Họa sĩ Bùi Anh Hùng: Những ám ảnh trong tôi

Những ký ức khó quên

Tôi gặp họa sĩ Bùi Anh Hùng sau chuyến anh đi thăm Trường Sa hồi tháng 5/2014. Anh cho tôi xem những bức ký họa còn nóng hổi không khí náo nức của những chiến sĩ trên đảo. Đó là những nụ cười hết sức lạc quan và tràn đầy niềm tin trong cuộc sống lao động và chiến đấu ở đảo. Bùi Anh Hùng tâm sự, giờ đây, những ám ảnh ngày xưa trong anh ngày càng sáng tỏ, nhất là sau mỗi lần đi thực tế, được tiếp xúc với những chiến sĩ đang cầm súng nơi tiền tiêu Tổ quốc…

Anh chợt nhớ, hồi mới 10 tuổi, anh đã đi tìm mua bằng được bức tranh của họa sĩ Huy Toàn, với những hình ảnh về cuộc chiến đầy khốc liệt của quân và dân ta trong chiến thắng mùa xuân năm 1975. Đó là bức tranh treo ngày tết của gia đình năm ấy. Con phố nhỏ Hai Bà Trưng ở thành Nam, nơi mà gia đình anh sinh sống có tới 7 họa sĩ, nên tình yêu hội họa ngấm vào tâm hồn cậu bé Hùng lúc nào không hay. Từ đó, Hùng cắp giá vẽ đi học thầy giáo Lê Đức Biết, một họa sĩ ở Nam Định, cũng chuyên vẽ về đề tài chiến tranh. Hùng học được nhiều nét suy tư về cuộc sống qua hình tượng hội họa và sự ám ảnh qua sắc màu được thể hiện lên tấm toan ra sao. 10 năm sau, anh thi vào Trường Đại học Mỹ thuật với số điểm tối ưu.

Anh học Khoa Mỹ thuật ứng dụng, tốt nghiệp với tác phẩm trang trí thủy tinh, tưởng như chẳng hề liên quan gì đến những nỗi niềm mà anh đã mang theo về cuộc chiến. Tuy nhiên anh vẫn say mê vẽ và đắm đuối với những vẻ đẹp thiên nhiên. Làng quê của Bùi Anh Hùng, bên cạnh sự êm đềm của khói bếp là màu vàng của cánh đồng. Những bức tranh rực sắc vàng của danh họa Nga Lêvitan đã dẫn dụ anh dấn thân vào một thế giới mới. Bùi Anh Hùng đã bứt khỏi chuyện cơm áo gạo tiền để vẽ, cho dù anh từng nổi tiếng với những sáng tạo điêu khắc trên kính (năm 1995), và được kết nạp vào Hội Mỹ thuật Việt Nam cùng năm, khi vừa tròn 30 tuổi. Vào thời điểm có thể hái ra tiền nhờ những bố cục nội thất cho một số công trình kiến trúc, vậy mà Hùng buông hết để tìm đến với sắc màu sáng tạo, và không ngừng trăn trở với con đường nghệ thuật của mình.

Họa sĩ Bùi Anh Hùng bên giá vẽ.

Hùng kể, từ năm 1997, anh được về lại trường làm giảng viên, nhưng các chuyến dẫn sinh viên đi vẽ thực tế mới đem lại nhiều cảm hứng sáng tạo cho anh. Những năm tháng này Bùi Anh Hùng như được chắp cánh cho ước mơ của mình. Vẽ và vẽ cùng với những nỗi niềm về sự sống tràn lên mặt tranh. Chính vì thế, sau 5 năm được kết nạp vào Hội Mỹ thuật Việt Nam, cuộc triển lãm tranh đầu tiên của Bùi Anh Hùng đã có sức hút đối với người xem, với những nét đẹp đầy huyền ảo về thiên nhiên.

Bước ngoặt của sự trở về

Bùi Anh Hùng không thể quên được những câu chuyện trong lần tham dự trại sáng tác Mỹ thuật năm 2002. Có thể nói, đây là thời điểm đánh dấu sự chuyển đổi khuynh hướng sáng tác của anh. Bởi ở đây, anh được tiếp xúc với nhiều họa sĩ quân đội nổi tiếng, đặc biệt là họa sĩ Huy Toàn. Biết bao ký ức tràn về, anh kể lại chuyện mua tranh chiến đấu của Huy Toàn hồi mới 10 tuổi. Sau gần 30 năm được kết nối, họa sĩ Huy Toàn đã hiểu thấu nỗi ám ảnh của Bùi Anh Hùng và khuyên anh nên quay trở về với đề tài ấy. Đó là những vấn đề lớn cần sự chiêm nghiệm và suy tưởng trong sáng tạo. Anh còn nhớ đinh ninh những lời nhà họa sĩ bậc thầy này nói: Hội họa không chỉ có cảm xúc là đủ mà những nỗi ám ảnh về nó cần phải có ý tưởng nảy sinh. Đó là ngọn lửa đam mê đốt cháy tâm hồn mình.

