Bác Hồ với gia đình luật sư Lôdơbi trong Tết Canh Tý 1960

Xuân Canh Tý 1960, trời rét đậm nhưng không khí đón Tết vẫn nhộn nhịp trên khắp các phố phường Hà Nội vào những ngày ấy đã có một sự kiện lớn diễn ra: Luật sư Lôdơbi cùng phu nhân và con gái đến thăm Việt Nam với tư cách là khách mời của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Một ngày cuối đông Giáp Thân, tôi tìm đến ngôi nhà trên phố Hồ Xuân Hương (Hà Nội). Chủ nhà là ông Trịnh Ngọc Thái, nguyên Phó Ban đối ngoại Trung ương Đảng, nguyên Đại sứ đặc mệnh toàn quyền CHXHCN Việt Nam tại Pháp. Ông Trịnh Ngọc Thái và bà Nguyễn Thị Cúc là hai người được Bác Hồ trực tiếp giao nhiệm vụ phiên dịch cho gia đình Luật sư Lôdơbi trong suốt chuyến thăm Việt Nam đầu năm 1960 (từ ngày 26/1 đến ngày 3/2/1960).

Những kỷ niệm về chuyến thăm Việt Nam của gia đình Luật sư Lôdơbi vẫn còn mới nguyên trong ký ức của vị cựu đại sứ. Trầm ngâm giây lát, ông kể bằng chất giọng nhẹ nhàng đầy truyền cảm của một nhà ngoại giao: Đó là một chuyến thăm đầy ý nghĩa. Ngày 26/1/1960 (28 Tết Nguyên đán), trời rất lạnh. Chúng tôi được theo Bác sang sân bay Gia Lâm đón khách. Bác ngồi trong phòng khách sân bay, còn chúng tôi gồm anh Cao Hồng Lãnh (Phó Ban đối ngoại Trung ương Đảng), anh Vũ Kỳ (Thư ký của Bác Hồ), chị Nguyễn Thị Cúc và một số đồng chí khác ra tận chân cầu thang máy bay đón gia đình Luật sư Lôdơbi.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đón gia đình luật sư Lôdơbi từ sân bay Gia Lâm về nhà khách chính phủ, 58 phố Nguyễn Du, Hà Nội, ngày 26/1/1960.

Khi Luật sư xuống khỏi cầu thang, tôi lên tiếng: “Xin chào Luật sư Lôdơbai”. Luật sư mỉm cười hiền từ đáp lại lời chào của chúng tôi, rồi nói: “Tên tôi viết như vậy (Loseby), nhưng đọc đúng là Lôdơbi”... Mọi người cùng cười vui vẻ về sự nhầm lẫn nhỏ và đi vào phòng khách. Bác đã đứng đợi từ lúc nào, Người xúc động ôm hôn thắm thiết Luật sư Lôdơbi sau gần 30 năm xa cách. Nhìn hai mái đầu bạc kề sát bên nhau, chúng tôi không khỏi trào nước mắt. Ông bà Lôdơbi và con gái là Patơrixia cũng rất xúc động trước sự đón tiếp nồng nhiệt của Bác Hồ...

Cần nhắc lại tóm tắt sự kiện Luật sư Lôdơbi giúp Bác Hồ thoát khỏi nhà tù Hồng Công. Cách đây 74 năm, Bác Hồ đang hoạt động tại Hồng Công với tên gọi Tống Văn Sơ, thì bị cảnh sát Hồng Công bí mật bắt giữ vào ngày 6/6/1931 tại số nhà 186, phố Tam Lung (Cửu Long, Hồng Công).

Với sự giúp đỡ tận tình của gia đình Luật sư Lôdơbi và dư luận tiến bộ, cùng với sự ứng phó thông minh của Tống Văn Sơ, qua 9 phiên tòa xét xử, Tòa án Hồng Công buộc phải trả tự do cho Người sau 20 tháng bị tù đày (từ tháng 6/1931 đến tháng 1/1933). Buổi chiều ngày 22/1/1933, Nguyễn Ái Quốc cải trang thành một thân sĩ người Hoa giàu có, bí mật cùng ông Loong Ting Chang, thư ký riêng của Luật sư Lôdơbi, rời khỏi Hồng Công lên chiếc tàu ANHUI đi Hạ Môn.

