Tình người bất biến
Về mặt lý thuyết, cụm từ “biến đổi khí hậu” (Climate Change) không có gì xa lạ với chúng ta. Thế nhưng, khi sự tác động của nó đến môi trường sống không chỉ ảnh hưởng đến giao thông, tổn thất tài sản, sức khỏe (gia tăng các bệnh truyền nhiễm, bệnh về đường hô hấp, tim mạch) mà còn đảo lộn nếp sống, ảnh hưởng đến tâm lý con người... thì thực sự đã trở thành một bài test.
TS. Kimberly C. Doell (Đại học Vienna) cho rằng: “Từ lâu, chúng ta đã biết rằng các yếu tố trong môi trường có thể dẫn đến những thay đổi trong não bộ. Tuy nhiên, các nhà khoa học mới chỉ bắt đầu xem xét liệu biến đổi khí hậu - mối đe dọa toàn cầu lớn nhất hiện nay - có thể thay đổi bộ não của chúng ta như thế nào.
Do các hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng diễn ra thường xuyên, bên cạnh các yếu tố như ô nhiễm không khí, cách nhân loại tiếp cận thiên nhiên cũng như sự căng thẳng và lo lắng mà mọi người gặp phải xung quanh biến đổi khí hậu, điều quan trọng là chúng ta phải hiểu được tác động mà tất cả những điều này có thể gây ra đối với bộ não con người. Chỉ khi đó chúng ta mới có thể bắt đầu tìm cách giảm thiểu những thay đổi này” (theo: Hồng Ngọc, Tạp chí điện tử Công dân và Khuyến học).
Trong bài viết này, người viết không có ý định thống kê hết các tác động của biến đổi khí hậu với đời sống con người mà chỉ đề cập đến sự tác động ấy trong mối tương quan với bản lĩnh văn hóa như thế nào.
Sự kiên định của một dân tộc còn được thể hiện trong những điều bình dị, nhỏ bé nhất trước hoàn cảnh cam go, khắc nghiệt. Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ cứu nước, bức ảnh “Nụ cười chiến thắng bên Thành cổ Quảng Trị” (tác giả Đoàn Công Tính, phóng viên Báo Quân đội nhân dân) ghi lại nụ cười lạc quan, tin tưởng vào chiến thắng của chiến sĩ Lê Xuân Chinh (sinh năm 1954, hiện thường trú tại xã Thanh Yên, tỉnh Điện Biên).
Bước vào giai đoạn tái thiết đất nước sau chiến tranh với những khó khăn, thách thức là nụ cười của các nữ công nhân trong bức ảnh với ghi chú: “Các công nhân trẻ của Nhà máy Liên hợp Dệt Nam Định: Vũ Thị Lưu, Trần Thị Nga, Vũ Thị Bích Liên và Trần Thị Thanh (từ trái sang phải), thường xuyên trao đổi kinh nghiệm sản xuất tiên tiến. Chín tháng đầu năm nay, các chị đã dệt vượt mức gần 24.000 mét vải, đạt 4 chỉ tiêu tiên tiến và được được tặng danh hiệu "Những con thoi nhanh nhất “của nhà máy”, đăng trên trang nhất Báo Nhân dân, số ra thứ Tư, 11/11/1970, của tác giả Ngọc Quán/VNTTX. Sau cơn bão số 3 năm 2024 (Yagi), cùng với nhân dân ở nhiều địa phương, các thầy cô giáo Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Minh Chuẩn (Yên Bái) đến trường dọn bùn đất để chuẩn bị đón học sinh quay lại trường học. Chúng ta lại có thấy khoảnh khắc bình dị khi cô giáo Hoàng Minh Diệp ăn mì gói sống giữa bùn lầy được lan tỏa trên mạng xã hội.
Những hình ảnh bình dị đã nói lên một bản lĩnh của văn hóa Việt, dù ở hoàn cảnh nào con người cũng luôn vượt lên, chiến thắng hoàn cảnh bằng sự lạc quan. Mới đây, có một câu chuyện thú vị ở Trường Mầm non 19/5 (tỉnh Thái Nguyên): ngày 13/10/2025, sau khi công việc hoàn tất, cô Trần Thị Hương Giang và các đồng nghiệp đã phát “phiếu bé ngoan” cho các chiến sĩ Tiểu đoàn 2 (Trung đoàn Cảnh sát cơ động Thủ đô) tham gia giúp nhà trường dọn dẹp hậu quả lũ lụt.
Câu chuyện vui ấy khiến những người trong cuộc xúc động. Chiến sĩ Trần Trùng Dương chia sẻ: “Chúng tôi bật cười, nhưng thật sự xúc động. Một tấm phiếu nhỏ thôi mà thấy ấm lòng vô cùng, như được tiếp thêm động lực sau những ngày dài dầm mưa, lội bùn” (theo: Nguyễn Ngoan - Báo Dân trí).
