Thêm một cách nhìn về tập “Bức tranh quê”
Trải qua một thời gian dài, đã có nhiều công trình nghiên cứu văn học, nhiều bài viết về tác phẩm này. Nhưng hầu hết chỉ là nghiên cứu chung, hoặc viết riêng lẻ về một số bài thơ trong tập. Nhà thơ Anh Vũ đã dụng công viết bình 45 bài thơ, mỗi bài thơ thành một bài bình, bài cảm riêng. Riêng bài thơ “Sang thu”, Anh Vũ đã bình thành ba bài, mỗi bài viết theo cách cảm, cách nghĩ khác nhau, tập hợp thành tập tiểu luận, phê bình “Bút lực Bức tranh quê”, 276 trang, Nhà Xuất bản Hội Nhà văn ấn hành quý 3 năm 2016.
Phải nói sự ra đời thi phẩm “Bức tranh quê” khá đặc biệt. Khi nhận được tin cuộc thi thơ của Tự Lực Văn Đoàn chỉ còn hạn một tháng, với sự thôi thúc nội tâm, cứ mỗi ngày viết một bài thơ, mà lại còn viết giấu giếm không để người cha biết mình làm thơ, nữ sĩ đã hoàn thành tập thơ để kịp gửi về dự thi. Ban tổ chức cuộc thi thơ Tự Lực Văn Đoàn đã trao giải chính thức cho tập “Bức tranh quê”, mà tác giả là cô gái bên dòng sông Thương mười tám tuổi xanh.
 |
| Tác giả Anh Vũ bên tác phẩm điêu khắc chân dung nữ sĩ Anh Thơ tại Vườn Bụt năm 2012. |
Anh Vũ có một phần đời gắn với sông Thương, hẳn có sự thán phục nữ sĩ từng sống trên mảnh đất mình ở, nên những nghĩ, những cảm về tập thơ “Bức tranh quê” cứ ào ạt tuôn chảy. Bài thơ “Chiều xuân”, mở đầu tập thơ, với những câu thơ thật đẹp “Mưa đổ bụi êm êm trên bến vắng/ Đò biếng lười nằm mặc nước sông trôi/ Quán tranh đứng im lìm trong vắng lặng/ Bên chòm xoan hoa tím rụng tơi bời”, Anh Vũ cảm nhận: “Bức tranh đầu tiên, lấy bến đò làm khung cảnh, có quán tranh, có hàng xoan, có con đò dầm dãi chờ khách… tất cả làm cái nền, cho tiếng dịu nhẹ của hoa xoan trút cành, từng đợt cánh tím rơi rơi, lại rơi rơi”.
Rồi “Nữ sĩ tác giả lúc đó chưa đầy hai chục tuổi đời đã có cái nhìn chân xác của bậc lão nông già dặn mới nhận ra cái màu đồng lúa xanh rờn và ướt lặng của sắc lúa dậy thì trong mưa thuận gió hòa”.
“Bức tranh quê” là tập hợp những bài thơ mô tả cảnh sắc thôn quê bốn mùa cùng với cuộc sống làm ăn của con người, thì ai cũng rõ. Nhưng để hiểu cho cặn kẽ từng bức tranh phong cảnh, như bài thơ “Mưa”, Anh Vũ đã phát hiện ra cái đẹp thuận lý của nó: “Mưa có thể coi là một trong những bài thơ đạt tới vẻ đẹp toàn bích của Bức tranh quê. Dung dị mà đầy đặn. Thoáng đãng mà thắm thiết. Quen thuộc mà chả phải ai cũng nhìn ra”.
Hai câu thơ mở đầu bài thơ “Mưa”, nữ sĩ viết: “Tre lả lướt nghiêng đầu cho nước gội/ Cau thẳng mình dang lá đón mưa rơi”. Anh Vũ phát hiện ra vẻ đẹp bên trong của câu thơ: “Thật ra kiếp phận cây, cũng nhiều nét tương đồng đời người. Cau và tre như người nam nữ song song liền kề. Được cơn mưa tưới tắm xui giục, thì sao cả đôi không muốn giao hòa âm dương cùng nhau”.
