Điều cần bàn ở phim truyền hình dài tập

• Xu hướng nối dài phim truyền hình ăn khách: Vượt bóng cũ không dễ
• Nhạc cho phim truyền hình hiện nay
• Khởi động cuộc thi làm phim truyền hình 8 tập
• "Cú hích trên không" - phim truyền hình mới về đời sống sinh viên

Có một thực tế đang diễn ra: Gần đây, các đài truyền hình chỉ sản xuất phim nhiều tập - từ hai, ba tập trở lên (thời lượng một tập có khi là 45 phút, có khi là 30 phút). Không ít phim tới 70, 80 tập và nhiều hơn. Giải thích việc này không khó, bởi thường là phim làm từ những nguồn tài trợ của các đối tác muốn quảng cáo thương hiệu. Phải là phim nhiều tập thì hiệu quả quảng bá mới đạt được. Bởi vậy, thường PTH nhiều tập nặng về giải trí, muốn người xem phải theo dõi dài dài.

Lại có một thực tế nữa: Hiện nay, công chúng có nhiều nguồn để xem phim: Ở các rạp, trung tâm chiếu phim, thuê đĩa ở các cửa hiệu. Nhưng tiện lợi nhất (và cũng rất phong phú) là ngồi xem tivi tại nhà. Nhất là từ khi có truyền hình cáp, kỹ thuật số, một ngày người ta có thể xem hàng chục phim của nhiều nền điện ảnh trên thế giới. Vậy nên đầu tư cho phim chiếu trên truyền hình là cách tốt nhất để thu hút được lượng người xem đông nhất.

Bộ phim "Mạch ngầm nơi biên ải" bị cho là kéo dài.

Xin được lưu ý: Chức năng chính của văn nghệ nói chung, phim truyện nói riêng là bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm và thẩm mĩ. Giải trí chỉ là một chức năng nhỏ, phụ (nếu muốn giải trí, thư dãn, hãy tìm đến xiếc và nhiều trò tiêu khiển khác). Tất cả những tác phẩm điện ảnh có giá trị sâu sắc, nổi tiếng nhất của thế giới và Việt Nam, làm rung động mãnh liệt hàng triệu trái tim khắp hành tinh đều không có yếu tố giải trí, mà là nâng cao nhận thức tư tưởng, tình cảm và khả năng cảm thụ thẩm mĩ.

Có thể kể tới một số phim tiêu biểu: "Cuốn theo chiều gió", "Ông già và biển cả", "Chiến hạm Pôn - chen - kin", "Những người khốn khổ", "Con đường đau khổ", "Chiến tranh và hoà bình", "Người thứ 41", "Khi đàn sếu bay qua", "Số phận một con người", "Mùa gió chướng", "Cánh đồng hoang", "Bao giờ cho đến tháng 10", "Thương nhớ đồng quê" (trong nước)…

Nhìn lại phim của Việt Nam cũng như của thế giới trong quá khứ và hiện nay thấy một điều: Những bộ phim hay, có giá trị nhất chỉ là phim 1 tập hoặc 2, 3 tập. Rất ít trường hợp nhiều hơn thế. Sẽ có những ý kiến phản bác ngay: Đó là phim nhựa, phim điện ảnh. Còn PTH thì khác, ta cũng cần làm theo thế giới, phải nhiều tập - hàng vài chục trở lên - chứ không thể chỉ một vài tập.

Nhìn vào thực tế nước ta, ở những thập niên 80, 90 của thế kỷ trước, khi Việt Nam mới bắt tay vào sản xuất phim truyền hình, chúng ta chỉ làm phim 1 tập, thỉnh thoảng có phim 2, 3 tập. Và không ít phim trong số đó đã chiếm được cảm tình của người xem (Như "Mẹ chồng tôi", "Của để dành", "Những người sống quanh ta"…). Một bộ phim hay, có nội dung sâu sắc, đặt ra được những vấn đề khiến người xem phải suy nghĩ, trăn trở; hết phim người ta bị ám ảnh, day dứt với nội dung bộ phim thì dù chỉ 1 tập, khoảng 45 phút, thậm chí là phim ngắn chỉ 10 - 15 phút vẫn sẽ hơn hẳn bộ phim mấy chục tập mà dông dài, nhạt nhẽo, chẳng để lại được ấn tượng gì.

Do năng lực tư duy, khái quát cuộc sống còn hạn chế, do vốn sống của nhiều tác giả chưa đủ nên dung lượng thực tế đưa vào tác phẩm không được phong phú, trong khi lại phải thực hiện phim nhiều tập nên việc "bôi" ra cũng là dễ hiểu. Ví dụ một trong nhiều bộ phim rơi vào tình trạng này là "Chân trời trắng" nói về cuộc sống của những sinh viên một trường đại học ngành y.

Dư luận rộng rãi đánh giá đây là một trong những PTH yếu kém nhất từ trước tới nay. Những người công tác trong ngành y cho rằng người làm phim không hiểu gì về ngành này. Đóng góp vào chất lượng kém của phim này, ngoài nhiều nguyên nhân có yếu tố phim kéo dài gây nhạt nhẽo, trong khi nội dung nghèo nàn (mặc dù chỉ không đến 40 tập, còn ít hơn nhiều phim khác).

Chỉ một cảnh cô sinh viên có tên Hồng (chị gái của Hà. Hai chị em học cùng một lớp ở đại học Y) sợ ma mà kéo dài suốt hơn 1 tập. Chi tiết này tiêu biểu nhất cho sự "bôi", "đổ nhiều nước" vào "nồi canh". Đó là chưa nói việc một cô gái đã là sinh viên mà sợ ma một cách quá cường điệu khi cô ta sống giữa căn phòng tập thể có hàng chục bạn xung quanh, chứ không phải chỉ có một mình.

