Khi chúng ta cần học...

Ban đầu, tôi thấy bất ngờ và ái ngại. Hóa ra, một kĩ sư đã kinh qua nhiều năm tháng làm kĩ thuật và kinh doanh, từng đặt chân đến nhiều vùng đất và có vốn sống phong phú hơn mình lại muốn được học hỏi từ người ít hơn mình gần chục tuổi. Có lẽ, cảm nhận được sự khó xử của tôi nên anh nhắc đến câu danh ngôn của F.Bacon (1561-1626): "Tri thức là sức mạnh".

Ngẫm ra, câu nói của nhà triết học ấy quả là một minh triết cho mọi thời đại và ước muốn của anh kĩ sư này cũng thật đáng quý. Chỉ cần nhìn vào sự phát triển của nền nông nghiệp công nghệ cao hôm nay đã thấy người làm nông nghiệp hiện giờ cần đến tri thức để bổ khuyết cho sức mạnh cơ bắp và kinh nghiệm như thế nào.

Trong tương lai không xa, sự học không chỉ để đáp ứng những yêu cầu của nhà tuyển dụng, sự học không còn là con đường để có một vị trí làm công ăn lương thông thường, sự học còn là con đường để xây dựng một cuộc sống tốt đẹp hơn do bản thân lựa chọn. Nên chăng, cần hình thành một ứng xử văn hóa trong học tập. Hãy coi sự học là một nhu cầu thiết thực và bình đẳng với những đam mê khác như: nghe nhạc, xem tranh, xem phim... Chỉ khi sự học thoát khỏi những mục tiêu nhất thời, thoát khỏi áp lực thành tích thì giá trị của tri thức mới phát huy hiệu quả…

Chắc hẳn, khi tiếp cận thông tin: Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) ban hành Thông tư số 29/2024/TT quy định về dạy thêm, học thêm, mỗi người trong chúng ta sẽ có phản ứng theo những cách khác nhau. Mỗi lo lắng, băn khoăn ấy đều có lý do riêng nhưng điều quan trọng ở đây là bạn cần nhìn nhận lại sự nhận thức cũ kĩ, lỗi thời trong suy nghĩ của mình. Học thêm với "quán tính" của nó đã ăn sâu vào tiềm thức của các thế hệ phụ huynh 7x, 8x, 9x... theo kiểu: để con học thêm cho yên tâm, học để khỏi bị lạc lõng, học để... giữ chân, tránh những tệ nạn. Không ít phụ huynh ở độ tuổi ấy từng học thêm, tất cả đều chỉ ra những bất cập nhưng không tìm ra câu trả lời thích đáng.

Còn nhớ, trong bài viết có tựa đề: "Đã đến lúc thay đổi mục tiêu học tập của UNESCO: Học không phải để biết?", đăng trên Báo Thanh niên, GS-TSKH Hoàng Văn Kiếm (Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo Trường Đại học Quốc tế Sài Gòn) đã chỉ ra, nên chăng cần thay đổi tư duy: "Học cách biết; học cách làm; học để kết nối; học để phát triển bản thân" để phù hợp với cuộc sống hôm nay. Thay vì các mục tiêu học tập theo tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) đã đề ra: "Học để biết, học để làm, học để chung sống và học để khẳng định bản thân". Vậy, điều gì đã tạo ra sự thay đổi của các quan niệm đó?

Ngày nay, chúng ta không chỉ có big data nhớ hộ, giữ hộ thông tin mà còn có AI nghĩ hộ, tính hộ. Bởi thế, cách tiếp cận học tập hướng đến kết nối, phối hợp, khai thác... đang là đòi hỏi, là xu thế tất yếu. Hay, nói cách khác, tương lai đang đòi hỏi anh ứng dụng và kết nối ra sao thay vì anh đang có những gì. Chuyện hôm qua bạn còn là giảng viên trên lớp nhưng ngày mai, bạn đã trở thành học viên cho một khóa học do chính học trò cũ của mình lên lớp cũng đâu có gì lạ. Những lớp học, trường học, khóa học năng động cởi mở đã và đang được mở ra, việc học trở thành phản xạ, thành cơ chế thay vì chỉ đơn thuần là điều kiện và thách thức.