Tàu cập bến đúng ngày 30 Tết Quý Dậu (1933) và theo kế hoạch được sắp xếp từ trước, Bác Hồ ở lại đón Tết cùng gia đình một người bạn thân của Luật sư Lôdơbi... Đến những năm đầu thế kỷ XXI này, nhiều tài liệu tuyệt mật của Anh, Pháp, Hồng Công liên quan đến “Vụ án Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Công” đã được giải mật, cho thấy tình thế cực kỳ hiểm nghèo của Nguyễn Ái Quốc khi bị cầm tù tại Hồng Công. Luật sư Lôdơbi đúng là một vị ân nhân của chúng ta!

Nhấp một ngụm trà, ông Trịnh Ngọc Thái nói tiếp:

- Như vậy đến Xuân 1960, sau 27 năm Bác Hồ mới gặp lại ân nhân của mình. Trước đó, Bác đã nhiều lần liên lạc, gửi tặng ảnh và quà cho gia đình Luật sư Lôdơbi...

Từ sân bay Gia Lâm, chúng tôi đưa gia đình Luật sư Lôdơbi về Nhà khách Chính phủ tại số 58 Nguyễn Du, một biệt thự quay ra mặt hồ Thiền Quang, có khuôn viên rộng. Bác Hồ chỉ đạo đón tiếp gia đình Luật sư như người thân thiết trong gia đình, tránh các nghi lễ ngoại giao rườm rà. Bác nhắc anh em giúp việc, nên chế biến những món đậm đà hương vị Tết Nguyên đán như: bánh chưng, giò chả, dưa hành... để mời ông bà Lôdơbi thưởng thức và đưa gia đình Luật sư đi thăm các danh lam thắng cảnh ở Hà Nội và miền Bắc.--PageBreak--

Hầu như hằng ngày, Bác đều dành thời gian đến biệt thự 58 Nguyễn Du thăm gia đình Luật sư. Bác thường không báo trước mà lên thẳng phòng khách, khi đàm đạo Bác và ông Lôdơbi tỏ ra rất tâm đầu ý hợp. Hai lần Bác mời gia đình Luật sư xem biểu diễn văn nghệ tại Phủ Chủ tịch; nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng và Chính phủ cùng dự. Gia đình Luật sư cũng thăm nơi ở và làm việc của Bác tại Phủ Chủ tịch. Lần khác Bác đưa gia đình Luật sư thăm Trại Nhi đồng miền Nam ở ngoại thành Hà Nội.

Khi thăm và nói chuyện với công nhân Nhà máy Cơ khí Hà Nội, tôi được đứng cùng Bác và Luật sư trên một chiếc bục kê giữa khoảng sân rộng trong nhà máy. Bác giới thiệu: Đây là Luật sư Lôdơbi, người đã cứu sống Bác... Anh em công nhân vỗ tay như sấm và tỏ ra rất khâm phục, trân trọng tình cảm trước sau như một của Bác với Luật sư, của Luật sư với Bác. Những ngày sau đó, gia đình Luật sư còn đi thăm nhiều nơi. Tôi tranh thủ những lúc rảnh rỗi gợi lại câu chuyện Luật sư giúp Bác Hồ thoát khỏi ngục tù gần 30 năm trước, Luật sư Lôdơbi cũng rất nhiệt tình và thận trọng, hễ có điều gì nhớ không kỹ ông hỏi lại bà Lôdơbi, sau đó mới trao đổi với tôi.