Và còn bình thêm: “Trong cơn mưa nhuần thấm lẽ âm dương hòa hợp, tượng hình phồn thực chập chồng. Đủ tiến lùi, lên xuống, bù đắp, là cặp thơ tiếp theo tả rất thật…”. Anh Vũ còn bình tiếp: “Cảm thông nỗi người vất vả trong mưa, mới hiểu được mấy cảnh thơ về loài vật: Con gà, con ruồi, con nhặng, con lợn, đâu phải là thêm thắt cho vui.
Đúng là vui, là cái cười ngân ngấn đuôi mắt… Những câu thơ tỏ vẻ khách quan cứ tưng tửng như thấy sao viết vậy, sao câu nào cũng như thấp thoáng bóng ai đó”. Và tác giả đã nhận định: “Chỉ sự hiểu biết thấu đáo tự nhiên đã thấy nữ sĩ tác giả công phu”.
Bài thơ “Chợ ngày thu”, nữ sĩ Anh Thơ lại nói về mưa: “Đường đã lội trời còn mưa rườn rượt/ Và lại còn trận gió vội bay qua/ Trong lều quán người người chen chúc ướt…”, Anh Vũ như nhập đồng khi đọc những dòng thơ này: “Phải rồi, tự bao lâu nay trong đủ loại trời mưa đã được nhắc tới, nào mưa to, mưa nhỏ, mưa bụi, mưa đá, mưa phùn, mưa lâm thâm, mưa lăn phăn, mưa lún phún, mưa sầm sập, mưa ướt tóc, mưa chết cò, mưa gãy cành trám, mưa thối đất thối cát…thì mưa rườn rượt vẫn có vẻ gì đấy riêng của mùa thu mưa ngâu, chợt mưa chợt tạnh, chẳng biết bao giờ hết cho”.
Đánh giá, nhận định về tài năng của nữ sĩ Anh Thơ, Anh Vũ đã khẳng định: “Có thể ba chữ mưa rườn rượt, nữ sĩ đã học được ở đâu đấy trong chợ búa đồng áng dân dã dân gian, người chỉ có tí công là dám đưa chữ lạ lùng ấy vào thơ mình, mời thiên hạ từ đây cùng dùng chung thôi. Thì ngay trong bốn câu thơ trên… khuyên son cho ba chữ, rành rành dấu vết bàn tay sáng tạo của bậc nữ sĩ tài hoa. Sao ba chữ chen chúc ướt để bên nhau gợi cảm gợi hình đến thế nhỉ”.
“Ngày tết” là bài thơ cuối tập, nữ sĩ Anh Thơ như khép lại vòng quay của trời đất một năm, để mở ra thời khắc mới. Anh Vũ xúc động bình phẩm: “Hai câu thơ mở ra thật tự nhiên và trong sáng: Trước cổng làng chòm nêu vừa thức gió/ Bụi mưa phùn đã đổ xuống sân vôi… Chữ chòm nêu viết ở đây đúng chất hội họa tạo hình tạo khối nên thơ… Chữ thức gió thật sáng tạo. Ai biết thức gió là chòm nêu đánh thức ngọn gió, hay đích thực ngọn gió thổi đến, đánh thức chòm tre. Thật khó phân tích xác định rạch ròi. Chính vì trạng thái lưỡng nan này, câu thơ có được hấp lực riêng”.
 |
“Bức tranh quê” là bức tranh phong cảnh liên hoàn về làng quê và đời sống con người ở làng quê. Trong mỗi câu thơ, mỗi bài thơ là một bức tranh phập phồng cảm xúc của nữ sĩ. Nó là riêng biệt của nữ sĩ. Nếu Nguyễn Bính nhìn làng quê bằng con mắt của anh chàng lãng tử đã từ làng lang bạt ra phố phường; Đoàn Văn Cừ tái tạo làng quê bằng nhịp điệu hồ hởi, kể lể, liệt kê; thì bức tranh làng quê của Anh Thơ ngập tràn hồn vía của người nhìn ngắm làng.
