Nửa cuối năm “buồn” của văn chương Nhật Bản

Tuy vậy, ở lần trao giải thứ 2 của năm 2025 diễn ra vào ngày 16/7 vừa qua, điều bất ngờ là cả 2 giải thưởng đều không tìm ra được người chiến thắng. Đây là lần thứ 6 trong lịch sử và cách lần gần nhất 27 năm mà “kịch bản” này lặp lại.

Cũng như giải Goncourt của văn học Pháp gắn liền với nhà hàng Drouant ở Paris, 2 hội đồng tuyển chọn của 2 giải thưởng gồm 18 nhà văn tên tuổi theo thông lệ sẽ nhóm họp 6 tháng một lần tại nhà hàng Shinkiraku ở Tsukiji (Tokyo).

Theo truyền thông đưa tin, 2 hội đồng bắt đầu làm việc lúc 16 giờ nhưng năm nay mọi thứ dường như kéo dài và phức tạp hơn. Khoảng 18 giờ cùng ngày, hội đồng chấm giải Akutagawa công bố không có tác phẩm nào được gọi tên. 2 giờ sau đó, giải Naoki cũng đưa ra thông báo tương tự. Trên tấm bảng công bố kết quả sau cùng, một nhân viên đã dán dòng chữ “Không có người chiến thắng” bên cạnh tên 2 giải thưởng. Điều này khiến giới đưa tin lẫn các độc giả yêu thích văn học cảm thấy bất ngờ.

Trên mạng xã hội, cụm từ “Không có tác phẩm nào đủ điều kiện” nhanh chóng leo lên “hot search”, trở thành từ khóa thịnh hành khắp Internet tại Nhật Bản. Trong các bài đăng mạng xã hội lẫn các blog cá nhân và diễn đàn văn chương, các bình luận thể hiện sự bất ngờ như: “Không thể tin điều này lại xảy ra”, “Cả hai giải đều không có người chiến thắng! Thật sao?”… xuất hiện tràn khắp. Điều này cho thấy sự kỳ vọng và quan tâm của người hâm mộ đến 2 giải thưởng khi từ lâu chúng đã góp phần tìm ra những tác phẩm và tác giả ấn tượng, mang đến cho văn học Nhật Bản một diện mạo mới.

Không dừng ở đó, người chiến thắng của 2 giải cũng rất đa dạng khi không có motif hay giọng văn cố định nào. Đơn cử người chiến thắng trẻ nhất của giải thưởng là Wataya Risa với “Cái lưng muốn đá” khi mới 19, trong khi năm 2024, một tiểu thuyết có sự tham gia của trí tuệ nhân tạo đã được gọi tên...

Được phát trực tuyến thông qua màn hình bên ngoài không gian thảo luận, đại diện hội đồng tuyển chọn giải Akutagawa là tiểu thuyết gia Hiromi Kawakami đã chia sẻ về quyết định của hội đồng. Sự xuất hiện của bà năm nay rất đáng chú ý khi vừa lọt vào vòng chung khảo giải Booker quốc tế không lâu trước đó với tiểu thuyết “Under the Eye of the Big Bird”.

Bà nhận định: “Mỗi tác phẩm đều có điểm hấp dẫn riêng nhưng chúng tôi thấy vẫn còn thiếu thiếu một điều gì đó. Toàn bộ hội đồng đều rất thất vọng vì đã không thể tìm ra tác phẩm chiến thắng sau cùng. Giải Akutagawa được trao cho những tác phẩm có nỗ lực hoặc góc nhìn mới mẻ. Điều này không có nghĩa là không có nhãn quan mới nào trong số những tác phẩm được đề cử. Đã có nhiều nỗ lực nhưng chúng tôi muốn các tác giả cố gắng hơn nữa”.

Lọt vào vòng đề cử ở giải thưởng năm nay là 4 tiểu thuyết: “Trong giấc mơ của loài chim” (Junya Komada), “Hãy nhảy về phía nỗi đau còn sâu hơn cả tình yêu” (Kujira Mukaizaka), “Quỹ đạo” (Gregory Keznajat) và “Phép cộng muôn thuở của những vệt sáng” (Koreko Hibino). Các tác phẩm sở hữu đa dạng đề tài và phong cách sáng tác, từ đen tối, u ám đến tươi sáng, mang tính chữa lành.

Đây là lần đầu tiên Junya Komada và Koreko Hibino xuất hiện, trong khi 2 tác giả còn lại đã là lần thứ 2 đề cử. Nếu chiến thắng, Gregory Keznajat sẽ là cây viết nước ngoài đầu tiên chiến thắng. Theo tiết lộ ở vòng bỏ phiếu trước nhất, 2 tác phẩm “Quỹ đạo” và “Phép cộng muôn thuở của những vệt sáng” đã được chọn ra. Nhưng ở vòng bỏ phiếu quyết định, không tác phẩm nào giành được đa số phiếu bầu.

9 giám khảo của giải Akutagawa đều là những nhà văn tên tuổi, nổi tiếng trong và ngoài nước. Trong đó 3 tác giả Hiromi Kawakami (có các tác phẩm đã được chuyển ngữ như “Chiếc cặp”, “Cửa tiệm đồ cũ Nakano”), Ogawa Yoko (“Báo thù”, “Kết tinh thầm lặng”, “Nhật kí mang thai”, “Quán trọ hoa diên vĩ”...), Kawakami Mieko (Ngực và trứng) đều từng được đề cử giải Booker quốc tế và là những gương mặt đương đại nổi tiếng của văn học Nhật Bản trên thế giới. Họ góp mặt bên cạnh những nhà văn như Hirano Keiichiro (Người đàn ông ấy), Yoshida Shuichi (Ác nhân), Okuizumi Hikaru, Shimada Masahiko, Matsuura Hisaki và Yamada Eimi.

