Tượng đài “Bến không chồng”
Từ tiểu thuyết "Bến không chồng"…
Thời đó chưa có máy vi tính, mỗi trang viết của chồng, chị Quy lại cặm cụi chép lại cho sạch sẽ, chỉnh sửa câu chữ, góp ý cho hoàn chỉnh. Chạm mắt "Bến không chồng", nỗi ám ảnh cứ theo tôi dai dẳng. "Bến không chồng" đạt tới tính điển hình, khái quát và tính dự báo rất cao. Vượt khỏi phạm vi làng Đông, "Bến không chồng" đã đến với mọi vùng miền khác. Nhà văn đã nói hộ một thông điệp quan trọng về những bến đợi, những "Vọng phu sống".
Nhà văn thuyết phục được người đọc bởi sự chân thật, dung dị của sự kiện và độ chân thành, mộc mạc trong cách viết. Anh rút ruột để thổi bao cảm xúc yêu thương với thái độ trân trọng, tri ân. Kể từ đó, anh đã trở thành nhà văn của thân phận đàn bà nông thôn thời hậu chiến. Cũng kể từ đó, tôi trở thành một "Fan ruột" với tác phẩm của anh.
Như những người cầm bút, nhà văn Dương Hướng tự định vị đề tài hậu chiến. "Bến không chồng" đã khắc chạm lên từng số phận, khía vào nỗi đau con người, đặc biệt là người phụ nữ và người lính qua hai cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Ngoài một "Bến không chồng" tiểu thuyết "gối đầu giường" là bộ phim truyện nhựa cùng tên (Lưu Trọng Ninh đạo diễn) và 34 tập phim truyền hình "Thương nhớ ở ai" cũng do Lưu Trọng Ninh đạo diễn đã ẵm trọn 4 giải thưởng Cánh diều vàng 2017…
Tiểu thuyết "Bến không chồng" đã làm nên tên tuổi và "định vị" nhà văn Dương Hướng. 6 tháng nghỉ không lương, nhà văn Dương Hướng tập trung viết "Bến không chồng". Viết theo yêu cầu đặt hàng. Viết bởi trái tim hối thúc. Viết cho thỏa lòng đam mê văn chương. Viết trên chiếc giường ọp ẹp ở góc nhà tối tăm, ẩm thấp, thiếu ánh sáng. Viết trong tiếng ầm ào phố thợ. Viết trong không gian đùa nghịch của bọn trẻ, đứa trèo lên đầu, lên cổ, đứa túm tai, giứt tóc…
Đến công trình tri ân
Sau giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam năm 1991, "Bến không chồng" đã đưa tên tuổi Dương Hướng đến với bạn đọc cả nước và vượt biên giới đến với bạn bè năm châu. Tính đến thời điểm này, tác phẩm đã được dịch sang tiếng Pháp, Ý, sắp tới là tiếng Đức và bản dịch "Bến không chồng" chắc không dừng ở đó.
 |
| Nhà văn Dương Hướng (thứ 6 từ trái sang) chụp ảnh lưu niệm cùng lãnh đạo xã Thụy Liên và các bạn văn bên công trình "Bến không chồng". |
Chiến tranh không mang gương mặt đàn bà. Tính dự báo thể hiện ngay trong tác phẩm. Đó là một phẩm tính đặc thù của nhà văn. Dương Hướng đã nhìn ra, nhìn thấu tất cả những điều đó từ quê hương, người thân, người lính trở về sau năm 1975. Nỗi ám ảnh đó găm sâu trong tiềm thức, để 15 năm sau, ở tuổi 41, nhìn vào từng số phận, anh mới đủ trải nghiệm, vốn liếng, sự dũng cảm đối diện với sự thật để viết, dẫu biết "Sự thật viết rất khó. Mà khó hơn tất cả là viết lên chân lý" (M. Sôlôkhốp).