Phim “Lời ru mùa đông” cũng bị cho là quá lê thê.

Nói chung, người xem rất dễ nhận thấy sự cố ý "bôi" ra để kéo dài thời lượng của đạo diễn. Hẳn là những người làm phim đều biết một điều sơ đẳng: Tất thảy mọi chi tiết, từ hành vi cho đến lời nói của nhân vật đều phải phục vụ đắc lực, có hiệu quả cho việc biểu hiện chủ đề tư tưởng. Không thể có những khuôn hình, lời lẽ thừa, chẳng nhằm nói lên điều gì.

 Nhưng ở những PTH nhiều tập của ta, người xem bắt gặp đầy rẫy những khuôn hình, đoạn, có khi cả trường đoạn thừa, chẳng để làm gì ngoài việc kéo dài… thời gian. Ví như quay cảnh một nhân vật ra khỏi nhà để đến đâu đó do có sự cố nào đó buộc phải có mặt. Lẽ ra, cần chuyển cảnh  từ lúc ở trong nhà đến ngay cảnh vào việc gì đó ở địa điểm mới thì đạo diễn lại sa đà vào những chi tiết đại loại: mở tủ chọn quần áo, ướm thử trước gương, rồi lọc cọc khóa cửa, có khi còn phải tìm khóa vì không biết để đâu.

Rồi đến khi tìm được, bắt đầu khóa cửa thì có chuông điện thoại, lại phải trở vào nghe, rồi đối thoại dài dòng văn tự. Đến khi ra được khỏi nhà thì kéo dài cảnh đi xe máy trên đường qua hết phố nọ đến phố kia. Tác giả kết hợp được việc khoe chiếc xe máy "xịn", dáng người đẹp của diễn viên khi ngồi trên xe máy với việc kéo dài thêm thời gian. Xin nói rõ là trong những chi tiết, cảnh, đoạn phim trên, không phát sinh bất cứ sự việc nào tham gia vào việc thúc đẩy nội dung, tạo tình huống mới để truyện phim phát triển.

Nếu cắt bỏ tất cả những chi tiết kiểu rườm rà, nhạt thếch như trên thì nhiều PTH dài tập hiện nay chỉ còn lại vài ba tập, thậm chí là một tập. Tuy nhiên, chúng ta cũng có được một số phim dài tập không rơi vào tình trạng này mà tiêu biểu, đáng ghi nhận phải nói đến "Blouse trắng" của đạo diễn Trần Mỹ Hà. Phim này dài tới 70 tập nhưng khi kết thúc, người xem vẫn muốn xem tiếp. Mọi chi tiết trong phim đều ổn, thuyết phục được khán giả.

Hiện nay, phim nhiều tập đua nhau ra đời, lại phát vào "giờ vàng" trên các kênh của các đài truyền hình nhưng xem ra, khán giả ít nhớ, bởi nội dung không mấy sâu sắc, đề cập đến những vấn đề không mấy được người ta quan tâm. Ngay cả mục tiêu lấy giải trí là chính cũng chưa đạt được vì sự thực là nhiều phim nhạt, ít thú vị, tạo nên những tiếng cười  không đắt, nhiều khi vô duyên. Chưa kể nhiều sinh hoạt của đời sống các nhân vật trong nhiều phim còn xa lạ với số đông người dân Việt Nam nên họ không hào hứng xem.

Nhiều khán giả đã nói thẳng: "Xem PTH nhiều tập của Việt Nam để giết thời gian, vì buổi tối không biết làm gì, mà đi ngủ sớm thì không nhắm mắt được". Những ngày này, trong "giờ vàng" trên VTV1 đang chiếu 2 phim là "Mạch ngầm nơi biên ải" (tối thứ hai, ba) và "Lời ru mùa đông" (tối thứ tư, thứ năm, thứ sáu). Cả hai phim đều kéo dài lê thê. Dung lượng thông tin mỗi tập quá ít ỏi. Đã vậy lại bị chặt vụn để tải 3 lần quảng cáo trong khi thời lượng chiếu chỉ có 40phút/tập.

Một điều nữa xin các nhà sản xuất phim ghi nhớ: Số đông người xem PTH không để ý là PTH (Video), hay phim truyện nhựa (mà nhà đài gọi là "phim điện ảnh") phát trên truyền hình. Họ không có khái niệm điện ảnh khác truyền hình thế nào, mà chỉ quan tâm đến phim có hay không, xem có thú vị, hấp dẫn không mà thôi. Vậy tại sao người làm phim không đầu tư công sức thích đáng cho PTH như phim nhựa? Không chỉ là vấn đề… "đầu tiên" (kinh phí) mà là quan niệm, nhận thức.

Và như vậy, PTH 1, 2, 3 tập hà cớ gì bị vứt bỏ để thay bằng nhiều, rất nhiều tập? Cũng cần thấy một điều: Để phục vụ việc quảng cáo của các nhà tài trợ thì yếu tố người xem là rất quan trọng. Phim nhiều tập mà dở khiến người ta tắt máy thì còn ai biết đến các mặt hàng quảng cáo? Trong khi đó, chỉ vài ba tập mà có lượng người xem "khủng", hiệu quả quảng bá sản phẩm hẳn là sẽ lớn gấp bội. Vậy nên, bên cạnh việc làm phim nhiều tập như hiện tại đang làm, sao không tiếp tục cho ra đời những PTH chỉ 1-2 tập mà hay? Có lẽ vấn đề là ở chỗ HAY.

Điều này quả là không dễ dàng đối với loại phim chỉ một vài tập. Ngắn mà hay bao giờ cũng khó hơn dài. Điều này thì ở bất cứ chủng loại nghệ thuật nào cũng đúng, chứ chẳng phải chỉ PTH.