Lịch sử giải Nobel văn học của nước Nga

Koni gây bất ngờ, Tolstoy từ chối giải thưởng

Ảnh hưởng của các nhà văn và nhà thơ Nga đối với nền văn học thế giới rất lớn, vì vậy khó có thể gọi sự có mặt thường xuyên của họ trong danh sách các ứng cử viên là sự tình cờ.

Nửa thế kỷ sau khi Ủy ban Nobel công khai những bí mật của mình (năm 1963), hôm nay chúng ta được biết không chỉ tên tuổi những người đã nhận giải thưởng vào nửa đầu thế kỷ XX mà cả những người không đoạt giải và vĩnh viễn nằm lại trong danh sách các ứng cử viên.

Lần đầu tiên người Nga lọt vào danh sách ứng cử viên Nobel văn học vào năm 1902 - lúc bấy giờ, được giới thiệu ra tranh giải gồm có Lev Tolstoy và một người hết sức bất ngờ: luật sư Anatoly Koni, vốn là một nhà văn tài năng, nhưng ít nổi tiếng. Tuy nhiên, giải thưởng đã thuộc về nhà văn Đức Theodor Mommsen

Lev Tolstoy sẽ còn có mặt trong danh sách ứng cử viên hằng năm, cho đến năm 1906, và lý do duy nhất khiến tác giả kiệt tác "Chiến tranh và hòa bình" không đoạt giải Nobel văn học là sự từ chối quyết liệt của ông vì nghi ngờ nguồn gốc số tiền lập ra giải thưởng.

Bunin "chiến thắng" Gorky như thế nào?

Năm 1916, trong số các ứng cử viên Nobel văn học có nhà văn Ukraina Ivan Franko mà về sau tên ông được đặt cho thành phố Ivano-Frankovsk. Ông sinh ở Galitsya, lúc bấy giờ nằm trong thành phần của nước Áo-Hung.

Năm 1918, Maksim Gorky rơi vào danh sách ứng cử viên, còn năm 1923, văn học Nga có ba đại diện: Maksim Gorky, Ivan Bunin và Konstantin Balmont. Năm 1926, có một nhân vật còn bất ngờ hơn Koni được giới thiệu ra tranh giải Nobel văn học - tướng bạch vệ Pyotr Krasnov, người mà 20 năm sau bị treo cổ ở Moskva vì đã hợp tác với bọn quốc xã. Năm 1928, lần thứ ba Maksim Gorky xuất hiện trong danh sách các ứng cử viên, còn năm 1930 - Ivan Bunin và Dmitry Merezhkovsky.

Sau đó một năm, năm 1931, ba nhà văn Nga đồng thời xuất hiện trong danh sách ứng cử viên: Ngoài Ivan Bunin, người đuổi kịp Gorky về số lần được đề cử, và Merezhkovsky, còn có Ivan Shmelyov. Năm 1932, có ba người: Bunin,  Merezhkovsky và Shmelyov lại được đề cử.

Năm 1933, một sự kiện lịch sử đã xảy ra. Ivan Alekseevich Bunin trở thành nhà văn Nga đầu tiên được nhận giải Nobel văn học, sau 4 lần đề cử. Như lịch sử đã chứng minh, đấy không phải là con đường dài nhất dẫn tới "Nobel". Giải thưởng được trao "vì tài năng nghệ sĩ đích thực đã giúp nhà văn tái hiện trong văn xuôi tính cách Nga điển hình".

Trong số những người nhường bước Bunin có các vị "khách quen" của giải Nobel: Maksim Gorky và Dmitry Merezhkovsky.

Iosif Brodsky - nhà văn Nga cuối cùng được trao giải Nobel văn học tính tới thời điểm hiện nay.

Aldanov và những người khác

Năm 1934, trong số những người Nga có kỳ vọng chỉ còn lại Dmitry Merezhkovsky, thế nhưng cơ hội đoạt giải của ông sau thành công của Bunin không lớn. Đây là lần thứ sáu ông được đề cử. Và một năm sau, Merezhkovsky được đề cử lần thứ bảy.

Năm 1938,  Mark Aldanov thế chỗ cho "cư dân cố cựu" Merezhkovsky trong danh sách ứng cử viên và ở lại đấy cho đến năm sau, 1939.

Năm 1942, giải thưởng Nobel không được trao, nhưng lọt vào danh sách ứng cử viên có nhà triết học Nga Nikolai Berdyaev. Ông được giới thiệu ra tranh giải Nobel văn học ba năm tiếp theo.

Năm 1946,  cùng với Berdyaev, Boris Pasternak được đề cử, còn năm 1947 Mark Aldanov lại được bổ sung vào cặp đôi này.

Năm 1948, danh sách ứng cử viên Nobel của Nga gồm có bốn người, trong đó có hai nhà văn lưu vong: Berdyev, Aldanov và hai công dân Liên Xô: Pasternak, Sholokhov.

Năm 1949, "bộ tứ" vẫn giữ nguyên, nhưng trong đó có một sự thay đổi - nhà văn Leonid Leonov chiếm chỗ của Berdyaev. Năm 1950,  văn học Nga được đại diện bởi Aldanov, Pasternak, Sholokhov và Leonov.

Từ năm 1952 đến 1954, Mark Aldanov liên tục có mặt trong danh sách ứng cử viên, số lần đề cử của ông lên tới con số 10.

