Fidel Castro Ruz: Bình thường và khác biệt tạo nên sự vĩ đại

Dường như trong những giai đoạn nhất định, lịch sử luôn lựa chọn được những con người lỗi lạc nhất để trao sứ mệnh. Với đất nước Cuba và một giai đoạn dài từ nửa sau thế kỷ XX, "nhân vật được lịch sử lựa chọn", không ai khác chính là Fidel Castro. Khi chỉ huy cuộc tấn công pháo đài Moncada khởi đầu cho cuộc cách mạng Cuba lừng lẫy cách đây đúng 60 năm (ngày 26/7/1953), Fidel Castro chỉ mới 27 tuổi - ông sinh ngày 13/8/1926 - chỉ vừa mới gác lại việc học hành và lấy bằng Tiến sĩ Luật tại Trường Đại học La Habana có 3 năm. Những ngày sau đó, trong cuộc đấu tranh vũ trang một mất một còn để đi đến thắng lợi hoàn toàn, Fidel hầu như chưa kịp tập hợp quanh mình ngay cả những đồng chí chỉ huy trợ thủ. Một mình, người thanh niên 27 tuổi ấy đã phải cáng đáng gần như tất cả mọi vai trò, mọi vị trí trong một cuộc chiến đấu, một cuộc cách mạng trường kỳ. Trong từng thời điểm cụ thể, Fidel cũng đảm nhận luôn vai trò người chiến sĩ trực tiếp cầm súng chiến đấu trên chiến trường.

Sau này, trong "Lời tác giả" của cuốn "Từ Sierra Maestra đến Santiago de Cuba - Cuộc phản công có ý nghĩa chiến lược", ông đã mô tả lại: "Tôi không có Bộ tham mưu, cũng không có chỉ huy cho các đơn vị mới, không có họ để thành lập ra cơ quan tham mưu. Chính tôi phải tự mình đảm nhận vai trò này, từ việc ra chỉ thị cho các đơn vị, cho đến phân phối vũ khí và các phương tiện vật chất hoặc tài chính cho bộ đội và, thậm chí, cho một số người có lý do chính đáng".

Cuốn sách nói trên cùng với cuốn "Trên mọi nẻo đường của Sierra - Thắng lợi có ý nghĩa chiến lược" là bộ "Hồi ký chiến đấu" do chính Fidel Castro Ruz chấp bút, vừa mới được Nhà xuất bản Trẻ ấn hành dưới sự đồng thuận của chính tác giả và sự giúp đỡ của Đại sứ quán Cuba tại Việt Nam nhân kỷ niệm 60 năm ngày tấn công trại lính Moncada và 87 năm ngày sinh của lãnh tụ Cách mạng Cuba Fidel Castro Ruz. Bạn đọc Việt Nam say mê biểu tượng chủ nghĩa dấn thân Cách mạng Mỹ Latinh, từng biết đến một Fidel đầy tài năng hùng biện với bản tự bào chữa cho mình trước Tòa được in thành sách, có tựa là lời tuyên bố bất hủ: "Lịch sử sẽ xóa án cho tôi", nay đọc 2 cuốn sách này sẽ có cơ hội khám phá ra một Fidel tài năng lỗi lạc trên hai phương diện khác: Sáng tạo văn chương và nghiên cứu, đúc kết lịch sử.

Hai cuốn sách cùng nhằm một mục đích là làm sống lại, đánh giá đúng bản chất, rút tỉa được kinh nghiệm lịch sử dẫn đến thắng lợi vang dội của cách mạng Cuba. Nhưng cách thức, văn phong thể hiện, tác giả Fidel lại lựa chọn hai hình thức hoàn toàn khác biệt. Hơn 300 trang của cuốn "Từ Sierra Maestra đến Santiago de Cuba - Cuộc phản công có ý nghĩa chiến lược", Fidel đã giành trọn để sắp xếp lại toàn bộ những cứ liệu lịch sử của 147 ngày gian khổ kể từ sau thắng lợi của chiến dịch Las Mercedes (6/8/1958) cho đến khi cách mạng giành thắng lợi hoàn toàn (1/1/1959) với đầy đủ những phân tích, đánh giá của chính ông và những người lãnh đạo cách mạng Cuba đúng trong thời điểm đó. Mang phong cách nhật ký công tác hoặc một cuốn sự kiện biên niên, trong toàn bộ tập sách này, tác giả tuyệt nhiên không dùng nhãn quan và cái nhìn được nối dài bởi nhiều thập niên sau để đánh giá lại lịch sử. Sự kiện diễn ra tuần tự theo biểu thời gian, được sắp xếp mạch lạc và tự nhiên như vốn đã diễn ra. Đó quả là một kho tư liệu đồ sộ và chi tiết, một nguồn sử liệu chân xác và quý giá cho những ai say mê hoặc muốn tìm hiểu đúng về bản chất của cách mạng Cuba. Hầu hết các sự việc và cách thức mà nó đã xảy ra đều được chứng thực cụ thể bằng bút tích, ảnh chụp. Thật đáng ngạc nhiên, chúng tỉ mỉ đến mức người đọc có thể biết đến các sự kiện tưởng chừng như rất nhỏ, diễn ra từng ngày như việc Fidel đã ký giấy cấp cho một tổ công tác nào đó 4 lít xăng, gửi cho người bạn chiến đấu Che Guevara bao nhiêu khẩu súng, bao nhiêu đạn cho từng loại súng, thu hồi lại bao nhiêu khẩu súng khác vì không tìm ra được số đạn cùng loại để có thể sử dụng…

