Nghệ sĩ hài: Kẻ ăn không hết, người lần chẳng ra
Tưng bừng trên truyền hình
Nhắc đến các nghệ sĩ hài đang "làm mưa làm gió" hiện nay không thể không nhắc đến "bộ tứ quyền lực" Hoài Linh, Trấn Thành, Việt Hương, Trường Giang. Hàng loạt các chương trình như: "Ơn giời, cậu đây rồi", "Bí mật đêm chủ nhật", "Tài tiếu tuyệt", "Hội ngộ danh hài", "Hội quán tiếu lâm", "Danh hài đất Việt"... đều có sự góp mặt của họ.
Có người cho rằng truyền hình đã làm nên thời kỳ hoàng kim cho các danh hài. Ngoài hài kịch truyền hình, đóng phim hài, họ còn được ưu ái mời vào vị trí giám khảo, MC và khách mời của các chương trình cần yếu tố hài hước. Hoài Linh là giám khảo chương trình "Ơn giời, cậu đây rồi", "Gương mặt thân quen", "Gương mặt thân quen nhí"... làm MC chương trình "Người xuyên tường", "Tôi là người chiến thắng"... Trấn Thành làm MC "Thử thách cùng bước nhảy", "Vì bạn xứng đáng"..., làm giám khảo "Hoán đổi", "Thách thức danh hài", "Cười xuyên Việt"...
 |
| Từ trái qua: Trấn Thành, Hoài Linh, Trường Giang là những nghệ sĩ hài đắt show truyền hình hiện nay. |
Đa số hài kịch trên truyền hình là hài tình huống, do đó cách ứng biến của nghệ sĩ rất quan trọng. Cách đặt tình huống khiến họ phản ứng theo bản năng nghề nghiệp, thiếu chỗ cho những sáng tạo thấu đáo, mang tính đột phá, đầu tư kỹ lưỡng. Dù tài ba, khéo léo đến đâu họ cũng dễ lặp lại mình hoặc dễ dãi cho qua. Những câu nói, biểu cảm, chiêu trò gây cười của mỗi người, khán giả bắt đầu thuộc làu.
Trường Giang làm MC trong chương trình "Ca sĩ giấu mặt" thường lặp lại câu "Em hát giống ca sĩ ABC y chang, phải chi chọn bài này thì đâu có bị loại sớm". Còn ở "Thách thức danh hài", Trấn Thành có màn vái sống quen thuộc và câu khen ngợi bất hủ dành cho thí sinh: "Thật là vi diệu!".
Có đạo diễn phân tích: "Dù xem thấy lố, nhưng vui vui thì khán giả vẫn xem cho đỡ stress". Vậy nên lượng người xem các chương trình này không hề suy giảm, danh hài vẫn hái ra tiền. Nhưng theo dự đoán của các nhà chuyên môn, hiện tượng này rồi cũng nhanh chóng bão hòa. Bởi các tiết mục bắt đầu lặp lại mảng miếng, dù hài truyền hình có sáng tạo thêm với cách diễn trên sân khấu nằm, sân khấu nghiêng, nhưng điều quan trọng nhất níu khán giả vẫn là nội dung.
Hài tình huống trên truyền hình tất nhiên khó có được nội dung hay lẫn thông điệp giàu sức nặng như hài kịch dài hơi. Nói như danh hài Chí Trung: "Hài trên truyền hình là hài xem miễn phí, hài "mậu dịch", ngay cả người thực hiện cũng chỉ coi là chuyện thoáng qua nên làm đơn giản, sơ sài. Rất ít chương trình được đầu tư kỹ càng như "Gặp nhau cuối năm". Có lẽ chính quan niệm này tồn tại trong các nghệ sĩ hài nên những gì khán giả được thưởng thức quả là không chịu nổi".