Năm 1955, danh sách đề cử giải Nobel văn học của Nga gồm Aldanov (được đề cử lần thứ 11), Sholokhov và  Igor Guzenko, nhân viên mật mã Liên Xô bỏ trốn sang  phương Tây và viết văn.

Năm 1956, nước Nga có 2 ứng cử viên - Aldanov với lần đề cử thứ 12 và Sholokhov;  năm 1957 cũng có hai người: Aldanov và Pasternak.

Giải thưởng chỉ gây phiền toái cho Pasternak

Năm 1958, lần thứ hai, một đại diện của nước Nga, Boris Pasternak, được trao giải Nobel văn chương "vì những thành tựu to lớn trong thơ ca trữ tình đương đại cũng như vì sự kế tục những truyền thống của tiểu thuyết sử thi Nga vĩ đại". Giải thưởng đã mang lại cho Boris Pasternak nhiều phiền toái và ông phải chiến dịch mang tên "Không đọc, nhưng phê phán!".

Chịu nhiều áp lực, Pasternak buộc phải từ chối giải thưởng danh giá. Pasternak thậm chí bị khai trừ ra khỏi Hội Nhà văn Liên Xô.

Hiện nay, người ta giải thích rằng việc xuất bản tiểu thuyết "Bác sĩ Zhivago" ở nước ngoài là một chiến dịch được cân nhắc cẩn thận và được thực hiện bởi các cơ quan mật vụ phương Tây. Tiểu thuyết do một nhà xuất bản Ý xuất bản, không được Boris Pasternak cho phép. "Chiến tranh lạnh" đang diễn ra và tất cả mọi phương tiện đều được sử dụng, kể cả giải Nobel. Ở Nga, tiểu thuyết "Bác sĩ Zhivago" chỉ được xuất bản gần 30 năm sau khi tác giả qua đời.

Năm 1958, trong số các ứng cử viên còn có  Mikhail Sholokhov, nhưng không có Mark Aldanov - vì ông đã qua đời

Năm 1959, sau khi trao giải cho Boris Pasternak, lần đầu tiên sau nhiều năm, các nhà văn Nga không có mặt trong danh sách đề cử. Lịch sử lặp lại vào năm 1960, còn năm 1961, Sholokhov lại được giới thiệu ra tranh cử.

Chiến thắng "đúng đắn" của Sholokhov

Năm 1962, ngoài Sholokhov, còn một nhà văn lưu vong Nga, một trong những đại diện cuối cùng của "Thế kỷ Bạc" Boris Zaytsev, được giới thiệu ra tranh cử giải Nobel văn học.

Năm 1963, năm Ủy ban Nobel công bố thông tin về các ứng cử viên, trong số các nhà văn Nga chỉ có Mikhail Sholokhov được giới thiệu ra tranh cử lần thứ 8.

Sholokhov không thể phá vỡ kỷ lục của Aldanov - năm 1965, ông trở thành nhà văn Nga thứ ba được trao giải Nobel văn học  với tiểu thuyết "Sông Đông êm đềm" "vì sức mạnh nghệ thuật và sự hoàn thiện của thiên sử thi về những người Cô-dắc Nga trong thời đại bước ngoặt đối với nước Nga".

Dưới thời Xô viết, chỉ có giải thưởng của Sholokhov được công nhận là thành tựu to lớn của văn học. Tất cả những nhà văn đoạt giải khác xuất thân từ nước Nga đều bị thất sủng. Có nhiều ý kiến cho rằng Sholokhov được trao giải Nobel vì lí do chính trị! Có áp lực của "dư luận" và cá nhân Khrushchyov. Tuy nhiên, không thể chối cãi: "Sông Đông êm đềm" là một trong những tác phẩm vĩ đại nhất của thế kỉ XX.

"Tính chính trị"của Solzhenitsyn và "Tầm bao quát" của Brodsky

Năm 1970, giải Nobel văn học được trao cho Aleksandr Solzhenitsyn "vì sức mạnh đạo đức tiềm ẩn trong truyền thống văn học Nga vĩ đại". Một thời gian dài, Ủy ban Nobel phải chứng minh rằng quyết định này không mang tính chính trị như chính quyền Liên Xô và bản thân… Solzhenitsyn khẳng định. Những người ủng hộ giả thuyết về tính chính trị của giải thưởng nhấn mạnh hai vấn đề - khoảng cách thời gian từ lúc nhà văn lần đầu tiên công bố tác phẩm đến lúc đoạt giải chỉ vẻn vẹn 8 năm, đây là một hiện tượng hết sức hy hữu. Hơn nữa, vào thời điểm trao giải, hai tiểu thuyết "Quần đảo GULAG" và "Bánh xe đỏ" chưa được xuất bản.

Đại diện cuối cùng của nước Nga cho đến thời điểm hiện nay được trao giải Nobel văn học là nhà thơ lưu vong Iosif Brodsky (năm 1987) "vì những tác phẩm có tầm bao quát rộng, tư tưởng rõ ràng và chiều sâu thi ca", như được viết trong quyết định chính thức của ủy ban Nobel.

Bunin, Pasternak, Sholokhov, Solzhenitsyn, Brodsky - danh sách các đại diện của văn học Nga đoạt giải Nobel văn học chưa được bổ sung suốt 27 năm gần đây. Nước Nga nín thở chờ đợi người anh hùng của thế kỷ mới…