Với “Bức tranh quê” của nữ sĩ Anh Thơ, sau ba phần tư thế kỷ, Anh Vũ đã nhận ra: “Từ đây con sông, bờ đê, bãi dâu đồng lúa, mặt ao bờ tre, gốc đa bến tắm, con thuyền đường dọc, chiếc đò sang ngang… Từ đây ông lão bắt rận, bà già vá khâu, người mẹ về chợ, anh tuần canh đêm, các ả, các chàng, thằng cu, cái hĩm…T ừ đây đàn trâu đàn bò, con chó con lợn, đàn gà, bầy chim, cò mẹ cò con, chim sâu chim sẻ, đom đóm, chuồn chuồn, bướm vàng bướm trắng…
Từ đây vi vu sáo diều, thậm thình cối xay cối giã, cái cũi cái lồng, cái hom cái giỏ… Tất cả từ đây, thêm hình thêm vóc, thêm cốt thêm hồn, tự nhiên thiên nhiên, mây chiều ráng sớm, miên man hương lý hương hồng, bèo rau dập dềnh, xuân thu đắp đổi, đêm ngày âm dương. Và sao và trăng… Nếu không phơi ra, sao thành bí ẩn. Không dài không rộng, lấy đâu cao sâu”.
Anh Vũ nhận định: “Mỗi bài thơ là một bức tranh đầy đặn hình sắc, xao động âm thanh… Đặc biệt hơn cả là sự chân thành đến mộc mạc, với nhiều chi tiết hồn nhiên tới mức như vụng về, lại như có ma lực ám ảnh… Đó là kết quả sự gặp gỡ một tâm hồn nhi nữ không vướng mưu cầu riêng tư, mà đơn giản, trinh khiết, luôn hướng tới mỹ cảm thánh thiện, với sự dồn nén bao ước nguyện đơn sơ và khao khát phía chân trời xa rộng”.
Về bút pháp thi phẩm “Bức tranh quê”, Anh Vũ khẳng định: “Cả tập thơ chung một thể tám chữ, chung một độ dài mười hai câu, đã là những lý do gợi tới sự liên hoàn của Bức tranh quê”.
Bằng tình cảm trân trọng, yêu quý với một nữ sĩ tài hoa, trên mình, trước mình, từng cùng sống trên mảnh đất Phủ Lạng Thương (Bắc Giang), nhà thơ Anh Vũ đã dồn cảm xúc của mình trên từng trang sách tiểu luận phê bình “Bút lực Bức tranh quê”, đã góp thêm một góc nhìn về một tác phẩm văn học đã được khẳng định với thời gian.
Cũng có thể vì quá trọng, quá yêu tác phẩm của nữ sĩ Anh Thơ, mà Anh Vũ gắn bút pháp “Bức tranh quê” có thấp thoáng những phẩm chất tượng trưng, siêu thực, hậu hiện đại… thì, xem ra, chưa đủ sức thuyết phục người đọc. Tuy rằng, ông có viết: “Bao bí ẩn mới chỉ gọi là sơ sơ nhận diện, đang chờ bạn tiếp tục cuộc khám phá mới”. Tiếc thay, viết đến những trang cuối này, nhà thơ Anh Vũ đã phải buông bút, vì cái chết đến đường đột. Những muốn hoàn chỉnh tập bản thảo của mình hơn, cũng không còn cơ hội nữa. Tập bản thảo “Bút lực Bức tranh quê” này được gia đình nhà thơ Anh Vũ tổ chức in ấn, cho ra mắt bạn đọc nhân ngày giỗ của ông.
Tháng 8-2016