Công tác trong ngành hải quan, nhưng nhà văn "tự thú" lại được hưởng "lộc" từ văn chương. Biệt thự đẹp như mơ dưới chân cầu Bãi Cháy, nhìn lên Vòng quay mặt trời, cáp treo Nữ Hoàng là "nhờ lộc" từ tiểu thuyết "Bến không chồng". Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2016 mang đến niềm tự hào cho người trai làng Đông cũng từ "Bến không chồng". Và hôm nay, quê hương Thái Bình lưu danh bến sông huyền thoại, vinh danh nhà văn Dương Hướng xây dựng Khu bia lưu niệm "Bến không chồng" cũng vẫn là "Bến không chồng".
Lời hẹn về "Bến không chồng" sau gần 30 năm tiểu thuyết ra đời mới thỏa nguyện. Nhà văn xúc động nói về ý tưởng xây dựng bia đá lưu danh: "Ý tưởng này xuất phát từ đội ngũ cán bộ lãnh đạo xã năng động, sáng tạo, nhất là rất quan tâm đến xây dựng đời sống văn hóa cho quê hương. Chưa khi nào tôi dám nghĩ đến việc lưu danh "Bến không chồng" tại nơi nó sinh ra như thế. Tôi lại càng không dám nghĩ xã xây dựng Khu bia lưu niệm "Bến không chồng" hoành tráng đến thế. Khi triển khai công trình, tôi cũng chỉ dám nghĩ dựng cái bia như cột mốc cây số thôi…".
Đón chúng tôi ở Khu lưu niệm là hai lãnh đạo xã Thụy Liên (huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình): Bí thư Đảng ủy xã Nguyễn Hải Năng và Chủ tịch UBND xã Vũ Thành Quang mà nhà văn vừa kể. Bí thư Đảng ủy cho biết, việc triển khai công trình Khu bia lưu niệm "Bến không chồng" từ ý tưởng của tập thể lãnh đạo xã: "Đảng ủy, UBND, HĐND xã Thụy Liên đã họp bàn nhiều lần. Rất may mắn, ý tưởng này đã nhận được sự đồng thuận cao, nhất là nhân dân địa phương nhiệt tình ủng hộ.
Ở tại bến sông Đình Đoài năm xưa đã tiễn đưa người con Thụy Liên ra trận với tinh thần "Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người". Hơn 1.500 người con Thụy Liên nhập ngũ, trong đó có 230 chiến sĩ đã hy sinh. Hiện hài cốt liệt sĩ đã được đưa về quy tập tại nghĩa trang Liệt sĩ quê nhà. Cả Thụy Liên có 31 Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, nay chỉ có một mẹ còn sống.
Sự hy sinh lớn lao, không gì có thể bù đắp nổi. Việc tri ân là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân và mỗi địa phương thể hiện bằng những cách làm khác nhau. Cấp ủy, chính quyền địa phương xác định cần có cách tri ân thiết thực, hiệu quả nhằm giáo dục truyền thống yêu nước của thế hệ đi trước, tiếp lửa truyền thống cho thế hệ trẻ hôm nay sống trong hòa bình không biết chiến tranh. Hơn mọi sự rao giảng chính là giáo dục thông qua hình tượng nghệ thuật.
Thật may mắn, nhà văn Dương Hướng là người con quê hương. Anh đã đắp nổi chân dung những Bà mẹ Việt Nam Anh hùng bằng "Bến không chồng" mà chất liệu hiện thực lại từ chính là con người ở miền đất này. Và hôm nay đến lượt quê hương tôn vinh lao động sáng tạo của anh…".
Chủ tịch UBND xã Vũ Thành Quang cho biết thêm: "Đảng bộ, chính quyền địa phương chúng tôi nhận thức sâu sắc vấn đề này. Mảnh đất, bến sông này rất cần được lưu danh, là một địa chỉ văn hóa có ý nghĩa giáo dục cho nhân dân, nhất là thế hệ trẻ lòng tự hào truyền thống yêu nước, lẽ sống đẹp, nhân văn. Sản phẩm sáng tạo thuộc lao động cá nhân. Nhưng tầm ảnh hưởng từ "Bến không chồng" đã vượt lên cá nhân đến cộng đồng. "Bến không chồng" vì thế đã trở thành tài sản văn hóa tinh thần không của riêng xã Thụy Liên. Khi nhận được sự đồng thuận, xã triển khai xây dựng trên cơ sở kinh phí Nhà nước và vận động nguồn lực xã hội hóa".
