Sử dụng AI trong nghệ thuật - giới hạn nào?

Khi nghệ thuật ỷ lại vào AI

Đầu tiên, hoa hậu Thùy Tiên - nữ chính đóng vai Hoàng Linh - bị bắt tạm giam với cáo buộc “Lừa dối khách hàng” trong vụ việc kẹo rau củ Kera. Chưa hết, diễn viên Quyền Linh và Hồng Vân cũng bị khán giả phản ứng vì từng quảng cáo sai sự thật loạt thực phẩm chức năng, sữa bột… Hồi tháng 3, phim phải hoãn chiếu để chờ động thái của cơ quan chức năng với hoa hậu Thùy Tiên. Đến khi cô bị bắt, “Chốt đơn” coi như bị đóng băng bởi chắc chắn khán giả không chấp nhận một bộ phim có nữ chính vi phạm pháp luật, đang bị cộng đồng lên án.

Im ắng chừng hai tháng, bất thình lình “Chốt đơn” tái xuất với nước cờ chưa từng có trong lịch sử điện ảnh nước nhà: nhân vật nữ chính của Thùy Tiên được AI thế vai. Trong buổi họp báo, đại diện nhà sản xuất và đạo diễn đều nhấn mạnh vào yếu tố vô tiền khoáng hậu này. Họ cho biết nhân vật Hoàng Linh phiên bản AI có chiều cao 1,69m, cân nặng 51kg, số đo ba vòng 80-60-93cm.

Gương mặt diễn viên hoàn toàn mới với các công nghệ như: AI Face tạo gương mặt số; AI Character xây dựng nhân vật thay thế hoàn toàn diễn viên thật nhưng vẫn giữ được mạch truyện và chiều sâu tâm lý; Visual AI VFX Engine đồng bộ hóa hình ảnh, biểu cảm, giọng nói ở cấp độ khung hình, nhằm duy trì dòng cảm xúc điện ảnh một cách liền mạch. Giọng nói của diễn viên ảo cũng do người khác lồng tiếng.

Đạo diễn Nam Cito hào hứng: "Chúng tôi không chỉ thay đổi gương mặt mà toàn bộ hình ảnh nữ chính đều được xử lý bằng công nghệ, tạo nên một nhân vật hoàn toàn mới. Công nghệ AI đã tiến quá xa, nó giữ trọn vẹn nhiều cảm xúc, sự chân thật, tự nhiên”. Việc dùng AI được ekip giải thích là phương án khả thi nhất trong bối cảnh hiện tại khi không thể giữ lại phiên bản gốc vì yếu tố pháp lý và phản ứng dư luận, nhưng cũng không đủ kinh phí lẫn thời gian để quay lại từ đầu với diễn viên mới. Có thể hiểu đoàn phim vin vào AI như một cách chữa cháy, vớt vát công sức và tiền của mà ekip đã bỏ ra.

Đáng tiếc, AI có thể cứu vãn khâu sản xuất nhưng không thể cứu vãn chất lượng. Tính đến ngày 17/8, “Chốt đơn” mới thu về khoảng 5 tỷ đồng. Doanh thu lẹt đẹt sau hơn một tuần công chiếu khiến đứa con tinh thần của bộ đôi đạo diễn Bảo Nhân - Nam Cito đứng trước nguy cơ lỗ nặng khi rời rạp. Dù cảm thông với tai nạn của “Chốt đơn” nhưng khán giả không thể dễ dãi bỏ tiền túi để xem một bộ phim kém cỏi. Trái ngược với những lời quảng cáo có cánh của đạo diễn, nữ chính Hoàng Linh dù được AI thay thế vẫn mang bóng dáng của hoa hậu Thùy Tiên.

Để người xem vẫn liên tưởng đến diễn viên cũ trong khi diễn xuất của diễn viên ảo sống sượng, đơ cứng, vô cảm, nhất là ở những phân đoạn tâm lý phức tạp thì “Chốt đơn” đã gây mất điểm trầm trọng. Nếu Hoàng Linh chỉ là một nhân vật phụ, phim có thể bình yên trước sóng gió dư luận. Nhưng khổ nỗi, Hoàng Linh xuất hiện trong hơn 70% cảnh phim nên diễn xuất máy móc của “cô” đã khiến “Chốt đơn” đánh mất cảm xúc của khán giả.

Nhiều người dự đoán có thể với việc ứng dụng AI chưa từng có tiền lệ này, “Chốt đơn” sẽ khiến người người ùn ùn ra rạp vì tò mò. Họ hào hứng không biết AI đóng có gì đặc sắc, khác biệt so với người thật trước đó. Nhưng tiên đoán này cuối cùng trật lấc. Doanh số phòng vé ảm đạm chứng minh rằng: dù có người xem phim vì tò mò nhưng khi cơn tò mò qua đi, đối diện với một tác phẩm chất lượng kém thì hiệu ứng truyền miệng tiêu cực sẽ khiến phim rơi xuống đáy.

Ra mắt cùng thời điểm, MV “Kiếp sau vẫn là người Việt Nam” (đạo diễn Trần Thành Trung) cũng sử dụng công nghệ AI cho khâu hình ảnh minh họa. MV có sự tham gia của bốn ca sĩ gồm Lâm Bảo Ngọc, Quốc Thiên, Quân A.P, Dương Hoàng Yến cùng sự góp giọng của NSND Thu Huyền. Ngoài hình quay bốn ca sĩ trẻ ở studio thì hình ảnh về lịch sử, đất nước, con người Việt Nam lẫn hình ảnh NSND Thu Huyền đều được minh họa bằng trí tuệ nhân tạo.