Dù hài đã lên đỉnh hoàng kim trên truyền hình nhưng không phải nghệ sĩ hài nào cũng được các nhà sản xuất mời chào. Hài vẫn chỉ gắn liền với những tên tuổi nổi tiếng, dẫu gương mặt họ đã quá cũ. Việc chạy show truyền hình dày đặc của các danh hài khiến họ dần mất hút trên sân khấu. Chỉ một số nghệ sĩ nổi tiếng làm "ông bầu", "bà bầu" các sân khấu thỉnh thoảng tham gia góp vui như Hồng Vân, Minh Béo… để sân khấu đỡ trống vắng. Số nghệ sĩ còn lại vẫn chật vật với nghề.
Sân khấu đìu hiu
Trong khi truyền hình ngập tràn hài thì đời sống sân khấu - cái nôi thực thụ của hài kịch- ít dần các vở ra tấm ra món. Các liveshow được đầu tư bài bản của Trường Giang, Minh Béo và sắp tới là "Đời bạc lắm. Kệ, cười cái đã" của Hoài Linh ít ra đã điểm một vài gam màu tươi tắn cho sân khấu hài kịch song khó xóa bỏ được bức tranh u ám ấy. Hài kịch co cụm ngay trên mảnh đất vốn một thời được coi là màu mỡ nhất của mình - sân khấu TP Hồ Chí Minh.
Sân khấu kịch bây giờ được ví như ngọn đèn treo trước gió vì đủ lý do khách quan lẫn chủ quan. Trong đó nổi bật là khó khăn về điểm diễn, thiếu thụt lượng diễn viên lẫn sự cạnh tranh khốc liệt của các loại hình nghe nhìn hấp dẫn, ít tốn kém khác. Vé bán không được bao nhiêu, catse bèo bọt, các danh hài ồ ạt đầu quân cho đài truyền hình. Khán giả chỉ cần ngồi ở nhà, không tốn tiền mua vé vẫn được xem các danh hài từ Nam chí Bắc tung hứng từ kênh này sang kênh khác.
 |
| Câu lạc bộ Nghệ sĩ hài TP Hồ Chí Minh được kỳ vọng sẽ vực dậy đời sống sân khấu hài kịch. |
NSND Hồng Vân, "bà bầu" sân khấu kịch Phú Nhuận ngao ngán: "Ngày trước, các sân khấu đều có màu sắc riêng của mình dù đi về dòng kịch hài, chính kịch hay kinh dị... Nhưng bây giờ, nó đã lai tạp, tiệp màu nhau vì không được đầu tư kỹ lưỡng, tới nơi tới chốn". Sự khan hiếm kịch bản đã khiến hài kịch trở nên nhạt nhẽo. Vở thuần hài kịch ít dần trên sân khấu vì không kéo nổi chân khán giả. Thay vào đó dòng kịch kinh dị, sex, đồng tính, dọa ma… lên ngôi.
Ông bầu Trần Đại của sân khấu Thế giới trẻ không ngần ngại khẳng định: "Kịch kinh dị ăn khách gấp đôi hài kịch hoặc kịch tâm lý". Vậy nên, hài bây giờ hiếm khi đứng riêng một vở mà được nhào trộn vào chính kịch, bi kịch, nhạc kịch. Nó trở thành những pha hài hước trong kịch kinh dị, trinh thám ly kỳ... để không khí bớt u ám. Kiểu pha trộn này không chỉ được các sân khấu kịch mới thành lập (Sao Minh Béo, Tâm Ngọc...) rất ưa chuộng mà nhiều sân khấu lão làng như kịch Phú Nhuận, kịch Sài Gòn... cũng áp dụng.
Ông bầu Phạm Vũ Kiên của sân khấu Tâm Ngọc cho hay thể loại mà Tâm Ngọc hướng tới là kinh dị pha trộn với chút ma mị, hài hước xen lẫn bài học nhân văn. Sự hài hước của sân khấu này thường mang sắc màu trẻ trung, hơi tưng tửng. Tương tự, ở sân khấu Sao Minh Béo, kịch giới tính "Mùi da người", kinh dị "Người tình trong đêm" đều có các pha hài do Minh Béo, Cindy Thái Tài thủ vai.