Công trình Khu bia lưu niệm "Bến không chồng" gồm nhiều hạng mục: Bia đá khắc đại tự, khuôn viên, tiểu cảnh, kè đá hai bên bờ sông Đình Đoài… Cho đến thời điểm này, xã đã hoàn thành phần bia biểu tượng, bậc đá lên xuống bến sông, lát gạch, lan can và tiếp tục mở rộng dòng sông phía bờ bên kia. Tượng đài và bia lưu niệm mang tính khái quát cao, được chế tác từ đá nguyên khối có dáng dấp một thiếu phụ bồng con đứng trông chồng. Nổi bật dòng chữ lớn "Bến không chồng", phía trên là dòng chữ khắc ghi: "Bến sông này cùng với mảnh đất con người nơi đây đã đi vào đời sống văn học nghệ thuật ghi một dấu ấn sâu sắc như bản tình ca bi tráng về cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại…".
Công trình Tượng đài và bia lưu niệm có ý nghĩa xã hội sâu sắc, với tổng kinh phí trên 2,7 tỷ đồng, trong đó Công ty Thủy lợi Bắc Thái Bình đầu tư 2,2 tỷ đồng, còn lại là huy động các nguồn lực xã hội hóa. Nhà văn Dương Hướng cho biết, có nhà hảo tâm ở Quảng Ninh đóng góp vào công trình tri ân hơn 350 triệu đồng, nhưng xin được giấu tên nhà tài trợ. Dự kiến đầu năm 2019, công trình tri ân này sẽ được khánh thành.
Tác phẩm "Bến không chồng" từ cuộc đời bước vào trang sách và từ trang sách lại bước ra cuộc sống. Chỉ có sự thiện tâm của lòng người, sự thông tuệ đi tìm ngọn nguồn, bản chất cái đẹp của hình tượng nghệ thuật mới thấy được và làm được điều nhân văn đó. Về Thái Bình lần này, tôi hiểu thêm nghĩa cử cao đẹp, tôn vinh lao động của nhà văn.
Việc tôn vinh thường thấy là đặt tên đường phố ở nhiều địa phương; xây dựng cụm đường phố mang tên các văn nghệ sĩ; xây dựng Nhà lưu niệm Kim Lân, Nhà lưu niệm Văn học Nga (Bắc Ninh); Khu lưu niệm "Á Nam Lưu niệm đường" tôn vinh Á Nam Trần Tuấn Khải (TP Hồ Chí Minh)… Quảng Ninh có chính sách tri ân văn nghệ sĩ thiết thực như cấp đất, đầu tư kinh phí. Và nếu không có những người lãnh đạo khởi tâm như Thụy Liên thì khó có được khu lưu niệm tôn vinh "Bến không chồng" ý nghĩa như ở đây.
Có một "Bến không chồng" của làng Đông vẫn hiện hữu trong đời sống hôm nay, như những "Vọng phu sống" hóa đá bất tử. Khu bia lưu niệm "Bến không chồng" sẽ phát huy tốt tác dụng, trở thành một địa chỉ văn hóa - giáo dục đáng tin cậy; tạo được những ấn tượng tốt đẹp cho du khách đến thăm; là nguồn tư liệu tốt giúp học tập môn văn học địa phương...
Từ kinh nghiệm của Thái Thụy cũng là gợi ý cho nhiều địa phương khác vừa tôn vinh lao động sáng tạo của nhà văn, vừa giáo dục truyền thống yêu nước với những trang sử hào hùng của dân tộc và khắc chạm một tượng đài chiến tranh mang gương mặt đàn bà.
