Hoạ sĩ Lê Huy Tiếp: Trong họa có phúc
Ông gọi mình là "ông đồ Nghệ" khi nhắc đến chuyện đã xin về hưu trước 10 năm theo chế độ. Có thời ông làm đến chức Chủ tịch Hội đồng Nghệ thuật của Hội Mỹ thuật Việt
1.Lê Huy Tiếp kém mắt từ nhỏ. Riêng mắt phải của ông chỉ độ hai phần mười, nên nhìn mọi thứ rất khó khăn. Ngày đêm miệt mài với giá vẽ và đam mê với màu sắc, cậu bé Tiếp đã thuyết phục được ông bố đồng ý cho ra Hà Nội; đồng thời làm hai việc, thi vào trường hội họa và đi khám chữa mắt.
Nhưng vào thời điểm đó (năm 1965), cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc ta ngày mỗi ngày thêm khốc liệt. Mảnh đất miền Trung là một túi bom khổng lồ của máy bay Mỹ. Chúng chặn đánh ác liệt với âm mưu ngăn chặn sự chi viện của quân dân miền Bắc tiếp sức cho các mặt trận phía
Sau khi đã chết lâm sàng tới mấy ngày liền, cậu bé Tiếp mới tỉnh lại và được người nhà đưa thẳng ra bệnh viện Hà Nội cứu chữa. Mọi sự tưởng như tai qua nạn khỏi, ngờ đâu còn một viên bom bi mắc trong hốc xương hàm, không thể mổ lấy ra được, bởi làm thế rất nguy hiểm. Thế là, Tiếp phải sống chung với viên bom bi suốt đời. Từ đó, mỗi lần Tiếp ngáp thì rất đau và rất khó ngậm miệng lại được.
Nhưng mọi đau đớn, thương tật không ngăn cản được tình yêu hội họa của Lê Huy Tiếp. Sau khi tốt nghiệp loại giỏi Trường Cao đẳng Mỹ thuật Công nghiệp, Lê Huy Tiếp được đi du học tại Trường Đại học Mỹ thuật ở Nga. Hàng chục tác phẩm đã ra đời sau khi họa sĩ Lê Huy Tiếp tốt nghiệp trở về, dạy tại Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội. Họa sĩ chịu khó tìm tòi một hướng đi mới. Ngay từ lần đầu tiên tham dự Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc năm 1975, tức là 10 năm sau cái họa bom đạn đó, với tác phẩm "Cô gái và con chó trắng", họa sĩ Lê Huy Tiếp đã gây sự bất ngờ trong làng hội họa bởi một bút pháp lạ, giàu chất lãng mạn. Thật không ngờ, một "tai nạn nghề nghiệp" đã ập đến với ông, khi có một quan chức đánh giá bức "Cô gái và con chó trắng" không phù hợp với hoàn cảnh xã hội lúc đó. Thế là tác phẩm của Lê Huy Tiếp ngay lập tức bị gỡ xuống.
Kể đến đây, ông mỉm cười rồi tự trào rằng, âu đó cũng là một lần mình quên ngậm miệng mà lại ngáp to quá, trong một giấc mơ đẹp nên bị sái quai hàm. Một cú đau điếng nhớ đời.
 |
| "Cô gái và con chó trắng" - Tranh sơn dầu của Lê Huy Tiếp. |
2.Câu chuyện này bắt đầu từ bức "Cô gái và con chó trắng". Các cụ xưa nói đại để "trong họa có phúc" thật đúng với trường hợp Lê Huy Tiếp. Năm 1992, họa sĩ đem bức "Cô gái và con chó trắng" đến Gallery Kim Xuân gửi bán. Ông kể, vào thời điểm này, sau khi bán được không ít tác phẩm, và qua 15 năm mải miết vẽ và thăm dò thì trường, tranh của ông được xếp vào loại có giá, nên ông đặt bán "Cô gái và con chó trắng" với mức tiền khá cao. Ông để lại một bức ảnh chụp tác phẩm để chào hàng cùng những hy vọng một cuộc mưu sinh tốt đẹp hơn cho gia đình.