Khác với giải Akutagawa thiên về chất lượng văn chương độc đáo, giải Naoki thường được trao cho tác phẩm nổi bật, có thành tích thương mại ấn tượng. 6 đề cử năm nay gồm “Kẻ đào tẩu đi về phía Bắc” (Yuzuki Yuko), “Lời dối trá và người hàng xóm” (Ashizawa Hiroshi), “Ranpo và Chiune” (Aoyagi Aohito), “Sự lệch chuẩn của N.” (Natsuki Shiho), “Khiêu vũ đến rã rời” (Shiota Takeshi) và “Dấu vết cú đánh khai cuộc” (Osaka Toma). Đây là lần đầu tiên Aoyagi Aohito, Shiota Takeshi và Natsuki Shiho được gọi tên, trong khi Osaka Toma và Ashizawa Hiroshi đã là lần thứ 2 góp mặt, còn Yuzuki Yuko là lần thứ 3 “vô duyên” với sự ghi nhận danh giá này.

Cũng như hội đồng trước đó, 9 giám khảo của giải Naoki cũng là những tên tuổi quen thuộc, gồm Natsuhiko Kyogoku (tác giả “Mùa hè của quỷ thai”), Asada Jiro (tác giả của “Người đón tàu”), Kakuta Mitsuyo (“Bản năng”, “Tôi bị bố bắt cóc”...), Tsujimura Mizuki (“Cô thành trong gương”, “Bình minh của cuộc đời”, “Anh đào nở hoa”...), Miura Shion (“Khúc ngẫu hứng trước ga Mohoro”, “Những vị khách của tiệm bá nghệ Tada”...), Miyabe Miyuki (“Ngụy chứng Solomon”, “Chuyện kỳ lạ ở tiệm sách cũ Tanabe”...), Yonezawa Honobu (“Khoảng cách giữa hai người”...), Kirino Natto và Hayashi Mariko.

Chia sẻ sau khi có kết quả, đại diện hội đồng là tiểu thuyết gia Natsuhiko Kyogoku cho biết: “Chất lượng các tác phẩm được đề cử rất đồng đều, không có tác phẩm nào nổi bật và nhận được nhiều phiếu bầu đáng kể hơn cả. Chúng tôi đều đồng tình rằng các tác phẩm tiếp theo của những tác giả này sẽ gây tiếng vang, thậm chí còn hay hơn nữa, nên hy vọng họ sẽ tiếp tục giữ vững đam mê để cống hiến những tác phẩm thật sự xứng đáng với uy tín giải thưởng”.

Tiết lộ về quá trình bình chọn để cho ra giải thưởng, ông nói: “Ban giám khảo đã khá mệt mỏi. Chúng tôi thực sự muốn lựa chọn thật cân nhắc và công tâm. Mỗi tác phẩm đều độc đáo riêng, nên không có tác phẩm nào nổi trội hơn hẳn. Cuối cùng, tất cả các thành viên hội đồng đều nhất trí rằng không thể chọn ra chỉ một tác phẩm mà thôi”. Ông nói thêm trung bình chỉ mất 2 giờ để hội đồng chọn ra kết quả, nhưng lần này phải mất gấp đôi thời gian mà vẫn chưa tìm được người chiến thắng.

Tuy vậy thì “kịch bản” này không phải chưa từng xảy ra, khi ở từng giải, cũng có nhiều năm mà người chiến thắng không được xác định. Chẳng hạn năm nay là lần tiếp theo kể từ giải Naoki 136 (vào năm 2007) và giải Akutagawa 2011 mà không có người được xướng tên lên.

Theo thống kê, đã có 33 lần giải Akutagawa và 30 lần giải Naoki không tìm được người xứng đáng để vinh danh sau cùng. Trong khi nếu xét cả 2 giải thưởng có cùng kết quả này, thì đây là lần tiếp theo sau 27 năm từ giải Akutagawa 1998 và Naoki lần thứ 118. Trước đó có đến 5 lần từng xảy ra điều này, cụ thể ở các lần 15, 30, 65, 112 và 118.

Theo nhiều nhà phân tích, đây là kết quả có thể hiểu được bởi không thể lúc nào cũng có một tuyệt tác được ra mắt mỗi 6 tháng một lần. Hành động của 2 hội đồng cũng được khen ngợi vì đã dũng cảm duy trì uy tín của giải thưởng thay vì chạy theo thành tích.

Và không chỉ giống giải Goncourt khi các Hội đồng cố định nhóm họp ở một nhà hàng “lịch sử” mà những tác phẩm được gọi tên sau đó cũng chứng kiến sức mua vượt trội. Đơn cử tiểu thuyết “Tia lửa” của Naoki Matayoshi sau khi thắng giải Akutagawa 2015 đã đánh dấu thành tích bán ra vượt trội, tăng gấp 2 từ 640.000 bản lên hơn 1 triệu. Hàng năm các nhà sách cũng dành một góc để quảng bá cho người chiến thắng.

Nhưng nửa cuối năm nay nhiều khả năng sẽ khiến các nhà bán sách cảm thấy khó khăn. Khi được hỏi về điều này, Natsuhiko Kyogoku lạc quan nói: "Vì các tác phẩm đều có chất lượng tương đồng nên tôi nghĩ tất cả đề cử đều sẽ được độc giả biết đến. Việc được đề cử là bằng chứng cho thấy chúng rất thú vị”.

Tuy vậy cũng không ít người cảm thấy đây là một kết quả không mấy tươi sáng bởi có đến 10 tác phẩm vào vòng trong và với tình trạng thắt chặt kinh tế trong những ngày này, rõ ràng độc giả có khả năng sẽ không mua cuốn nào thay vì là người chiến thắng đã được tuyển chọn.