Nghệ thuật nude nỗi niềm ai tỏ?

Sáng tạo cùng người mẫu

Mặc dù hiện nay không thiếu đơn đặt hàng của nhiều cô gái muốn chụp ảnh cơ thể để lưu giữ hình ảnh thời son trẻ của mình, nhưng với các nghệ sĩ nhiếp ảnh nghệ thuật và các họa sĩ, để chọn được một người mẫu thực sự lại không hề đơn giản. Ngay cả những người mẫu chuyên nghiệp, thường chụp ảnh thời trang hay quảng cáo, không phải ai cũng lọt vào cặp mắt "tinh đời" của các nghệ sĩ.

Mới đây, Hoa hậu Mai Phương Thúy công bố dự án chụp ảnh nude của mình, với mục đích đấu giá bộ ảnh để làm từ thiện. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Huy Hoan, người được Hoa hậu Mai Phương Thúy mời chụp, đã bày tỏ:

- Một cô gái trẻ đẹp, thông minh, mới ngoài 20 tuổi mà có thái độ rất rõ ràng trước những thân phận khó khăn… Với tôi, việc làm ấy rất đáng trân trọng.

Đây là cái duyên may trời cho giữa Trần Huy Hoan và người đẹp, bởi không phải lúc nào các người mẫu thuộc loại "hàng hiệu" cũng được anh… quan tâm. Anh hướng tới nhân vật đời thường, có thể chỉ là một cô gái đạp xe ngoài đường, hay bóng hồng nào đó vô tình chợt gặp trên đường phố.

Trần Huy Hoan xuất thân là một họa sĩ nên anh rất quan tâm tới bố cục trong tác phẩm ảnh của mình. Mỗi người mẫu được anh nhấn vào thế mạnh riêng, mặc dù có thể vóc dáng họ không cao lắm, hoặc kể cả khi trên thân thể họ có những vết sẹo hay vết xăm. Con mắt họa sĩ là ở chỗ đó, có khi là một bờ vai, suối tóc hay bàn tay. Tác phẩm của Trần Huy Hoan luôn luôn gây ấn tượng thẩm mỹ "nude" thâm thúy về ý đồ và độc đáo ở chi tiết.

Sinh thời, họa sĩ Lưu Công Nhân cũng có những hướng sáng tạo tương tự. Ông đã từng thuê một cô người mẫu trong một thời gian dài để chuyên vẽ nude. Ngoài gương mặt và sắc vóc đều đẹp, cô người mẫu còn có đôi bàn tay thon dài trắng trẻo, đúng với nghĩa bàn tay búp măng. Họa sĩ đã có nhiều tác phẩm nude và rất chăm chút khi vẽ đôi bàn tay "tiên" này. Vậy đó, nghệ thuật nude cần sự cảm thông nhân sinh biết chừng nào. Đâu có sex?

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Thái Phiên cũng chia sẻ rất rõ ràng về chuyện đứng trước tác phẩm nude nghệ thuật, người ta sẽ có những rung cảm lành mạnh khác xa với những cảm giác dục tính khi xem ảnh sex. Ông còn nhấn mạnh rằng, với người nghệ sĩ, cái tâm không tĩnh thì cái hồn sẽ không mỹ.

Ông kể chuyện, khi đưa người mẫu đi chụp ảnh đâu có dễ dàng gì. Có khi phải thuê khách sạn để tập trung thiết kế theo ý đồ của bố cục tác phẩm, lại có khi phải đưa người mẫu đến những nơi kín đáo, hang cùng ngõ hẻm. Thậm chí ông và người mẫu còn suýt bị bò húc hoặc bọ cạp tấn công trên một đỉnh núi hoang vu. Sự lao động vất vả ấy đã đem lại cho nhà nghệ sĩ nhiều tác phẩm nghệ thuật đặc sắc.