Thật là "trời có mắt", ít ngày sau có một người Mỹ (gốc Italia) tên là Frank Marciano, vốn là một nhà sưu tầm tranh có tiếng tìm đến tận nhà Lê Huy Tiếp, đồng ý mua bức "Cô gái và con chó trắng" với giá đã rao bán. Nhưng, kèm theo đó ông ta muốn mua tất cả những tác phẩm còn lại của Lê Huy Tiếp vẽ từ năm 1975 cho đến… 1992.
Cũng trong giai đoạn này, họa sĩ Lê Huy Tiếp được trao giải thưởng cao trong một số cuộc triển lãm mỹ thuật toàn quốc hay của Hội Mỹ thuật Việt
Cái sự "thuận" ấy không ngờ lại tạo cho ông một "tai nạn" khác. Đó là khi biết tin nhà sưu tập Frank Marciano sắp phải về nước, Lê Huy Tiếp vội vàng mượn lại những tranh đã bán để bày trong triển lãm cá nhân của mình (năm 1996) - một cuộc triển lãm cá nhân duy nhất, gần như mang tính nội bộ trong Trường Mỹ thuật của Lê Huy Tiếp. Thật trớ trêu, cuộc trưng bày chỉ diễn ra có hai ngày, đạt kỷ lục ngắn nhất cho một cuộc trưng bày tác phẩm của một tác giả nổi tiếng. Bởi lẽ nhà sưu tầm kia chỉ cho họa sĩ mượn lại tác phẩm đúng hai ngày, vì kế hoạch về Mỹ của ông ta đã cận kề.
Tranh của Lê Huy Tiếp dễ bán và đôi khi được bán rất nhanh. Bức tranh "Đợi" nổi tiếng vừa khai mạc triển lãm năm 1997 được vài phút đã có người mua. Thậm chí có không ít bức họa sĩ đang vẽ dở cũng đã có người biết tin, tìm đến đặt mua trước.
Tháng tư vừa qua, họa sĩ Lê Huy Tiếp đã bán nốt bức tranh sơn dầu cuối cùng còn lưu giữ trong gia đình. Đó là tác phẩm "Hà Nội sau trận ném bom 1972". Vậy là bức tranh được họa sĩ treo lâu nhất, 40 năm qua cũng đã cất cánh bay đi.
Nói họa sĩ hiện nay "trắng tay" là vì vậy. Nghĩa là không còn bức sơn dầu nào để treo ở nhà. Cho dù việc bán tranh là do mưu sinh thì đó cũng thật sự là chuyện đáng tiếc, đáng tiếc cho một họa sĩ tầm cỡ như Lê Huy Tiếp. Không có tranh, ắt không thể có một cuộc triển lãm để tổng kết hay đánh dấu một sự nghiệp. Lê Huy Tiếp không thể đi khắp nơi, kể cả ra nước ngoài, thuê mướn lại tác phẩm của mình để trưng bày.
Đã có lúc ông tự an ủi mình, rằng cái đẹp cần để cho mọi người thưởng thức và chiêm ngưỡng, không thể giữ nó làm của riêng mình. Những chia sẻ về nhân tình thế thái, về sự sinh tồn hay tình yêu nhân loại được thể hiện trên hình tượng và màu sắc cần phải trả về con người. Và họa sĩ muốn trao gửi những nỗi niềm thầm kín về tình yêu cuộc sống ấy đến với mọi người, nhất là những người cảm nhận được mọi câu chuyện và ý tưởng từ tranh của mình.
Nói cái sự "trắng tay" của họa sĩ Lê Huy Tiếp có lẽ vẫn chỉ là một cách nói. Bởi sức làm việc của ông còn dồi dào lắm. Ông khởi nghiệp từ cõi chết và cả một đời suy nghĩ về sự hủy diệt, về cái tươi mới và tình yêu con người. Sắc màu đầy chất lửa và thâm trầm, sâu lắng luôn luôn nổi bật trong tranh ông. Họa sĩ vẽ và vẽ… Trong mỗi họa tiết đều ẩn chứa tình đời và nỗi đau nhân thế. Nếu tác phẩm "Cô gái và con chó trắng" thể hiện ở ông một cây bút tài hoa thì đến bức "Đợi", "Ê-va trở về", "Chiến tranh" và "Hòa bình", "Trời và đất", "Thành cổ Quảng Trị"… đã thể hiện ở ông một tác giả có tầm cỡ
