Nghệ sĩ opera Nguyễn Bích Thủy: “Nữ hoàng bóng đêm” trở về

1. Khá lâu rồi, nghệ sĩ opera Bích Thủy mới trở về Việt Nam. Nhưng, chị chưa bao giờ tách biệt mình ra khỏi quê hương. Lần này, chị về đúng dịp Học viện Âm nhạc Quốc gia tổ chức đêm nhạc tri ân NSND Trung Kiên, người thầy lớn của chị. Trên sân khấu nhỏ, Bích Thủy lại một lần nữa tỏa sáng bởi tiếng hát quyến rũ của chị, dù nhiều năm qua chị đã rời xa ánh đèn sân khấu, tập trung cho công việc giảng dạy và nghiên cứu.

Đặc biệt, lần này trở về, chị quyết định xuất bản cuốn sách về thanh nhạc “Khoa học và nghệ thuật ca hát - Một cách tiếp cận chuyên sâu về thanh nhạc cổ điển”. Có lẽ, cũng thật hiếm có một buổi ra mắt sách nào đặc biệt như vậy khi tại khán phòng hòa nhạc của Học viện Âm nhạc Quốc gia, nơi Nguyễn Bích Thủy đã có những năm tháng học tập và giảng dạy, thành danh, các nghệ sĩ gạo cội và nghệ sĩ trẻ (học trò của Bích Thủy) đều có mặt. Thầy cô, bạn bè, học trò đều dành cho chị sự trân trọng, nể phục về hành trình khổ luyện để đi tới đỉnh cao của một nghệ sĩ opera nổi tiếng của Việt Nam.

Ai từng nghe Nguyễn Bích Thủy hát khi chị vào vai “Nữ hoàng bóng đêm” trong vở nhạc kịch “Cây sáo thần” của Mozart hay Gilda trong “Rigoletto” của Verdi đều không thể quên giọng soprano đầy ma mị và kỹ thuật điêu luyện của chị. Bích Thủy sinh năm 1978, là “của hiếm” của thanh nhạc Việt Nam. Bích Thủy không có lợi thế ngay khi vào Khoa Thanh nhạc, Học viện Âm nhạc Quốc gia, chị không sở hữu một giọng hát đẹp. Hành trình của Thủy để lại dấu ấn trong lòng thầy cô và các thế hệ học sinh nhạc viện là hành trình của tình yêu, đam mê, nỗ lực và khát vọng cháy bỏng của Thủy với opera.

Nhạc sĩ Nguyễn Quang Long, người đồng hành với Thủy từ những ngày đầu theo đuổi âm nhạc, chia sẻ: nhìn lại con đường gắn với giọng hát opera của mình, Bích Thủy cũng như một "nữ hoàng bóng đêm" - xét theo nghĩa chị hoàn toàn không phải người vốn dĩ sở hữu giọng hát hay trời cho.

Thời mới bước chân tới Nhạc viện, giọng của chị còn đầy... lỗi kỹ thuật, lại phải dùng sức rướn khi hát. Để sở hữu được một chất giọng đẹp, kịch tính và linh hoạt bậc nhất Việt Nam như ngày hôm nay, Bích Thủy đã trải qua hơn chục năm dài miệt mài luyện tập trong "đêm tối".

Chị may mắn được sự hướng dẫn của những nhà sư phạm thanh nhạc hàng đầu như nghệ sĩ Mỹ Bình, sau đó là GS.NSND Trung Kiên. Dưới sự dẫn dắt của ông, chị được đào tạo trong môi trường nghiêm ngặt của trường phái cổ điển, nơi kỹ thuật thanh nhạc không cho phép sự dễ dãi, và cảm xúc chỉ có giá trị khi được nâng đỡ bằng nền tảng học thuật vững chắc. Các thầy cô đưa Thủy đi đúng “quỹ đạo” của opera.

Nghệ sĩ Mỹ Bình, cô giáo của Bích Thủy, nhớ lại ấn tượng về cô học trò nhỏ, đằng sau vóc người bé nhỏ, gầy guộc của Thủy ẩn chứa một nội lực phi thường. Chị chăm chỉ học ngày đêm. Bạn bè cùng thời vẫn quen với tiếng luyện thanh của Thủy trong căn phòng nhỏ giữa đêm khuya thanh vắng.

Và, sự nỗ lực không ngừng nghỉ ấy đã giúp Thủy chinh phục những đỉnh cao của âm nhạc cổ điển. Còn nhớ, ngày đó, Bích Thủy vào vai “Nữ hoàng bóng đêm” trong vở nhạc kịch đồ sộ “Cây sáo thần” được người xem Hà Nội tán thưởng nhiệt liệt. “Nữ hoàng bóng đêm” của Bích Thủy là vai phản diện độc ác, xảo quyệt và lạnh lùng.

Chị xuất hiện không nhiều, nhưng vào vai nhân vật rất quan trọng của vở nhạc kịch. Hai lần ra sân khấu Thủy phải thể hiện hai aria: “O, zittre nicht, mein lieber Sohn” và “Der holle rache” - đều thuộc dạng thử thách nhất đối với bất kỳ giọng soprano nào và là điểm nhấn nổi tiếng của “Cây sáo thần”.

Năm 2002, Thủy dành được giải Nhất tại cuộc thi hát nhạc kịch quốc tế 2002 tổ chức tại Thái Lan, đánh dấu sự thành công của các giọng ca trẻ opera nơi mặt bằng khu vực ASEAN. Năm ấy Bích Thủy được Trung ương Đoàn bầu chọn là một trong 10 gương mặt trẻ xuất sắc nhất.

