Khi lợi nhuận làm "mờ mắt" các đơn vị xuất bản

• Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam bị “tố” vi phạm bản quyền
• Vì sao 39 nhà xuất bản đang đứng trước nguy cơ bị 'xóa sổ'?

Cùng với sự bùng nổ của internet thì các đầu sách xuất bản ngày càng nhiều, nhất là sách của các cá nhân dưới dạng hồi ký, tự truyện, truyện ngắn, kinh nghiệm làm ăn, giới thiệu miền quê. Thời buổi kinh tế thị trường, nhiều nhà xuất bản khi có việc làm là không ngại in ấn, bất chấp nội dung không được quản lý, kiểm duyệt. Khi sách đã lên kệ, cơ quan chức năng phát hiện rất nhiều sai phạm. Từ lỗi về kiến thức, nội dung mê tín, bôi nhọ lịch sử... Thật đáng buồn, sai phạm vẫn tiếp sai phạm năm này qua năm khác. Nguyên nhân do đâu?

Luật Xuất bản đã quy định cụ thể trong Điều 10 về những nội dung cấm xuất bản, gồm truyền bá tư tưởng phản động, lối sống dâm ô, đồi trụy, hành vi tội ác, tệ nạn xã hội, mê tín dị đoan, phá hoại thuần phong mỹ tục; xuyên tạc sự thật lịch sử, phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm dân tộc, danh nhân, anh hùng dân tộc; không thể hiện hoặc thể hiện không đúng chủ quyền quốc gia; vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức và danh dự, nhân phẩm của cá nhân…

Quy định khá rõ ràng, và nếu không quá chạy theo lợi nhuận, đọc tác phẩm một cách có trách nhiệm, có lẽ ít ai có thể bỏ sót những chi tiết phản cảm, sai lệch như những quyển sách bị thu hồi trong thời gian vừa qua.

Đủ sai phạm

Trong thời gian gần đây, không ít lần cơ quan quản lý phải ra lệnh thu hồi, tiêu hủy các ấn bản sách có sai phạm. Đầu tiên phải kể tới quyển "Madam Nhu - Quyền lực bà Rồng" phiên bản in lần đầu đã bị thu hồi vì bản dịch trúc trắc, sai và tối nghĩa. Cũng trong năm 2016, Bộ sách "Trắc nghiệm thông minh - Tư duy sáng tạo", Công ty CP Sách Alpha phát hành đã bị thu hồi vì nội dung sách chứa quá nhiều nội dung chết chóc, phản cảm, không hề phù hợp với việc giáo dục, nâng cao tư duy nhận thức thiếu nhi như tiêu chí quyển sách đề ra.

Ấn bản mới "Miếng ngon Hà Nội" từng bị thu hồi vì sai phạm.

Một quyển sách khác dành cho thiếu nhi là "Mười vạn câu hỏi vì sao" do NXB Hồng Đức cấp phép cũng đã  bị thu hồi bởi những lỗi nghiêm trọng trong kiến thức thường thức. Danh sách các quyển sách bị thu hồi còn dài dằng dặc với đủ các sai phạm, như in nhầm ảnh chế, từ điển nhưng sử dụng ngôn ngữ... tuổi teen, có nội dung mê tín dị đoan...

Hồi cuối tháng 5, quyển sách "Miếng ngon Hà Nội" do NXB Dân Trí cấp phép, nhà sách Minh Thắng phát hành đã bị người đọc phát hiện một lỗi nghiêm trọng nằm trong nội dung sách. Đó là một đoạn viết có dụng ý chính trị xấu, bôi nhọ lịch sử. Đáng nói, đoạn viết đó không phải nằm trong nguyên tác tác phẩm của cụ Vũ Bằng mà chỉ mới xuất hiện ở lần thứ 3 tái bản. Ngay sau đó, quyển sách đã bị thu hồi, xử phạt 270 triệu đồng đối với các đơn vị xuất bản.

