Nên chăng sắp xếp lại các đoàn nghệ thuật địa phương?

Hồi cuối tháng 9/2024, tại Liên hoan Ca múa nhạc toàn quốc (đợt 2) diễn ra tại Bình Dương, có tổng cộng 24 đơn vị nghệ thuật trên khắp cả nước tham gia. Ở đợt 1 của liên hoan này diễn ra tại Vĩnh Phúc, số đơn vị tham gia chỉ là 13. Như vậy, so sánh với con số 63 đơn vị thuộc 63 tỉnh, thành và những đơn vị thuộc các bộ, ngành khác, rõ ràng số lượng những đơn vị "không có tiết mục để tham dự" là không ít.

Trong lịch sử các mùa liên hoan ca múa nhạc toàn quốc trước đây, chuyện các đơn vị địa phương thuê nhạc sĩ, nghệ sĩ tên tuổi từ Hà Nội, TP Hồ Chí Minh đến giúp đoàn xây dựng tiết mục là không hiếm. Trường hợp điển hình nhất là cố nhạc sĩ Thanh Tùng với nhiều đóng góp cho đoàn Hải Đăng (Khánh Hòa) những năm 90 của thế kỷ trước.

Gần đây nhất, các nhạc sĩ tên tuổi ở hai thành phố lớn nhất cũng "chinh chiến" tích cực giúp các đoàn ở vùng Tây Bắc, Đông Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ... tranh tài giành huy chương. Điều đó nghe có vẻ tích cực nhưng nó cho thấy một thực tế: chất lượng các đơn vị nghệ thuật địa phương là rất thấp. Cái thấp ấy đến từ nhiều lý do như thiếu nhân sự giỏi, thiếu đầu tư chuyên sâu và lâu dài...

Nhưng, nguyên nhân lớn nhất chính là cơ hội cọ xát. Các đơn vị địa phương hiếm khi có cơ hội được biểu diễn và bản thân người dân địa phương cũng không quan tâm tới các đơn vị nghệ thuật tỉnh nhà bởi họ đã dành hết sự quan tâm này cho các nghệ sĩ nổi tiếng ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh,... những nghệ sĩ vốn dĩ phủ sóng hàng giờ trên mọi nền tảng mạng xã hội.

Tất cả những tình trạng tồn đọng ấy đặt ra cho chúng ta câu hỏi: "Liệu có nên để tồn tại hình thức các đơn vị nghệ thuật địa phương nữa hay không?". Thêm vào đó, cả nước đang trong giai đoạn tăng tốc sắp xếp lại đơn vị hành chính với số đơn vị cấp tỉnh, thành phố chỉ còn khoảng một nửa so với hiện tại. Sự sắp xếp lại này cũng sẽ liên quan trực tiếp tới việc hợp nhất một số đơn vị nghệ thuật địa phương. Nhưng, có ai dám đảm bảo rằng, sau khi các đơn vị ấy hợp nhất, chất lượng có được cải thiện hơn hay vẫn ở điều kiện "nghiệp dư" như bây giờ?

Sự tồn tại của những đơn vị nghệ thuật địa phương không có nhiều cơ hội để biểu diễn và mục đích chỉ là tham dự các liên hoan toàn quốc tranh huy chương có phải là một sự lãng phí? Đây thực chất vẫn là hình thức tồn tại của thời bao cấp trong khi chúng ta lại đang đẩy mạnh công nghiệp văn hóa, ngành công nghiệp đòi hỏi "phải có sản phẩm văn hóa tiêu thụ được".

Nên chăng, cần xóa bỏ các đơn vị nghệ thuật địa phương vốn dĩ hoạt động không hiệu quả và dồn nguồn lực để tập trung giữ lại (và đầu tư sâu) cho các đơn vị nghệ thuật truyền thống (như chèo, tuồng, nhã nhạc...)? Số ngân sách để nuôi các đơn vị ấy hoàn toàn có thể đủ để địa phương mời nghệ sĩ ngôi sao ở TP Hồ Chí Minh và Hà Nội về biểu diễn phục vụ các dịp lễ hội của địa phương với hiệu quả thu hút công chúng lớn hơn nhiều.