Khi lòng tin ngộ sát lòng tốt
Sự soi xét của cộng đồng mạng khiến cho công việc từ thiện của nghệ sĩ buộc phải thêm phần kế hoạch, minh bạch. Nhưng đôi khi, chỉ vì để thỏa mãn sự nghi hoặc của mình mà nhiều người đã vô tình giết chết lòng tốt tự nguyện của không ít nghệ sĩ thực tâm.
Phép thử dành cho lòng tin
Cộng đồng mạng nói chung là một cộng đồng đầy đa nghi. Họ luôn đặt ra nhiều dấu chấm hỏi trước một sự kiện, hành động, kể cả khi nó đã được xác minh bởi nguồn tin chính thống, uy tín. Sự đa nghi ấy vốn đã trở thành một phần tính chất không thể thiếu, trong đa dạng các lĩnh vực khác nhau. Nhưng đặc biệt từ năm 2020 trở lại đây, nó thường được cộng đồng mạng đặt lên các câu chuyện từ thiện của nghệ sĩ trong nước.
Sai lầm nghệ sĩ Hoài Linh trong quá trình sử dụng số tiền quyên góp nhằm hỗ trợ người dân gặp khó khăn do bão lũ có lẽ không phải là lần đầu tiên các tranh cãi liên quan đến hoạt động từ thiện của nghệ sĩ xảy ra, nhưng nó là dấu mốc lớn nhất làm lung lay lòng tin của cộng đồng. Không chỉ bởi con số bị khui ra rất lớn, mà còn bởi anh là một nghệ sĩ gạo cội, có uy tín và tiếng nói trong làng giải trí Việt. Hoài Linh đúng sai ở điểm nào, nhiều người đã có câu trả lời của riêng mình, sự thật đằng sau những chiến thuật truyền thông giữa hai bên tố cáo - bị tố cáo thì không phải ai cũng biết, nhưng có một điều rõ ràng và dễ dàng nhận thấy, phần lớn cộng đồng mạng bây giờ đã chẳng còn tin tưởng hoàn toàn vào lời kêu gọi ủng hộ từ thiện không từ những người nổi tiếng.
Sau sự kiện này, nghệ sĩ vẫn tiếp tục làm từ thiện. Họ đặc biệt trở thành một lực lượng mạnh mẽ đóng vai trò lớn về khía cạnh truyền thống, thiện nguyện trong giai đoạn chống dịch. Thế nhưng, người nghệ sĩ đã cẩn thận hơn và ít nhất là vì lo sợ mà minh bạch hơn. Họ cũng phải làm quen với một bước nữa sau khi hoàn thành quá trình làm từ thiện, đó là sao kê lại giao dịch của toàn bộ số tiền đã sử dụng trong suốt chuyến đi. Tất nhiên, họ có thể tùy chọn làm hoặc không làm, nhưng sự ngờ vực của khán giả tới cuối cũng chỉ được trấn an bởi những minh chứng đáng tin cậy. Nếu nhìn về mặt tích cực, âu thì đây cũng là một dấu hiệu tốt giúp cho hành trình làm thiện nguyện tự phát của các nghệ sĩ có kế hoạch rõ ràng, quá trình minh bạch và uy tín vững bền hơn.
Khi lòng tin ngộ sát lòng tốt
Sự nghi ngờ, lo sợ đôi khi khiến người ta rơi vào trạng thái quá khích, khó có thể kiểm soát. Điều đó được thể hiện rõ ở thái độ của một số cư dân mạng sau vụ lùm xùm của Hoài Linh. Họ phẫn nộ trước bất kì lời kêu gọi nào từ nghệ sĩ, dù mục đích có tích cực đến đâu, hoạt động thiện nguyện đã diễn ra hay chưa và kết quả của nó ra sao.
Nghệ sỹ Quyền Linh thừa nhận bản thân đã chịu nhiều lời ra tiếng vào khi làm thiện nguyện, Nghệ sỹ Việt Hương bật khóc vì bị lăng mạ dù không ngừng cố gắng hỗ trợ nhu yếu phẩm cho những người gặp khó khăn, và rất nhiều ngôi sao khác rơi vào luồng xoáy chỉ trích vì chưa làm từ thiện, làm từ thiện trong âm thầm, làm từ thiện nhưng khoe khoang hay thậm chí đơn giản chỉ vì họ đã làm từ thiện. Chỉ trích luôn nổ ra dù cho đó là hoạt động tự thân chứ không hề kêu gọi giúp đỡ.
Đáng buồn hơn, những phản ứng thái quá ấy nổ ra ngay vào giữa mùa dịch, khi người dân dần chật vật với một cuộc sống đầy bất tiện và khó khăn. Hậu quả của nó là trong 3 tháng vừa qua, các chương trình từ thiện tự phát của nghệ sĩ bỗng dưng đồng loạt có nhiều điểm mới lạ. Mới từ cách nhiều nghệ sĩ phải rào trước đón sau và tránh hết mực các động từ “kêu gọi quyên góp”; “đứng ra kêu gọi”,... Mới trong cả khâu sao kê, báo cáo được thực hiện cẩn thận chi tiết từng ngày, từng giờ, với hàng loạt bằng chứng được bày biện rõ ràng, kĩ lưỡng. Để rồi cho tới thời điểm hiện tại, khi một trận chiến truyền thông tiếp nữa đang trên đà tái diễn, không ít người nổi tiếng thừa nhận bản thân cảm thấy ái ngại công việc làm từ thiện.