Sự việc chưa lắng dịu, mới đây, người đọc lại "phát sốt" với một ấn bản phẩm ngoài bìa là sách về Phật giáo, nhưng bên trong lại chứa đựng nội dung không lành mạnh. Sách được người đọc phát hiện có rất nhiều nội dung thô tục, miêu tả chuyện phòng the, bản năng con người, thậm chí miêu tả... bộ phận sinh dục một cách rất thản nhiên, bằng những từ ngữ dung tục của văn nói chứ không phải văn viết, hay thuật ngữ văn chương tinh tế.

Đáng nói là quyển sách này nằm trong bộ ba quyển, rất dày và giá thành không thấp. Quyển sách này lại được giới thiệu trên nhiều trang mạng, như là một "tập phóng sự chứa đựng sự thật". Đã có không ít người đọc mua về mới tá hỏa về nội dung bên trong.

Trước đó, một quyển sách thiếu nhi đã khiến các thầy cô phải "hốt hoảng" khi có nội dung hướng dẫn trẻ làm thí nghiệm, nhưng cung cấp sai các nguyên liệu thí nghiệm, nếu làm trên thực tế có thể gây cháy nổ nguy hiểm. Quyển sách "xui dại" mang tên "Khoa học vui - Nhà hóa học tí hon" của Nhà xuất bản Mỹ thuật cấp phép đã bị thu hồi ngay sau đó.

Quản lý theo bề nổi

Một quyển sách nội dung xấu, sai lệch, một khi đã phát hành, dù có thu hồi cũng chỉ là biện pháp "cứu vãn tình thế", còn ảnh hưởng, tác động xấu đến bạn đọc thì đã xảy ra và sẽ còn tồn tại lâu dài. Thậm chí, khi thu hồi cũng chưa hẳn đã thu hồi được hết. Chính vì thế, làm thế nào để nâng cao trách nhiệm của đơn vị xuất bản và đơn vị liên kết xuất bản, để họ có trách nhiệm hơn đối với tấm giấy phép xuất bản và quyển sách của chính mình, câu hỏi này có lẽ phải dành cho cơ quan quản lý có xử lý nghiêm minh hay không.

Theo quy định, một quyển sách để bước ra thị trường, đến tay người đọc phải qua quá trình xét duyệt của đơn vị xuất bản và được cấp phép. Nhà xuất bản có nhiệm vụ đọc bản thảo, xem xét các khía cạnh, đặc biệt xem ấn phẩm có nằm trong danh mục sách bị cấm xuất bản hay không, sau đó mới chấp nhận cấp phép.

Quy trình là thế nhưng trên thực tế, nhiều năm nay, chủ yếu, sách do các đơn vị phát hành thực hiện nội dung từ A-Z, nhà xuất bản chỉ thông qua về mặt "thủ tục" mà thôi. Chỉ tính riêng trong năm 2016, có hơn 30.000 đầu sách được xuất bản. Tại Việt Nam có 65 nhà xuất bản. Chỉ cần nhẩm cũng thấy, với lượng nhân sự mỏng như hiện nay, để 30.000 đầu sách ấy ra thị trường thì có không ít quyển sách đã "lọt lưới" kiểm duyệt, thậm chí chỉ được... liếc qua.

Ngoại trừ một số nhà xuất bản có uy tín, thì với nhiều nhà xuất bản, vấn đề sách có được xuất bản hay không phụ thuộc vào chuyện... nộp phí xuất bản (chứ không hẳn là nội dung sách chứa đựng những gì). Thế nên, bên cạnh các đơn vị phát hành ào ào xuất bản, người ta cũng bắt gặp không ít các cá nhân ra mắt các tập thơ, hồi kí, văn chương... với nội dung lủng củng, rời rạc, chất lượng kém nhưng vẫn được nhà xuất bản cấp phép đàng hoàng hẳn hoi, thậm chí tổ chức cả lễ ra mắt tác phẩm như ai.