Ông đã mở được triển lãm ảnh nude đầu tiên ở Việt Nam và còn xuất bản ấn phẩm "Xuân thì", bao gồm 72 tác phẩm, chọn lọc trong 15 năm gắn bó với các người đẹp.

“Nắng mai”: ảnh Thái Phiên.

Cùng nghiệp với Thái Phiên, nghệ sĩ Dương Quốc Định cũng lao tâm khổ tứ với 5 người mẫu chuyên nghiệp. Anh thường mất tới 3 tháng để tâm sự và thuyết phục người mẫu với những ý đồ nghệ thuật rồi mới chụp ảnh. Anh muốn người mẫu cùng sáng tạo, hai bên giúp nhau vì nghệ thuật.

Ngay kể cả người vợ thân yêu, chị cũng từng làm người mẫu "nháp" ban đầu cho anh. Cách làm kỹ lưỡng ấy đã tạo nên một ngôn ngữ Dương Quốc Định trong nhiếp ảnh, giàu sức hấp dẫn bởi tính ẩn dụ đặc sắc về góc độ và ánh sáng. Các tác phẩm nude của Dương Quốc Định đã đoạt tới 30 huy chương quốc tế. Đó là thành quả lớn của một nghệ sĩ hiện sống và làm việc ở Đồng Nai. Tuy nhiên với Dương Quốc Định, huy chương chỉ là vật chất, nó không mang lại cảm giác hạnh phúc bằng chính tác phẩm.

So với Dương Quốc Định (chỉ khai thác với 5 người mẫu) thì hai nghệ sĩ Thái Phiên và Trần Huy Hoan "mạnh" hơn nhiều. Thái Phiên đã chụp tới 70 người mẫu để tạo dựng sự nghiệp ảnh nude của mình. Người mẫu tuổi nhiều nhất là 45, trẻ nhất là 19. Trần Huy Hoan lại còn phong phú hơn. Anh kể có tới hàng trăm cô gái sẵn sàng cởi bỏ trang phục để làm mẫu cho anh.

Họa sĩ Công Quốc Hà, người đã cùng họa sĩ Đỗ Phấn trình làng triển lãm tranh khỏa thân đầu tiên trong làng hội họa Việt Nam năm 1992, cũng có nhiều kỷ niệm khó quên với những người mẫu của mình.

Mới đây, có dịp trao đổi với bạn bè, anh tâm sự đã phải nhiều lần thuyết phục và nhiều lần vẽ thử, mới tạo được sự đồng cảm và tin tưởng của người mẫu. Không ít lần, anh đã phải nhờ vợ ngồi cùng trong phòng vẽ, chăm sóc, tạo dáng, trang điểm cho người mẫu.

Mặc dù phòng triển lãm tranh khỏa thân của anh và Đỗ Phấn bước đầu tạo được sự chia sẻ của người xem và sự cảm thông của những người quản lý, song để tìm được sự thông đồng bén giọt không dễ dàng chút nào, nhất là khi làm việc với những người mẫu thuê riêng để vẽ khỏa thân.

Anh kể có lần "tai nạn" đã xảy ra. Trước đây việc thuê người mẫu để vẽ riêng không dễ dàng gì, bởi thế có lần một nhóm 5 hoạ sĩ cùng vẽ chung một người mẫu đã gặp rắc rối. Người đầu trò là họa sĩ BT đã ngẫu hứng đưa người mẫu về nhà mình, rồi mời các bạn đến vẽ và chụp ảnh nude. Bởi ai cũng nghĩ việc vẽ người mẫu khỏa thân là một việc bình thường ở Trường Mỹ thuật và xưởng họa.

Nhưng thật trớ trêu thay, một tháng sau, cô người mẫu này bị mọi người phát hiện đã lưu trữ ảnh khỏa thân trái phép. Theo yêu cầu của nhà chức trách cô ta phải khai báo tất cả và nói rõ nguồn gốc bức ảnh. Và thế là họa sĩ BT đã bị kiểm điểm. Rồi cô người mẫu này biến mất tăm, để anh em ở lại phải... chịu trận.