Khan hiếm kịch bản, thiếu diễn viên ngôi sao khiến sân khấu chuyên về hài kịch như "Nụ cười mới" khó khăn về kinh phí. Phí thuê mặt bằng cao, "Nụ cười mới" đành chuyển địa điểm biểu diễn từ quận 10 về Nhà văn hóa Sinh viên - nơi khá xa lạ với đời sống sân khấu. Các vở của sân khấu này không còn tạo được tiếng vang như thời còn Hoài Linh, Chí Tài, Hữu Lộc tham gia (ăn khách nhất thời đó là chùm hài kịch "Kungfu" châm biếm thói hư tật xấu).
Tương tự, hài kịch có được tiếng cười duyên dáng, nhẹ nhàng ngẫm ra triết lý ở đời như "Oan tình ai thấu" của sân khấu Hoàng Thái Thanh hay hài mà xót xa cho những người thuộc giới tính thứ 3 như vở "Xóm trọ 3D" dịp tết 2015 của sân khấu Phú Nhuận trở nên hiếm dần.
Riêng các show ca nhạc ở phòng trà, sân khấu ngoài trời như Trống Đồng, 126, hài xuất hiện như điểm nhấn không thể thiếu. Nhưng đây chỉ có thể gọi là tiểu phẩm tấu hài chứ không thể gọi là vở hài kịch. Điều dễ nhận thấy là các màn tấu hài này có nội dung hời hợt, mua vui là chính, thậm chí bồ bã và tục tĩu bởi những nghệ sĩ tham gia đa phần không mấy tên tuổi, tài năng. Tiếng cười được "nặn ra" từ điệu bộ ẻo lả, lố bịch của người đồng tính hoặc khiếm khuyết cơ thể như mù, què, cà lăm, nói ngọng...
Khán giả hẳn phải đỏ mặt khi hai người đàn ông chơi trò đố nhau mà hỏi theo kiểu: "Người đàn ông ở truồng đang ngồi trên đá tương ứng với câu thành ngữ nào?". Anh chàng kia nhanh nhẩu: "Trứng chọi đá".
Dễ dãi là vậy nên hài dần bị khán giả quay lưng, cuộc mưu sinh của nghệ sĩ càng khó khăn. Nhiều nhóm hài phải trôi dạt ra ngoại thành, đến từng quán nhậu, nhà hàng để kiếm ăn nhưng tiền catse mỗi đêm chỉ dưới một triệu đồng cho một nhóm khoảng 10 người. Trăn trở với những khó khăn đó, đầu năm 2015, danh hài Hoài Linh đã lập Câu lạc bộ Nghệ sĩ hài TP Hồ Chí Minh.
Anh tâm sự: "Câu lạc bộ nhằm vực dậy hài kịch, hỗ trợ đời sống của anh em nghệ sĩ còn khó khăn, chỉnh đốn các mặt chưa tốt của làng hài trong thời gian qua. Tôi cũng mong đây là cách để anh em nghệ sĩ cùng đoàn kết, đưa hài kịch về giá trị đích thực của nó, tạo điều kiện cho nghệ sĩ trẻ phát triển tài năng".
Câu lạc bộ quy tụ hơn 30 nhóm hài, trong đó có nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như Cát Phượng, Trường Giang, Trấn Thành, Thu Trang… Các thành viên được phân công nhiệm vụ cụ thể như tổ viết kịch bản, tổ đạo diễn, tổ duyệt nội dung... Đây là tín hiệu vui để hy vọng các vở hài kịch dài hơi, đầy đặn nội dung và thông điệp, mang tiếng cười thâm thúy trở lại sân khấu và sáng đèn hàng đêm.