Trở thành một ngôi sao của dòng opera Việt Nam, Thủy lên đường sang Hàn Quốc học thạc sĩ theo dự án của Chính phủ Hàn Quốc về hợp tác văn hóa với Việt Nam. Trong thời gian học Đại học KNUA (trường nghệ thuật lớn nhất Hàn Quốc, trực thuộc chính phủ), chị được mời tham gia biểu diễn khá thường xuyên trong các chương trình giao lưu trao đổi văn hóa, biểu diễn trên các kênh truyền hình lớn của nước bạn như KBS và Arirang.

Thủy đã đạt kết quả học tập rất tốt và được chọn biểu diễn hai aria: “Gilda” trích trong nhạc kịch “Rigoletto” của Verdi và “Konstanze” trích trong nhạc kịch “Vụ bắt cóc thành Serail” của Mozart trong đêm nhạc Aria tại thủ đô Seoul. Chị đã vượt qua kỳ thi tuyển đầy thách thức để vào vai các nhân vật đó. Sau đó, Thủy còn dành học bổng ASEA-UNINET tại Đại học Âm nhạc Vienna... Từ năm 2009 đến nay, chị sống, biểu diễn, giảng dạy tự do tại Áo - trung tâm opera của châu Âu.

2.Không chỉ dừng lại ở vai trò người biểu diễn, Nguyễn Bích Thủy còn dành 5 năm trời, tìm hiểu, nghiên cứu và cho ra mắt một cuốn sách quý về thanh nhạc, cho thấy một hướng đi bền vững khác của chị, nghiên cứu và truyền đạt tri thức thanh nhạc. Việc chị ra mắt cuốn sách “Khoa học & nghệ thuật ca hát” (NXB Thế giới và Omega ấn hành) đánh dấu một bước chuyển quan trọng từ sân khấu sang không gian học thuật.

Cuốn sách thể hiện nỗ lực hệ thống hóa kinh nghiệm biểu diễn và giảng dạy, lý giải quá trình ca hát dưới góc nhìn khoa học, đồng thời giữ gìn tinh thần nghệ thuật của opera. Đây không chỉ là một ấn phẩm chuyên môn, mà còn là minh chứng cho khát vọng xây dựng nền tảng tri thức lâu dài cho thanh nhạc hàn lâm Việt Nam.

Không chỉ dành cho người học thanh nhạc chuyên nghiệp, cuốn sách còn là tài liệu tham khảo hữu ích cho nhà nghiên cứu âm nhạc, giảng viên, sinh viên nghệ thuật và cả những độc giả yêu mến nghệ thuật ca hát. Cuốn sách không khô cứng như một giáo trình mà trở thành một cuộc đối thoại nghệ thuật, nơi người đọc cảm nhận được cả kỹ thuật, cảm xúc và vẻ đẹp tinh tế của bộ môn thanh nhạc cổ điển.

Ở Việt Nam, giáo trình thanh nhạc chuyên sâu bằng tiếng Việt hiện chỉ có thể đếm được vài cái tên: “Phương pháp sư phạm thanh nhạc” của cố GS.NSND Nguyễn Trung Kiên; “Phương pháp giảng dạy thanh nhạc” của nhà giáo Hồ Mộ La; gần đây có thêm công trình của TS.NSND Đỗ Quốc Hưng và TS Tân Nhàn.

Khoảng trống ấy khiến sinh viên, giảng viên thường phải vật lộn với tài liệu tiếng Anh, tiếng Đức, tiếng Ý - vốn không dễ tiếp cận. Cuốn sách của Bích Thủy lấp đúng khoảng trống đó và có dấu ấn rất riêng.

TS.NSND Đỗ Quốc Hưng, Giám đốc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam nhận xét: “Trong bối cảnh giáo dục âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam đang từng bước hội nhập sâu rộng với thế giới, việc xuất hiện một cuốn sách như "Khoa học & nghệ thuật ca hát" là điều rất đáng trân trọng. Nó không chỉ phản ánh tâm huyết của một nghệ sĩ từng trải và đầy trách nhiệm với nghề, mà còn góp phần định hình tư duy mới cho đào tạo thanh nhạc hiện đại tại Việt Nam: đó là tư duy học thuật nghiêm cẩn, gắn với thực tiễn nghệ thuật biểu diễn, trong một tầm nhìn hội nhập sâu sắc với thế giới”.

Còn PGS.TS.NSƯT Tân Nhàn - người em khóa dưới, Trưởng Khoa Thanh nhạc chia sẻ, ngưỡng mộ chị Bích Thủy ngay từ khi bước chân vào Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Cái tên Bích Thủy khi đó khiến các sinh viên của học viện đều biết và yêu mến bởi chị là hiện thân cho sự nỗ lực không ngừng trong học tập. “Chị vô cùng nghiêm túc trong học tập và sự chuẩn mực với các kĩ thuật hát opera. Chị Bích Thủy mãi là “Nữ hoàng bóng đêm” duy nhất trong lòng”, PGS.TS Tân Nhàn bày tỏ.

Cuốn sách là những trăn trở, tâm huyết của chị dành cho nền thanh nhạc Việt Nam, vì thế nó mang cả tình yêu, những giọt mồ hôi và khát vọng kiến tạo một nền học thuật thanh nhạc bền vững, bắt nhịp với những xu hướng mới của thế giới. Bởi, với Bích Thủy, dù sống và định cư ở Áo, nhưng “sống ở đâu tôi cũng là người Việt, luôn nhớ đến nguồn cội, gốc rễ của mình”.