Muôn nẻo truân chuyên

Mặc dù giờ đây những ảnh nude và sex được người xem khai thác vô tội vạ trên mạng để thỏa chí tò mò, nhưng các tác phẩm của những nghệ sĩ đã lao tâm khổ tứ hàng vài ba chục năm đâu có dễ dàng được chấp nhận một cách công khai trước bàn dân thiên hạ.

Sự lận đận của cuộc triển lãm ảnh nude đầu tiên "Xuân thì" ở Việt Nam của Thái Phiên hồi đầu năm ngoái ai cũng đã rõ. Đến khi trưng bày thì không ít người xem tán thưởng và sẵn sàng mua sách in tranh nude của anh.

Vậy là cái khó từ đâu? Chắc chắn, sự phân định giữa nghệ thuật nude và sự đồi trụy sex chỉ bị ngăn cách bởi thước đo rất mong manh của cảm thụ và tư duy, đã tạo ra sự lúng túng hoặc dẫn đến sự quay lưng của các nhà tổ chức. Thực ra ranh giới này chưa  rõ ràng trong các quy định văn bản hoặc những tiêu chí cụ thể, bởi tác phẩm nghệ thuật nude vẫn còn là mới mẻ và rất còn nhiều hạn chế phổ biến tại Việt Nam.

Ngược lại, trên thực tế, tại các trung tâm lớn đã mọc lên hàng loạt các studio, với nhiều tay máy "vườn" chụp sex theo yêu cầu khách hàng, thì chúng ta lại không quản lý nổi. Thêm nữa, những bộ ảnh sex luôn gây xáo trộn thị trường tự do, làm lẫn lộn các giá trị nghệ thuật sáng tạo chân chính.

Bên cạnh đó, một số người đẹp hoặc ca sĩ cũng tìm cách tung ảnh khỏa thân với mục đích tạo scandal. Hình ảnh "thoát y" của họ thực chất chỉ nhằm mục đích để mọi người chú ý đến mình. Cũng vì cái danh "bẩn" đó, họ gây ra sự phản ứng dữ dội từ dư luận quần chúng mỗi khi nhắc tới ảnh nude.

Nhiều người xem cứ cho rằng nude là tục. Họ có biết đâu các nghệ sĩ chân chính luôn khao khát được bày tỏ cái "thanh", cái "trong" của tác phẩm. Các nghệ sĩ luôn luôn đề cao cơ thể con người, đó là vẻ đẹp của tạo hóa, là tình yêu và hơn nữa là hòa bình, là sự sống.

Có lẽ họa sĩ Lê Thiết Cương đã đúng khi nói rằng:

- Tranh nude chỉ phát triển khi ta khắc phục tâm lý "tự sợ"

"Tự sợ" đây nên hiểu về nhiều khía cạnh. Và tâm lý "tự sợ" này, theo thời gian đã tạo nên "án treo" với các tác phẩm nude là vì vậy. Ngỡ đâu nó như là "ma túy" làm băng hoại đạo đức người xem!

Trong khi đó, các tác phẩm hội họa và nhiếp ảnh của các nghệ sĩ lại gửi gắm vào sự kỳ vọng thể hiện được vẻ đẹp kín đáo, đoan trang của người phụ nữ Á Đông... Đó là những họa sĩ Đỗ Phấn, Lê Thiết Cương, Công Quốc Hà, Đỗ Sơn, Nguyễn Thanh Hoa, Quỳnh Giang… và những nghệ sĩ nhiếp ảnh: Trần Huy Hoan, Thái Phiên, Lê Quang Châu, Dương Quốc Định... Họ, những nghệ sĩ của thời đại vẫn đang kiên nhẫn sáng tạo. Họ cần có sự chia sẻ cảm thông của người xem...