Giải Nobel Văn học 2022: Văn học Pháp được vinh danh bởi nữ văn sĩ Annie Ernaux

Tiếng nói tự do của phụ nữ và những hồi ức bị kìm nén

Trong thông báo mới nhất, nhà văn Pháp Annie Ernaux đã được trao giải Nobel văn học năm 2022 cho các tác phẩm của bà. Các tác phẩm đã nói lên "lòng dũng cảm và sự nhạy bén", cất lên một cách bất ngờ với "tiếng nói tự do của phụ nữ và những điều bị lãng quên".

Khi công bố người chiến thắng văn học Nobel năm nay, Viện Hàn lâm Thụy Điển đã nhận xét về nữ văn sĩ Annie Ernaux trong các tác phẩm văn chương của bà rằng:  "nhất quán và từ các góc độ khác nhau, nhìn nhận cuộc sống qua sự chênh lệch mạnh mẽ về giới tính, ngôn ngữ và giai cấp, bà đã đi trên con đường đến với quyền tác giả rất dài và gian nan". Trong thông cáo, Viện Hàn lâm Thụy Điển giải thích họ muốn vinh danh một nhà văn "can đảm và đã mổ xẻ một cách tinh tế để tìm nguyên nhân về những cách biệt, những giới hạn tập thể liên quan đến ký ức cá nhân". Tác giả Annie Ernaux chủ yếu viết về cuộc đời của chính bà, dưới góc độ của một phụ nữ đã hòa mình với những chuyển biến trong xã hội Pháp từ sau Thế chiến thứ Hai. Trong thế giới đó, một người đàn bà xuất thân từ tầng lớp bình dân đã phải vượt qua nhiều rào cản của xã hội để vươn lên. Đó là những rào cản về giới tính, về văn hóa, về ngôn ngữ.

Trong khoảng 20 sáng tác, Annie Ernaux soi rọi vào những đề tài như nỗi đam mê trong tình yêu, thế lực của những tầng lớp trong xã hội. Những tác phẩm nổi tiếng của bà gồm: "Des Armoires Vides - Những chiếc tủ bị bỏ không", (1974), "La Place-Quảng Trường" (1982) hay "Les Années - Năm tháng" (2008). Gần đây nhất, bà cho ra mắt độc giả cuốn "Mémoire de Filles - Ký ức của những cô con gái" hay còn được dịch là "Hồi ức của những thiếu nữ" (2018). 

Anders Olsson, Chủ tịch Ủy ban văn học Nobel, mô tả bà Annie Ernaux là "một nhà văn cực kỳ trung thực, người không ngại đương đầu với những sự thật khó khăn". Ông nói thêm: "Cô ấy viết về những điều mà không ai khác viết. Ví dụ như việc cô ấy phá thai, sự ghen tuông của cô ấy, trải nghiệm của cô ấy khi bị người yêu bỏ rơi... Ý tôi là, những trải nghiệm thực sự khó khăn".

Chia sẻ khi được nhận giải thưởng danh giá, Annie Ernaux nói với Đài Truyền hình Thụy Điển SVT: "Tôi rất ngạc nhiên... Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng nó sẽ xuất hiện trên nền của tôi với tư cách là một nhà văn", "Đó là một trách nhiệm lớn lao...".

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron ngay khi biết tin vui ông đã gửi lời chúc của mình bằng một chia sẻ trên trang Twitter. Ông viết: "Annie Ernaux đã viết cuốn tiểu thuyết về ký ức tập thể và sâu sắc của đất nước chúng ta trong 50 năm. Tiếng nói của bà là quyền tự do của phụ nữ và những điều bị lãng quên trong thế kỷ".

Với vinh dự vừa nhận được, Annie Ernaux trở thành người phụ nữ thứ 17 trong số 119 người đoạt giải Nobel văn học, giành được giải thưởng tiền mặt trị giá 10 triệu kronor Thụy Điển (hơn 800.000 bảng Anh). Với nước Pháp thì Annie Ernaux là người đầu tiên nhận được giải thưởng danh giá này.

Người phụ nữ làm rạng danh nước Pháp là ai

Nhà văn Pháp Annie Ernaux sinh năm 1940 và lớn lên tại thị trấn nhỏ Yvetot ở Normandy, nơi cha mẹ bà có một cửa hàng tạp hóa và quán cà phê. Cha bà là một người vũ phu, năm 12 tuổi, bà từng phải chứng kiến ông muốn giết mẹ mình, và bà đã giãi bày trong cuốn "Nỗi hổ thẹn". Ngay từ dòng đầu tiên, bà đi thẳng vào câu chuyện: "Cha tôi đã cố giết mẹ tôi vào một ngày chủ nhật tháng 6, đầu giờ chiều". Trong cuộc sống nghèo nàn nhưng đầy tham vọng, các tác phẩm của Ernaux từ các góc độ khác nhau khai thác một cuộc sống với những mâu thuẫn về giới tính, ngôn ngữ và giai cấp.