Chưa nộp lưu chiểu mà vẫn ngang nhiên phát hành

Trước vấn đề nhiều đầu sách có nội dung nhảm nhí, phản cảm, độc hại của một số nhà xuất bản được bày bán tràn lan trên thị trường "lọt lưới" cơ quan quản lý nhà nước về xuất bản, hơn bao giờ hết, công tác quản lý hoạt động xuất bản hiện nay đòi hỏi khâu lưu chiểu phải được thực hiện nghiêm túc hơn; cần có cơ chế lương bổng, chế độ đãi ngộ để cán bộ, cộng tác viên đọc lưu chiểu yên tâm công tác. Điều này góp phần  ngăn chặn kịp thời các xuất bản phẩm có nội dung vi phạm, phản cảm không phát hành ngoài thị trường.

Theo quy định tại khoản 1 Điều 28 Luật Xuất bản năm 2012: "Tất cả xuất bản phẩm phải nộp lưu chiểu cho cơ quan quản lý nhà nước về hoạt động xuất bản chậm nhất là 10 ngày trước khi phát hành. Sau 10 ngày nộp lưu chiểu, nếu cơ quan quản lý nhà nước về xuất bản không có ý kiến gì thì cuốn sách mới được phát hành". Thế nhưng, hiện nay có rất nhiều cuốn sách chưa nộp lưu chiểu mà vẫn ngang nhiên phát hành.

Còn nhớ, loạt sách dạy vẽ tranh manga của NXB Hồng Đức có nội dung bạo lực, khiêu gợi, phản cảm (trong đó, trang 107 cuốn "Tổng hợp màu sắc" trong Manga dạy vẽ cảnh học sinh giết cô giáo) chưa hề nộp lưu chiểu cho Cục Xuất bản, Phát hành, In ấn.

Gây "bão" dư luận là cuốn sách "Những vị tướng lừng danh trong lịch sử dân tộc" với những hình ảnh minh họa các vị tướng Việt Nam như trong game Tam Quốc hay truyện tranh Nhật Bản do NXB Văn hóa- Thông tin ấn hành phát hành ra thị trường cũng chưa nộp lưu chiểu. NXB Thể dục thể thao nộp lưu chiểu chưa hết thời hạn 10 ngày nhưng đã phát hành cuốn sách "Sách trắng 2015- Các vấn đề thương mại đầu tư và kiến nghị". Hành vi này vi phạm quy định tại khoản 2 Điều 22 Nghị định số 159/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt 6 triệu đồng vi phạm hành chính trong hoạt động báo chí, xuất bản…

Còn nhiều cuốn sách chứa nội dung sex, bạo lực, vi phạm chủ quyền quốc gia, tôn giáo không được lưu chiểu tại Cục Xuất bản, In và Phát hành. Hầu hết các cuốn sách ấy đều mang hình thức liên kết của nhà sách với Nhà xuất bản. Khi sai phạm xảy ra, truyền thông lên tiếng, mẫu số chung là: nhà xuất bản đổ lỗi cho đối tác liên kết sách của mình. Các nhà sách tư nhân lại chỉ dừng ở lại mức xử phạt hành chính. Sự thiếu trách nhiệm từ phía Nhà xuất bản đã dẫn đến hệ quả là xuất bản những ấn phẩm kém chất lượng và chứa nội dung độc hại.

Lỗi do đâu?

Trong số các vụ sai phạm nghiêm trọng về nội dung của các xuất bản phẩm do các Nhà xuất bản trong nước xuất bản mà các cơ quan quản lý xuất bản xử lý thu hồi, từ trước đến nay, phần lớn do phát hiện của bạn đọc và báo chí phản ánh. Trong đó, cũng có một số cuốn được lưu chiểu.

Những lỗi sai sót trong xuất bản đã làm dấy lên những lo ngại trong việc quản lý, xuất bản sách hiện nay. Đại diện Cục Xuất bản cho biết: Đối với những cuốn sách đã nộp lưu chiểu thì đơn vị sẽ nắm rất rõ, nhưng đối với những cuốn chưa nộp lưu chiểu, trôi nổi trên thị trường và bị phát hiện như thế này thì rất khó quản lý.

Mỗi năm, Cục Xuất bản, In và Phát hành tiếp nhận khoảng 28.000-30.000 tên sách nộp lưu chiểu với khoảng 300 triệu bản. Trong khi đó, Phòng Quản lý xuất bản chỉ có 10 chuyên viên.