Đạo diễn Trần Thành Trung cho biết đây là MV nằm trong “Dự án nghệ thuật cộng đồng Vietnam Love”. Ý nghĩa là vậy nhưng vừa trình làng, MV này đã bị khán giả chỉ trích dữ dội vì vô số sai sót ở khâu hình ảnh. Chẳng hạn giai thoại lịch sử ghi chép Trần Quốc Toản bóp nát quả cam ở vùng đồng bằng sông Hồng nhưng AI lại minh họa Trần Quốc Toản cầm quả cam đứng giữa núi non trùng điệp như vùng Tây Bắc. Hầm Đờ Cát trong chiến dịch Điện Biên Phủ hay họa tiết Trống Đồng Đông Sơn đều sai lệch so với tư liệu lịch sử. Thậm chí, một số cảnh sinh hoạt đời thường cũng nảy ra “hạt sạn” dễ thấy như nhân vật thừa tay chân… Chuyên gia truyền thông Châu Quang Phước đánh giá khâu hình ảnh do AI thực hiện có phần tùy tiện, thiếu chăm chút, nhất là ở những cảnh liên quan lịch sử từng thời kỳ.

Trước làn sóng chỉ trích dữ dội, ekip vội ẩn MV và chỉ còn phổ biến ca khúc bằng định dạng audio và MV lyric (MV lời ca). Đạo diễn Trần Thành Trung lên tiếng xin lỗi: "Đây là MV được thực hiện theo phong cách nghệ thuật gợi tả, ẩn dụ. Câu chuyện kể về hành trình của bảo tàng cảm xúc trong một ngày hội non sông, nơi mỗi người tìm về niềm tự hào văn hóa - lịch sử Việt Nam. MV đã lấy cảm hứng từ dòng chảy lịch sử và tinh thần đoàn kết xuyên suốt của dân tộc Việt Nam - từ quá khứ đến hiện tại, từ gian nan đến vươn mình mạnh mẽ. Một số khung hình được lãng mạn hóa khi MV thành phẩm. Điều này chưa phù hợp với một sản phẩm âm nhạc truyền tải phần nào góc nhìn về lịch sử Việt Nam. Khi lựa chọn kết hợp AI với phương pháp quay hình truyền thống, chúng tôi ý thức rõ đây là giai đoạn AI mang tính thể nghiệm, đồng nghĩa với việc phải đối mặt không ít khó khăn, thử thách và những hạn chế nhất định”.

Cần xác lập ranh giới cho sự sáng tạo AI

Những năm gần đây, việc ứng dụng AI trong ngành công nghiệp điện ảnh hay sản xuất MV diễn ra sôi nổi. Theo đạo diễn Tuấn Anh, AI trở thành trợ thủ đắc lực ở hầu hết công đoạn làm phim: từ giai đoạn tiền kỳ như viết kịch bản, tuyển chọn diễn viên, dựng cảnh, đạo cụ cho đến quay phim, làm hậu kỳ, kỹ xảo, quảng bá phát hành, dự đoán doanh thu… Với sức mạnh kỹ thuật vượt trội, AI có thể giảm đáng kể thời gian sản xuất, chi phí và tối ưu hóa quy trình sáng tạo dựa trên những gợi ý từ con người.

Song sẽ thật tai hại khi tay trợ thủ ấy được đẩy lên làm nhân vật chính. Hai cú “ngã ngựa” của “Chốt đơn” và “Kiếp sau vẫn là người Việt Nam” cho thấy hậu quả nhãn tiền nếu quá dựa dẫm vào công nghệ. Mỗi bên đều có lý do riêng để cậy nhờ AI nhưng đích đến cuối cùng vẫn là tác phẩm nghệ thuật mà họ cống hiến cho công chúng. Trong đó, cảm xúc vẫn là yếu tố hàng đầu để nghệ thuật níu kéo người xem. Đáng tiếc, đây lại là điểm yếu cốt tử của AI hiện nay.

Việc phó mặc đứa con tinh thần cho AI và xem nhẹ yếu tố con người cho thấy nghệ sĩ chỉ muốn chóng xong việc mà thiếu tôn trọng khán giả. Lạm dụng AI cũng chứng minh họ thiếu nghiêm túc với nghệ thuật và làm thui chột cảm hứng sáng tạo. Nói như đạo diễn Phạm Vĩnh Khương: “AI sẽ khiến nhiều người trở nên lười biếng, ỷ lại nếu họ luôn thụ động giao phó hết cho AI trong việc sáng tạo nội dung”.

Suy cho cùng AI chỉ là phương tiện để người nghệ sĩ sử dụng cho hành trình sáng tạo. Nó làm việc theo câu lệnh, theo thông tin nạp vào của người sử dụng. Nếu người sử dụng không cẩn trọng, hiểu biết hạn hẹp thì AI thực sự trở thành cơn ác mộng. Những thông tin sai lệch cứ thế phổ biến rộng rãi và nhào nặn nên tác phẩm vô hồn, cẩu thả mà người ta gọi là nghệ thuật.

Đạo diễn Tuấn Anh phân tích: “Bản chất máy móc của AI khiến nó thiếu đi sự nhạy cảm, chiều sâu cảm xúc mà chỉ con người mới có thể mang lại. Nên để đi lâu dài với nghệ thuật và tạo ra những tác phẩm chạm đến trái tim, giàu chất lượng nghệ thuật vẫn cần đến sự trải nghiệm, cảm xúc và sự hiểu biết của người nghệ sĩ”.