Bà Nguyễn Thị Cúc được phân công phiên dịch cho bà Lôdơbi và cô con gái Patơrixia, gọi thân mật là cô Pát. Khi tôi đến thăm bà Cúc tại nhà riêng ở Thủ Đức – Tp. Hồ Chí Minh, bà có tặng tôi một cuốn hồi ký của bà. Bà Cúc ghi lại trong hồi ký: Ngày mồng hai Tết, chúng tôi đưa đoàn đi thăm Vịnh Hạ Long. Bác đến thăm trước khi đoàn đi; Bác chúc đoàn đi chơi vui vẻ, dặn mang áo ấm theo vì ra biển sợ lạnh. Bác nhắc anh em cảnh vệ lo an ninh cho tốt và bác sĩ lo chăm sóc sức khỏe cho đoàn cẩn thận... Tối, trước ngày đoàn về Hồng Công, đồng chí Cao Hồng Lãnh đã mời gặp riêng bà Lôdơbi để tặng ông bà và cô Pát một số món quà. Tôi được dự để phiên dịch. Đồng chí Cao Hồng Lãnh nói: “Đây là chút quà nhỏ Hồ Chủ tịch tặng gia đình để làm kỷ niệm”. Bà Lôdơbi không nhận, bà nói: “Món quà quý nhất đối với chúng tôi – chuyến đi thăm Việt Nam – là quá đủ rồi. Chúng tôi cảm thấy vinh dự và hạnh phúc lắm”. Đồng chí Cao Hồng Lãnh nói: “Công lao của ông bà giúp Hồ Chủ tịch của chúng tôi lúc hiểm nguy thật không gì sánh được...”. Cuối cùng, bà Lôdơbi nói: “Vậy tôi chỉ xin nhận một chiếc nhẫn của Bác Hồ để bao giờ Pát đi lấy chồng sẽ cho nó giữ để làm kỷ niệm”.

Và giờ phút chia tay đầy lưu luyến được bà Cúc ghi lại: Bác Hồ tiễn gia đình Luật sư Lôdơbi đến tận sân bay Gia Lâm. Trong khi chờ máy bay cất cánh, Bác cùng ông bà Lôdơbi và cô Pát ngồi uống trà, nói chuyện vui vẻ. Bác thân mật vỗ nhẹ vào vai cô Pát: “Bao giờ có đám cưới, cháu Pát nhớ cho Bác hay nhé!”.

Chuyến thăm Việt Nam tuy ngắn ngủi nhưng đã để lại nhiều kỷ niệm sâu đậm với gia đình Luật sư Lôdơbi. Ngày 19/2/1960, Luật sư Lôdơbi viết thư từ Hồng Công gửi Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong thư, Luật sư bày tỏ tình cảm đặc biệt với Bác Hồ và nhân dân Việt Nam. Thư có đoạn: “Ngài nói rằng tôi đã “cứu sống Ngài”, điều đó có thể đúng. Nếu vậy thì đó chính là việc làm tốt nhất mà tôi đã từng làm, và đó mãi mãi là một việc làm sáng suốt. Về phần mình, tôi thấy đã được đền đáp hơn nhiều với ký ức về những ngày ở Việt Nam, và những món quà mà tôi được tặng sẽ luôn là vật kỷ niệm về những ngày tuyệt vời đó”.

Một mùa xuân mới đang về. Trong tiết xuân còn đang bỡ ngỡ, đọc lại những dòng hồi ký và được tiếp kiến ông Trịnh Ngọc Thái và bà Nguyễn Thị Cúc, tôi càng cảm nhận được tình cảm thủy chung, trong sáng của Bác Hồ với gia đình Luật sư Lôdơbi. Tôi xin ghi lại  lời của Luật sư Lôdơbi và cô Pát để kết thúc bài viết này. Khi đưa gia đình Luật sư thăm Vịnh Hạ Long, bà Cúc hỏi cô Pát cô có cảm nghĩ gì, cô nói: "... Chắc chắn đất nước Việt Nam sẽ phồn vinh vì có một lãnh tụ vĩ đại như Bác Hồ". Còn Luật sư Lôdơbi cũng khẳng định: "Pát nói đúng đấy. Tôi tin Việt Nam sẽ có một vị trí đặc biệt trên thế giới"