Sự trở về là vậy. Bùi Anh Hùng như được khích lệ, thoát khỏi những si mê mà 10 năm qua anh trao gửi cho thiên nhiên. Những bức tranh đầu tiên về chiến tranh đã được vẽ. Bùi Anh Hùng như dấn thân vào cuộc sống và hít thở trong không khí sáng tạo mới. Chẳng bao lâu anh đoạt giải nhất mỹ thuật toàn quốc về đề tài chiến tranh với tác phẩm "Hà Nội năm 1972". Cùng với đó là các phẩm được đánh giá cao như "Đánh lấn", "Huyền tích Đất và Nước" và "Sao đầu núi"… Riêng bức tranh sơn khắc "Chợ phiên" của anh đã được Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam mua.

"Mặt trận Cửa Việt" - tranh của Bùi Anh Hùng.

Cuộc triển lãm lần thứ hai của Bùi Anh Hùng diễn ra vào năm 2005, trước khi anh chuyển về công tác tại Bảo tàng Mỹ thuật Quân đội (từ năm 2006 cho đến nay). Ở cuộc triển lãm này, Bùi Anh Hùng tạo được nhiều ấn tượng tươi mới và có nhiều ý tưởng độc đáo về đề tài chiến tranh. Đó như một sự nhìn lại và chia sẻ với những người chiến sĩ trong cuộc chiến. Tranh của Bùi Anh Hùng thể hiện chất bi tráng với vẻ đẹp bất tử của những hình tượng người chiến sĩ.

Liên tục sau đó Bùi Anh Hùng đoạt nhiều giải thưởng mỹ thuật về đề tài chiến tranh. Đáng kể là giải B (không có giải A) Mỹ thuật Thủ đô với tác phẩm "Hào khí Thăng Long" (năm 2008) và giải C của Mỹ thuật Việt Nam khu vực Hà Nội, với tác phẩm "Ám ảnh" (năm 2008). Trong hai năm liền, 2012 và 2013, anh có giải thưởng toàn quốc và giải thưởng Hà Nội với những tác phẩm đặc sắc như: "Tiếng vọng", "Hà Nội ngày gặp lại", "Tuổi thơ tôi". Năm 2013, Bùi Anh Hùng còn được nhận giải xuất sắc tại Mỹ thuật quốc tế mở rộng lần thứ 20 tại Hàn Quốc.

Với Bùi Anh Hùng, có lẽ tác phẩm về chiến tranh gây ấn tượng nhiều nhất trong giới mỹ thuật là bức "Cọc tiêu sống". Bùi Anh Hùng dựng được chất liệu bi tráng của những nữ thanh niên xung phong, những người góp phần hết sức to lớn cho chiến thắng vĩ đại của dân tộc ta. Để giữ bí mật cho những chuyến xe vượt tuyến, sự hy sinh thầm lặng của những nữ thanh niên xung phong đã tạo nên vẻ đẹp kỳ lạ cho một hiện thực đầy chất huyền thoại trong chiến tranh. Bộ ngực của người con gái không còn là một vẻ đẹp trần trụi mà là hình tượng cho một ý tưởng sáng tạo đã làm cảm động người xem và đó chính là sự bừng sáng của bản trường ca chiến tranh nhân dân.

Tuy nhiên, bức tranh "Cọc tiêu sống" đã tạo nên những tranh luận trái chiều vào năm 2010 khi được bày trong triển lãm về đề tài quân đội. Người ta định dỡ bức tranh xuống, nhưng rồi nó lại được treo lên, như khẳng định đó là một khám phá mới lạ, sâu sắc, với hình tượng đẹp về chiến tranh.

Trường Sa trong tôi

Câu chuyện giữa chúng tôi bỗng quay về với những ký họa về Trường Sa của họa sĩ Bùi Anh Hùng. Đôi mắt anh ánh lên những suy tư về chuyến đi đầy sóng gió trên biển Đông, khi lên các đảo trên quần đảo Trường Sa. Những nỗi ám ảnh lại trào dâng, hình ảnh của những chiến sĩ trẻ đã hy sinh anh dũng trên hòn đảo Gạc Ma gây chấn động trong tâm hồn anh. Nhiều ý tưởng đã nảy sinh, bởi những ám ảnh qua những hình tượng anh hùng. Bùi Anh Hùng tâm sự: "Quả những điều ám ảnh trong tôi về cuộc chiến chẳng bao giờ nhạt nhòa. Bởi giờ đây Trường Sa là tâm hồn tôi". Đúng vậy, những đợt sóng biển và hình ảnh người chiến sỹ đang ngày đêm cầm súng bảo vệ biên cương như một nguồn cảm xúc sáng tạo vô tận. Rồi đây, những ám ảnh trong anh lại được giải tỏa. Những hình tượng sẽ nảy sinh và sắc màu sẽ bừng lên như cuộc sống tươi sáng cho một tương lai tràn ngập hạnh phúc