Lâu nay vẫn có người nghi ngờ về giá trị thực tế của văn học, rằng nó không giúp ích hoặc tác động đến cuộc sống, nhưng tôi sẽ đưa những ví dụ thuyết phục để chứng minh rằng văn học có những sức mạnh và ảnh hưởng đến đời sống, đôi khi là rất lớn.

Được gặp nhà thơ Xuân Diệu nhiều lần, tôi thấy lần nào gặp dịp đụng đến những phát hiện mới rất có cơ sở về Hồ Xuân Hương, Xuân Diệu đều tỏ ra... khó chịu. Tôi có cảm giác Xuân Diệu mê thơ Nôm (được coi là của) Hồ Xuân Hương đến... cùng cực, và khen đến mức không thể khen hơn được nữa.

Ngoài một huyền thoại về Phật còn là huyền thoại về bàn tay của con người cũng vĩ đại như vũ trụ. Câu chuyện đã gần ngàn năm thế mà lại thành sự thật trong thời cách mạng 4.0: bàn tay con người sẽ tạo ra cả một vũ trụ mới! Thì ra một giá trị văn hóa cổ điển sẽ trở thành kinh điển để đúng với mọi thời.

Tập tản văn “Miền sau cánh cửa” (Nhà xuất bản Văn học) của tác giả Trần Nhật Minh vừa phát hành vào đầu tháng 11/2020 là một cuốn sách có nhiều thứ để đọc. 38 tản văn, xinh xắn là 38 cung bậc cảm xúc mà tác giả ghi lại sau mỗi chuyến đi, là những vùng ký ức thẳm sâu mà chỉ cần chạm vào là bung ra thành những khắc khoải.

Mùa này, mưa mút trời trắng xóa. Ngồi trong văn phòng nhìn qua cửa kính mưa cuồn cuộn chảy mà lòng tôi không yên. Một chút lo âu thoáng qua. Rồi hoài niệm cứ thế ùa về. Những ngày mưa thương nhớ. Quê nhà bình yên nép dưới màn mưa trắng xóa…

Tôi đứng giữa ngổn ngang đất cát và bao phủ một lớp phù sa dày cộp quanh nhà mà đau thắt ngực. Chợt nhớ khoảnh sân hoa vàng rực rỡ của mình, nhớ sớm mai, nắng sẽ lại lên trên từng nếp nhà khói tỏa…

Thương lắm mẹ miền Trung chắt chiu từ câu ca điệu dặm, từ nhịp hò khoan những luyến láy mênh mang ngỡ như cứ lang thang chìm nổi vớt lên từ sông.

Có thể ví thể Phú như một cây xanh được trồng trên mảnh đất mỹ học Nho gia vốn ưa sự châm biếm kín đáo thâm thúy, mát mẻ, nhờ hợp thung thổ, lại được người trồng (thường là các nhà Nho) tâm huyết chăm bón nên cây tươi tốt, nở hoa, kết nụ.

“Hùng binh” của Đặng Ngọc Hưng góp thêm vào dòng tiểu thuyết lịch sử một bằng chứng sinh động về trách nhiệm công dân của nhà văn trước yêu cầu của đời sống. Lòng yêu nước không độc quyền, đó là “sợi chỉ đỏ”, là “cấu tứ” của tác phẩm của một cây bút trẻ thế hệ 7X hiện đang được xem là “chủ lực quân” của đội ngũ sáng tác hùng hậu.

Không chỉ ngày xưa mà ở thời hiện đại nay người ta cũng cố chọn một nơi đất tốt để xây mộ cho người thân. Có đất tốt hay không thì chưa rõ nhưng sự tốn kém và kỳ công thì có thật. Đấy là sự rơi rớt từ rất xa xưa cái quan niệm "huyệt đạo phong thủy" đầy huyền bí.

Thơ Thiền vốn có truyền thống lâu đời trong Văn học Việt Nam, từ thời Lý Trần, khi Phật giáo hưng thịnh với những tác giả tiêu biểu như Mãn Giác, Vạn Hạnh, Trần Nhân Tông, Huyền Quang… Mặc dù có những thăng trầm qua các thời kỳ lịch sử khác nhau nhưng nhìn chung thơ Thiền vẫn luôn luôn được duy trì và phát triển.

.

Cảnh chạy lũ tương tự mọi năm, đầy những cảnh dở khóc dở mếu. Trông ai cũng tá hỏa, mệt bã và sẵn sàng cáu bẳn. Chạy đến xoắn quẩy thế mà vẫn không kịp. Nhoáng cái nước đã vào tới sân, ngấp nghé ngoi lên thềm.

Đến nay trong vốn từ vựng tiếng Việt vẫn có nhiều từ ghép với âm “đá”. Để chỉ một vấn đề mang tính điểm tựa hay nền móng người ta dùng “hòn đá tảng”, chỉ sự vững vàng, không chịu sự tác động của ngoại cảnh thì “vững như bàn thạch”, chỉ sự bền lâu mà tốt, khỏe mạnh thì “nồi đồng cối đá”...

Nhìn lại lịch sử thi ca của người Việt, những hạt mưa đã đi vào bao tác phẩm nổi tiếng của những tác giả tên tuổi, và càng thú vị hơn nữa khi cùng một tác giả viết về mưa nhưng trong những thời kỳ sáng tác khác nhau lại có sự thể hiện hoàn toàn riêng biệt.

"Phê bình văn nghệ là một thành tố hữu cơ của quá trình vận động và phát triển của văn nghệ, đó chính là quá trình văn nghệ tự ý thức về mình nghĩa là, không có phê bình văn nghệ không thể tạo nên một đời sống văn nghệ hoàn chỉnh, phát triển toàn diện của một thời kỳ lịch sử" .

Nói thật là tôi ít đọc tản văn vì có lúc cho rằng nó là thể loại “nhẹ kí”, tôi thích đọc tiểu thuyết và truyện ngắn hơn. Nhưng gần đây đọc một số quyển tản văn, tôi đã có những thay đổi nhất định. Tôi thấy tản văn có những ưu thế nhất định trong một thời thế ưa sự nhẹ nhàng và mọi người luôn trong tình trạng bận rộn.

“Cổ Duệ từ” của Tùng Thiện Vương Miên Thẩm (1819-1870) là từ tập duy nhất hầu như còn nguyện vẹn tới nay, với đầy đủ đặc trưng về phong cách từ uyển ước. Nhân dịp bản dịch trọn vẹn “Cổ Duệ từ” phát hành (2020), chúng tôi có cuộc trò chuyện cùng Thạc sĩ Nguyễn Quang Duy, người chuyển ngữ sang quốc âm toàn bộ tác phẩm này.

Đọc bài thơ “Con thú”, rồi đến mới đây nhất là "Rỗng không" của nhà văn Như Bình in trên Báo Nhân dân cuối tuần số ra ngày 19/9/2020, tôi giật mình. Dù chưa hề gặp mặt nhà thơ, tôi vẫn như đang nhìn thật rõ "chân dung tâm hồn" tự họa đẹp, cô đơn, kiêu hãnh và cũng đầy mâu thuẫn của người Thơ này.