Minh bạch là tốt, rõ ràng là đúng. Về lợi ích cá nhân, sự minh bạch và rõ ràng khiến cho uy tín của người nghệ sĩ thêm phần vững chãi trong lòng cộng đồng. Và sự quyết liệt của người dân trong việc bài trừ sự dối gian, ích kỉ, tham lam sẽ giúp công việc thiện nguyện đạt được đúng mục tiêu mang tính bản chất của nó. Thế nhưng khi cộng đồng không thể kiểm soát được hành động và cơn thịnh nộ của mình, trận chiến đấu tranh cho “lẽ phải” mà họ tin tưởng sẽ vô tình giết đi lòng tốt của không biết bao người. Và hậu quả dẫn đến là sự thiệt thòi của không biết bao người cần được giúp đỡ.
Học cách đấu tranh cho lẽ phải
Người xưa thường nói: “Cho cần câu chứ không cho con cá”, rõ ràng hành động kêu gọi hỗ trợ thiện nguyện của các nghệ sĩ đặc biệt trong những giai đoạn đất nước khó khăn đa phần hành động tự phát, mang ý nghĩa “cho con cá”. Vì tự phát nên không có kế hoạch chỉn chu, nên sai sót, rủi ro hoàn toàn có thể xảy ra. Và vì là “cho con cá” nên giá trị của các hoạt động này thường chỉ chu cấp các nhu cầu tức thời. Nhưng không vì vậy mà có thể bỏ phí những lòng tốt ấy, bởi trong một số trường hợp, “con cá” còn cấp thiết hơn cái cần câu. Tiêu biểu nhất là các hoạt động thiện nguyện hỗ trợ lương thực trong mùa lũ lịch sử miền Trung năm 2020 và thời gian phong tỏa dài hạn năm 2021.
Tất nhiên, nghệ sĩ không phải là những cá nhân duy nhất làm từ thiện, nhưng nếu thiếu đi họ, chúng ta sẽ thiếu đi một lực lượng hỗ trợ rất lớn không chỉ về khía cạnh vật chất mà còn ở khía cạnh truyền thông. Với cương vị là người nổi tiếng, lời chia sẻ, kêu gọi, vận động của các nghệ sĩ luôn tạo được những ảnh hưởng tích cực lớn đối với một hoạt động thiện nguyện nói riêng và ý thức làm từ thiện, hỗ trợ người khó khăn trong tư duy của mỗi người nói chung. Như những gì nghệ sỹ Quyền Linh từng chia sẻ về việc nghệ sĩ làm từ thiện trở thành vấn đề nhạy cảm: “Linh nghĩ rằng nghệ sĩ cũng là một chiến sĩ, họ đem lời ca tiếng hát, tinh thần của họ để cổ vũ, tuyên truyền cho mọi người”.
Giờ đây, các nghệ sĩ chuyển sang hướng đi bị động hơn, khi hợp tác với các công ty, doanh nghiệp, chính quyền nhằm tránh khỏi trách nhiệm nặng nề của hai chữ “từ thiện”. Kể cả vậy, thị phi không phải lúc nào cũng buông tha. Thành quả luôn phải trình bày, sao kê luôn phải cập nhật vì sẽ có hàng chục con mắt không ngừng soi vào và kiểm tra từng con số một. Huống chi như lời của một nghệ sĩ từng bày tỏ, trên hành trình đi làm từ thiện, có những chi phí phát sinh, những hoàn cảnh không nằm trong kế hoạch. Nhưng sự đói khổ chẳng thể nào chờ đợi cho 1 lần in ấn, thu chi, sao kê. Và từng lần thưa thớt gộp lại cũng đủ để trở thành một kẽ hở đẩy người nghệ sĩ vào cái mác “lừa dối khán giả”. Thậm chí ngay cả khi tin đồn chỉ vừa xuất hiện chẳng hiểu nguồn cơn từ đầu, cũng chưa ai xác nhận, những điều ác độc nhất đã được cộng đồng mạng thực hiện để nhắm vào người đứng ra tổ chức từ thiện.
Quả thật, suy đến cùng, người tốt sẽ không sợ truy vấn, nhưng là con người, ai cũng có thể tổn thương vì bạo lực mạng. Phải hiểu, giữa một xã hội còn nhiều điều khó khăn, chúng ta vẫn cần những nghệ sĩ, những người có tầm ảnh hưởng lớn góp phần hỗ trợ công cuộc thiện nguyện diễn ra sôi nổi, suôn sẻ. Cho nên, bài học về việc đấu tranh vào thời điểm nào và đấu tranh ra sao để có thể hạn chế những hậu quả đính kèm là vô cùng quan trọng đối với những “giám sát viên” trên mạng xã hội hiện nay. Làm sao để đấu tranh cho cái tốt nhưng vẫn giữ được tự chủ, bình tĩnh hơn trong lời nói, hành động, đây mới thực sự là đấu tranh vì lẽ phải, vì lòng tin và cả vì lòng tốt của con người.