Khi nhiều trụ sở và khu dân cư ở Thái Nguyên (cũng như một số tỉnh khác) chịu hậu quả của lũ lụt, việc dọn dẹp, khắc phục hậu quả tốn kém nhiều công sức. Hơn thế nữa, việc thiệt hại về tài sản dễ tạo ra tâm lý nặng nề, căng thẳng cho mọi người. Vẫn biết những phiếu bé ngoan đó không mang giá trị vật chất, không phải giấy chứng nhận khen thưởng nhưng là minh chứng cho sự lạc quan của các thầy cô và chiến sĩ. Tình quân dân, sự lạc quan vui tươi, một món quà kỉ niệm thú vị.
Cuộc sống không tránh khỏi những mất mát từ an ninh phi truyền thống mà thiên tai là ví dụ rõ ràng nhất. Việc đứng lên bắt đầu lại hành trình, khắc phục hậu quả cũng là một thắng lợi để tìm thấy nguồn động lực. Một hành động vui nhưng nói lên bản lĩnh lớn, chúng ta sẵn sàng bắt đầu lại bằng sự đoàn kết, yêu thương và quyết tâm để tạo ra niềm hạnh phúc của cuộc đời mình. Đúng như Ralph Waldo Emerson (1803-1882) từng nói: “Hãy viết trong trái tim rằng mỗi ngày đều là ngày tuyệt vời nhất trong năm”.
Đằng sau những câu chuyện về những nụ cười, những niềm vui nho nhỏ trong thời chiến hay thời bình đều toát lên một điều: Dẫu có biến động bất ngờ nào thì tình người vẫn là bất biến. Bất biến bởi luôn thể hiện sự nhân ái, nhiệt huyết và lạc quan. Ngoài những thách thức từ an ninh phi truyền thống (biến đổi khí hậu) còn có cả những nguy cơ về sự phai nhạt, đánh mất giá trị văn hóa cũng đáng lưu tâm. Nhưng, thật may mắn khi nhiều giá trị truyền thống đã góp phần định hướng giá trị sống cho người trẻ.
Trong bài viết có tựa đề "Khi người trẻ thực hành văn hóa truyền thống" trên Báo Nhân dân, tác giả Tô Nam cho biết: “Thông qua các nền tảng trực tuyến như mạng xã hội Facebook và website, “Trường ca kịch viện” mang đến những thông tin cơ bản về nghệ thuật biểu diễn truyền thống Việt Nam, như: Rối nước, chèo, tuồng, cải lương, hát xẩm, quan họ, chầu văn... Dự án cũng thường xuyên tổ chức các triển lãm online với các bộ sưu tập hình ảnh và video theo chủ đề, giúp giới trẻ vừa hiểu hơn, vừa được thưởng thức sống động các loại hình sân khấu truyền thống và diễn xướng dân gian đặc sắc của dân tộc”.
Hay, mới đây, khi ngắm nhìn bộ ảnh cưới của đôi uyên ương Nguyễn Hoàng Khánh Linh và Phan Hoàng, nhiều người sẽ đặt câu hỏi: Đâu là giá trị cốt lõi của vẻ đẹp ấy? Nhưng, độc giả sẽ nhận được câu trả lời thú vị: “Bởi, rõ ràng, để kể được câu chuyện tình yêu đẹp, trong sáng và tinh tế như vậy, cần nhiều hơn là gu thẩm mỹ. Đó là lối sống, là nền tảng văn hóa và tình yêu được vun đắp, nuôi dưỡng từ truyền thống gia đình” (theo: Báo Thanh niên).
Ở một trường hợp khác, những người trẻ cũng không ngừng sáng tạo từ việc mạnh dạn khai thác; biến tấu những chất liệu dân gian trong âm nhạc; cổ phục Việt và phục dựng, các tour tham quan trực tuyến trên hai nền tảng Spotify và Apple Podcasts. Tất cả những điều đó không chỉ là bắt kịp xu thế, là đáp ứng thị hiếu và số hóa... mà còn là cách ứng xử với mọi biến động của văn hóa Việt.
Cũng vẫn là những ý nghĩ lạc quan của nhà thơ, triết gia người Mỹ, Ralph Waldo Emerson, ông cho rằng: “Mọi bức tường đều là một cánh cửa”. Chúng ta luôn biết cách biến những bức tường thách thức thành những cánh cửa để mở cơ hội từ sự kiện định vượt qua khó khăn, tìm thấy cơ hội để đạt đến những giá trị mới.
Nguyễn Đạt Phát (19 tuổi) cùng 15 người bạn xa lạ khác đến từ Kiên Giang, Gia Lai, Đắk Lắk, Quảng Nam và Hà Tĩnh, dùng drone tiếp tế lương thực cho vùng lũ ở xã xã Hợp Thịnh, tỉnh Bắc Ninh. Trong cảnh ngập lụt, anh La Trung Kiên, (31 tuổi, phường Phan Đình Phùng, tỉnh Thái Nguyên) nhặt được “60 triệu đồng tiền mặt, 6 nhẫn vàng (tương đương 6 chỉ vàng) và một thẻ bảo hiểm y tế. Tổng giá trị tài sản gần 150 triệu đồng” đem trả lại cho chị Đào Thị Ngọc Thu (người đánh rơi)... và còn bao minh chứng khác. Đó là tình người bất biến trước mọi tình huống...