Con đường đến với văn chương của bà rất dài và gian nan. Ngay từ khi ngồi trên giảng đường đại học, bà đã thử viết lách nhưng các nhà xuất bản khi ấy từ chối với lý do "quá tham vọng". Và bà đã bỏ bẵng việc viết lách cho đến khi trở lại vào năm 30 tuổi, khi ấy bà đã làm mẹ và đang là giáo viên tiếng Pháp.

Sự trở lại lần này đã giúp bà ra mắt cuốn sách đầu tiên "Cleaned Out" vào năm 1974. Cuốn tiểu thuyết này bà đã giấu chồng để viết, bởi ông xem thường tài năng của bà. Sau khi bà bán bản quyền cho nhà xuất bản uy tín Gallimard, chồng bà tức điên lên. Đương nhiên là sau đó, khi bà xuất bản đến tác phẩm thứ ba "A Frozen Woman" năm 1981, thì cuộc hôn nhân của bà không cứu vãn được nữa. Bà không bao giờ tái hôn, và tuyên bố hài lòng với cuộc sống tự do, tự tại.

Năm 1992, bà đạt thành công lớn về mặt thương mại ở Pháp khi xuất bản cuốn "Simple Passion", cuốn sách phơi bày cuộc tình vụng trộm của bà với một nhà ngoại giao đã có gia đình. Những nhà bảo thủ giận giữ và cho rằng đó là câu chuyện không thể tha thứ, nhưng đa phần độc giả có cái nhìn đồng cảm với sự khát khao mãnh liệt của người phụ nữ. Tổng kết lại, cuốn sách đã bán được hơn 200.000 bản sau 2 tháng ra mắt.

Sự cố đớn đau nhất trong đời bà, về những trải nghiệm tình dục hè 1958 khi mới bước vào tuổi 18 khi bà cảm thấy cùng lúc cảm giác bị bỏ rơi, nỗi xấu hổ, bị bệnh biếng ăn, và cả sự trầm cảm. Tất cả những giới hạn cảm xúc ấy đã được bà thể hiện trong cuốn "A Girl Story" (Hồi ức thiếu nữ), bán chạy tại Việt Nam

Một trong những kiệt tác của bà là câu chuyện kể về việc phá thai bất hợp pháp của một nhân vật kể chuyện 23 tuổi, L'événement - Tác phẩm "Happening" (Tạm dịch: Biến cố). Những câu chuyện bà viết giai đoạn năm 1980 và 1990 về một lần cấn thai và phá thai ngoài ý muốn, về cuộc tình trăng gió, cũng như sự giằng xé trong hôn nhân và bổn phận làm mẹ được coi là vô cùng sốc với giới bảo thủ, nhưng đó thực sự là dấu ấn vang dội trong cộng đồng độc giả nói chung.

Trong giai đoạn đầu của sự nghiệp, Ernaux viết tiểu thuyết dạng tự truyện, nhưng sau đó, bà bắt đầu viết hồi ký, tuy nhiên, bà cũng không phân định các tác phẩm của mình ở dạng thức hư cấu hay có thật. Việc Annie Ernaux được xướng tên tại Nobel 2022 cho thấy sự dũng cảm và tính sắc bén mà từ đó, bà đã khám phá đến tận cùng những hồi ức bị kìm nén. Và bà, ở tuổi 82 hứa hẹn, sẽ tiếp tục cầm bút, bởi việc nhận giải Nobel đồng nghĩa với trách nhiệm phải tiếp tục sứ mệnh văn học. Bà cảm thấy như được thúc ép để đào sâu hơn nữa sự bất bình đẳng và chiến đấu cho nữ quyền.

Dan Simon - sáng lập viên Nhà xuất bản Seven Stories, nơi đã xuất bản tác phẩm của bà bằng tiếng Anh 31 năm qua tại Mỹ nhận định: "Tất cả những gì bà ấy viết, mỗi con chữ đều đầy yếu tố văn học nhưng cũng rất đời, rất chân thực. Họ cũng cho biết đã xuất bản bản dịch tiếng Anh của cuốn sách gần đây nhất của Annie Ernaux, "Getting Lost", chỉ hai ngày trước chiến thắng của bà và hiện đang gấp rút ấn hành một số tựa sách trong danh sách nữ tác giả người Pháp.

Ernaux cũng từng cho rằng sự nghiệp viết của bà mang yếu tố chính trị, nhằm chứng minh sự bất bình đẳng tồn tại trong xã hội, và bà dùng ngòi bút làm công cụ chiến đấu. Trong các tác phẩm, bà luôn đặt trải nghiệm cũng như hồi ức riêng tư của mình trong bối cảnh xã hội và văn hóa Pháp, đồng thời so sánh nó với cuộc chiến đấu của phụ nữ và giai cấp công nhân trên toàn cầu.

Trong hàng thập kỷ - Annie Ernaux đã mổ xẻ những suy tư, trải nghiệm rất riêng, rất nhạy cảm về những góc khuất của cuộc đời mình. Trong cuốn hồi ký viết năm 1997 mang tựa đề "Shame" (Nỗi hổ thẹn), bà thậm chí từng chia sẻ: "Tôi sẽ tiến hành công cuộc nghiên cứu dân tộc từ chính bản thân mình".