc, những bạn trẻ kia sẽ có thời gian học thêm một điều gì đó. Anh ân hận và quyết tâm từ bỏ...
Nghe xong, tôi nói với anh rằng, chúng ta đâu chỉ cần sống xanh mà cần cả lập trình xanh (green coding) bởi đó là cách chúng ta nghĩ sâu, nghĩ sớm cho tương lai. Một cánh cửa mở ra sau ly cà phê của anh.
Tôi còn nhớ, trong bài viết “Văn hóa lập trình xanh: DNA mới cho nhân lực AI Việt Nam” của tác giả Phạm Thu Trang trên Tạp chí Tia sáng số 21 năm 2025 có đoạn: “Vì vậy, văn hóa lập trình xanh không dừng ở mức độ kỹ thuật, mà là giá trị cốt lõi trong quá trình hình thành nhân lực AI bền vững. Khi ý thức về năng lượng và môi trường được thấm vào tư duy nghề nghiệp, kỹ sư sẽ không cần “được nhắc nhở” mà tự động tối ưu như một phản xạ chuyên môn - đó chính là khi lập trình xanh trở thành DNA trong đội ngũ phát triển công nghệ”.
Nhận xét có nhiều khái niệm nhưng lại đem đến cho người đọc những ý nghĩa thiết thực. “Ý thức về năng lượng và môi trường được thấm vào tư duy nghề nghiệp” đâu chỉ cần thiết với các kĩ sư lập trình nói riêng mà còn cần thiết với những người sáng tạo nói chung. Hãy sống sáng tạo, ý thức sáng tạo, tạo ra một thứ tài nguyên mới từ sự tư duy của mình.
Nói đến đây, chợt thấy những giây phút mà chúng ta ngồi bên ly cà phê đâu có uổng phí. Như nhà văn người Mỹ Thomas Michael Disch (1940-2008) từng nói: “Sáng tạo là khả năng nhìn ra những mối liên quan ở nơi tưởng chừng không có”. Ly cà phê trải qua chiều dài lịch sử đã cho chúng ta một sân chơi, một diễn đàn thực sự nghiêm túc, thể hiện sự chia sẻ và cầu thị.
Chẳng thế mà trong khóa học Nhà sáng lập tương lai của HUB GenAI - HUB GenAI Future Founders 2025, các bạn trẻ được hẹn hò cà phê với các chuyên gia, cố vấn hàng đầu thuộc các lĩnh vực mà mình quan tâm. Sau những trải nghiệm đó, chính người trẻ tự rút ra cho mình những bài học về cuộc sống, định vị bản thân và có mục tiêu rõ ràng. Cà phê không hề tào lao mà vô cùng thiết thực.
Khi tham gia chương trình này, bạn trẻ Hoàng Hải An, (sinh viên Trường Đại học Mở Hà Nội) cho biết: “Em rất yêu thích công nghệ, sáng tạo và mong muốn xây dựng được các sản phẩm AI có giá trị thực tiễn. Khóa học Hub GenAI Future Founders 2025 là cơ hội tuyệt vời để các học viên có cùng đam mê như chúng em có thể phát triển một cách toàn diện, không chỉ trong lĩnh vực công nghệ mà còn trong khởi nghiệp, tạo ra những sản phẩm đột phá và mang lại giá trị cho cộng đồng” (theo: Lê Trang, Báo Tuổi trẻ Thủ đô).
Sẽ có rất nhiều điều đáng bàn từ sự khởi đầu của ly cà phê để khơi dậy các giá trị văn hóa. Từ cách cảm nhận, cách lan tỏa của chúng ra sẽ quyết định đến những giá trị ấy biết nhường nào. Mỗi sớm mai, bên ly cà phê, cuộc sống sẽ mở ra cho ta nhiều cơ hội...