Sự thay đổi đó có tác động gì đến quan hệ giữa gia đình-nhà trường-xã hội trong việc giáo dục một đứa trẻ? Chắc chắn cần đến một sự cảm thông từ các phía để tạo ra sự đồng thuận và phối hợp tốt nhất. Muốn giúp thế hệ tương lai được phát triển một cách tốt hơn, cần sự mạnh tay, quyết liệt với dạy thêm, học thêm như thế. Thông tư này cũng là một sự dũng cảm đối diện với những lối mòn cũ, chân lý cũ. Bản thân chúng ta có thể chịu thiệt thòi về thời gian khi giúp con học, về thu nhập khi không được dạy thêm nhưng nếu điều đó đem lại lợi ích cho những đứa trẻ thì rất đáng suy nghĩ.

Với chúng ta, việc cần học sẽ khác biệt với việc phải học và bị học. Áp lực thành tích, áp lực bằng cấp đã lấy đi của người trẻ tuổi thơ và sự đam mê và thực tế đã chứng minh điều đó. Cụ thể như, thời gian gần đây, khi xuất hiện các nhóm hoạt động trong lĩnh vực văn hóa đã thực sự lôi cuốn giới trẻ, có thể kể ra trong lĩnh vực lịch sử: Trang Thư họa Việt Nam và nhóm Hán Nôm Kinh Kỳ; Vietnam Centre; Nhóm Long Thành Xạ Nghệ; Công ty Art3D...  Có lẽ, nhu cầu về AI cũng là mong muốn "Học để phát triển bản thân", học để giúp ích cho công việc thực tế rõ nét nhất.

Một bạn trẻ có tên Hoàng Đình Dũng (Hà Nội) đã chia sẻ trên Báo Tuổi trẻ Thủ đô rất thành thật: "Tôi cần viết những content (nội dung) về các loại máy đọc sách, điện thoại, máy tính... để bán hàng nên việc ứng dụng AI vào công việc này rất phù hợp. Thậm chí, có những content, tôi chỉ cần hỏi AI một câu là được trả lời đầy đủ nội dung, chuẩn không cần chỉnh bất cứ từ ngữ nào. Tôi thấy bản thân đang khai thác được rất tốt trí tuệ nhân tạo".

Tất nhiên, ngay trong ưu thế nào cũng có mặt tiêu cực. Vấn nạn có tên bất kể việc gì cũng hỏi AI ít nhiều đã xuất hiện. Tương tự như việc học theo những đam mê một cách tự phát, thiếu khoa học cũng dẫn đến việc bạn chỉ có những hiểu biết vụn vặt, thiếu logic, bài bản. Suy cho cùng, mục tiêu lâu dài hơn vẫn là sự hài hòa giữa công việc và sự đam mê của mỗi người. Mục đích mưu sinh và đam mê nhiều khi được đồng nhất nhưng đôi khi là sự đối lập cần thiết. Ví dụ như khi công việc căng thẳng, khô khan nhưng đem lại thu nhập cao, cuộc sống ổn định và hoạt động vẽ tranh, viết sách, chơi piano, nấu ăn... giúp bạn giảm stress và cân bằng lại tất cả.

Một nhân viên văn phòng trẻ từng chia sẻ: "Khi cầm cọ vẽ đồng nghĩa với việc mình đã buông bỏ hết những chuyện buồn vui đã qua, tâm trí dành cho những nét vẽ. Trước khi đến đây, tôi cũng đã xem qua những bức tranh mà các bạn khác vẽ và trầm trồ sao họ có thể vẽ được như vậy, nhưng sau khi vẽ thì tôi thấy "ồ, chính mình cũng làm được", thật sự rất vui và thích thú" (theo: "Người trẻ xả stress nhờ nghệ thuật", Duyên Phan, Báo Tuổi trẻ).

Sự học hôm này cho thấy sự thay đổi giữa quan niệm giữa người học và dạy, giữa người tiếp thu và nguồn phát. Học để biết, để vận dụng và kết nối và những sự lựa chọn để tạo ra chủ thể văn hóa cho chính mình. Bạn nên nhớ rằng mọi chương trình đào tạo, cấp học, bậc học... chỉ có một giới hạn nhất định. Điều quan trọng đọng lại đằng sau tất cả là bạn sẽ có một cuộc đời hạnh phúc như thế nào, điều ấy phụ thuộc vào việc bạn học được và được học... Bởi, khi chúng ta cần học chính là khi cảm nhận được niềm hạnh phúc dù vất vả, khó khăn đến thế nào...