Vì sao doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn loay hoay tiếp cận vốn?

Chỉ 9,3% doanh nghiệp SMEs được tiếp cận vốn vay

FiinGroup là đơn vị chuyên cung cấp các nền tảng phân tích thông tin tài chính, thông tin kinh doanh và nghiên cứu thị trường. Tại báo cáo “Tín dụng cho SME: Cơ hội và Rủi ro” vừa phát hành, FiinGroup đã cung cấp các chỉ số quan trọng về quy mô kinh tế và khả năng tiếp cận vốn của các doanh nghiệp SMEs, cũng như những diễn biến rủi ro theo thời gian, rủi ro theo ngành, và tiềm năng tín dụng ở các nhóm doanh nghiệp SMEs chưa được tiếp cận.

Ở khía cạnh rủi ro, rủi ro SMEs có xu hướng gia tăng đáng kể trong các năm từ 2022-2024, với đỉnh điểm là gần 60% doanh nghiệp có mức rủi ro cao đến rất cao. Mặc dù năm 2025 ghi nhận dấu hiệu tích cực với sự cải thiện đáng kể trong hồ sơ rủi ro SMEs, với chỉ hơn 40% doanh nghiệp ở mức rủi ro cao trở lên, gần 27% SMEs có rủi ro thấp và rất thấp. Đây là kết quả của quá trình sàng lọc trong những năm trước đó cũng như chuyển biến tích cực trong nền kinh tế. Thế nhưng, ngân hàng và tổ chức tài chính khác vẫn có xu hướng chọn lọc khách hàng có thời gian hoạt động đủ lâu, với gần 85% SMEs có vay vốn hoạt động từ 5 năm trở lên. Hồ sơ rủi ro của nhóm doanh nghiệp này cũng tốt hơn đáng kể. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 40% doanh nghiệp có thời gian hoạt động dài trên 5 năm và rủi ro ở mức trung bình và thấp chưa tiếp cận vốn vay.

 Thừa nhận những khó khăn này, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam Nguyễn Văn Thân cũng cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, các ngân hàng thương mại có xu hướng ưu tiên cho vay các doanh nghiệp lớn. Điều này không khó hiểu, bởi các ngân hàng cũng chịu áp lực nặng nề về doanh thu và lợi nhuận. “Ngân hàng thương mại, xét cho cùng cũng là doanh nghiệp, và để đảm bảo hiệu quả kinh doanh, họ buộc phải lựa chọn khách hàng có hồ sơ minh bạch, tài sản đảm bảo đầy đủ. Đây là cách các nhà băng cân bằng giữa tăng trưởng lợi nhuận và kiểm soát rủi ro. Việc giữ vững tính chủ động trong kinh doanh trên nền tảng hiệu quả và an toàn là yếu tố sống còn, đặc biệt sau những biến động từ thị trường trong thời gian qua”, ông Thân nhấn mạnh.

Doanh nghiệp và ngân hàng phải cùng thay đổi

Để giải bài toán về vốn của doanh nghiệp SMEs, các chuyên gia cho rằng cần nhìn nhận từ nhiều góc độ, trong đó nòng cốt vẫn là chính doanh nghiệp và ngân hàng.

“Các doanh nghiệp cần nâng cao năng lực quản trị, năng lực tài chính và minh bạch thông tin bằng cách xây dựng, cải thiện hệ thống quản trị doanh nghiệp, áp dụng công nghệ và AI trong kế toán và quản lý tài chính, các lĩnh vực tác nghiệp khác. Doanh nghiệp SME cần xây dựng báo cáo tài chính minh bạch, có kiểm toán độc lập để tạo niềm tin với ngân hàng, chủ động xây dựng kế hoạch kinh doanh đồng bộ với các kế hoạch tác nghiệp khác và phương án sử dụng vốn hiệu quả để thuyết phục ngân hàng. Từ phía các ngân hàng cũng nên thiết kế các sản phẩm tài chính chuyên biệt như khoản vay tín chấp dựa trên dòng tiền kinh doanh, khoản vay theo hợp đồng đầu ra hoặc khoản vay dựa trên tài sản hình thành từ vốn vay. Ngoài ra, ngân hàng cũng cần phát triển thêm nhiều gói tín dụng ưu đãi dành cho các lĩnh vực, ngành nghề khác nhau…”, Chủ tịch Hãng kiểm toán ASCO Nguyễn Thanh Khiết khuyến nghị.

Từ góc độ chuyên gia, TS Lê Xuân Nghĩa cũng cho rằng, hiện nay thị trường chứng khoán Việt Nam hiện đang nghèo nàn cả về hàng hóa lẫn chất lượng, dẫn đến việc các doanh nghiệp phụ thuộc chủ yếu vào dòng vốn tín dụng. TS. Nghĩa cho biết, tại Mỹ, thay vì có Bộ Công nghiệp hay Bộ Doanh nghiệp lớn, họ đã thành lập hẳn một Bộ Doanh nghiệp nhỏ để thúc đẩy sự phát triển của khối doanh nghiệp này – lực lượng nắm giữ vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Từ thực tế này, TS. Nghĩa cho rằng, Việt Nam cần cân nhắc xây dựng một cơ chế hỗ trợ mạnh mẽ và chuyên biệt hơn cho các doanh nghiệp SME.

Mặc dù Việt Nam đã có Quỹ Bảo lãnh tín dụng dành cho các doanh nghiệp, nhưng quỹ này chưa phát huy được hiệu quả như kỳ vọng, nguyên nhân nằm ở việc quỹ đưa ra những điều kiện bảo lãnh thậm chí còn khắt khe hơn cả các ngân hàng, khiến doanh nghiệp nhỏ – vốn đã khó tiếp cận vốn – lại càng rơi vào thế khó. Để thúc đẩy sự phát triển của SME, các cơ chế hỗ trợ cần được thiết kế linh hoạt, thực tế và phù hợp hơn, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận vốn dễ dàng, từ đó gia tăng khả năng đóng góp vào nền kinh tế…