Ở những trang khác, các báo cáo quân sự chi tiết cũng được Fidel ghi lại cụ thể với số tổn thất cụ thể cả người và vũ khí ở mỗi bên; tên tuổi, quê quán, cấp bậc rõ ràng của từng chiến sĩ đã bị thương hoặc hy sinh trong từng trận đánh. Không nghi ngờ gì nữa, ý thức lưu trữ và tái hiện lịch sử đã xuất hiện và được sắp xếp rất khoa học trong đầu lãnh tụ Fidel ngay trong những ngày khó khăn, đen tối nhất của cuộc đấu tranh cách mạng. Điều đó chứng tỏ niềm tin vào thắng lợi tương lai của ông mãnh liệt đến chừng nào.

Bìa bộ hồi ký chiến đấu của Fidel Castro do NXB Trẻ ấn hành.

Một phần tư liệu rất lớn trong cuốn sách này là những thư từ, quân lệnh, lời kêu gọi, bản văn tuyên bố, hiệu triệu nhân dân, chỉ thị cho các đơn vị… mà Fidel trực tiếp soạn thảo hoặc được gửi cho Fidel để báo cáo. Hơn 300 trang sách được ghi chép dưới dạng vắn tắt nhất sự kiện của 147 ngày, đủ để hình dung "công tác nghiên cứu lịch sử" của Fidel Castro tỉ mỉ và khoa học đến mức nào. Hơn thế nữa, sự kiện và công việc trong quãng thời gian không dài ấy được mô tả là một khối lượng đồ sộ với toàn những quyết  định lịch sử tối hậu đã thể hiện sức làm việc phi thường của lãnh tụ Fidel. Chật cứng những trang sách, tuy gọi là hồi ký, người đọc chỉ thấy công việc và công việc, toàn những sự kiện làm đổi thay lịch sử.

Tuy nhiên, không vì thế mà cuốn hồi ký này kém hấp dẫn hay xơ cứng, khô khan. Không bình luận, không bày tỏ hay đánh giá bằng cảm xúc của hồi ức, nhưng tự thân cuốn sách đã giúp người đọc hình dung khá đầy đủ và phong phú về tâm tư, tình cảm, ý chí của một lãnh tụ và một cuộc cách mạng. Đặc biệt thú vị là những bức thư do Fidel viết gửi một số chỉ huy các đơn vị quân đội địch. Trong bức thư đề ngày 7/12/1958 gửi Đại úy Jose Sanchez, chỉ huy Đại đội G-4 của quân đội độc tài, sau khi cảnh cáo viên đại úy này không được đào hầm trong nhà dân, dùng nhân dân làm bia đỡ đạn và nên nhanh chóng buông súng rời bỏ chế độ độc tài để về với Cách mạng, Fidel  đã viết: "Tôi mong muốn được ôm hôn ông như một người đồng chí cùng chiến đấu, như một chiến binh dũng cảm gắn bó với một sự nghiệp chính nghĩa, như một người nhân đạo không giết hại một cách vô ích và phi lý những binh lính của mình và những người sống trong một khu dân cư hòa bình không có tội lỗi gì với cuộc chiến tranh này…Tôi cũng sẽ biết ơn từng giọt máu mà ông sẽ tiết kiệm cho tôi trong một cuộc chiến đấu mà nếu như nổ ra sẽ là đẫm máu". Với lãnh tụ Fidel, cuộc chiến đấu là không khoan nhượng, song hoàn toàn không có sự hận thù, chỉ có sự bao dung và lòng mong mỏi nhân dân Cuba cùng nhìn về chính nghĩa. Đó vừa là phẩm chất, vừa là sức mạnh thuyết phục mà ông dốc hết cho sự nghiệp đang đeo đuổi với tư cách lãnh tụ được lịch sử ủy thác.

Thoát ly những ghi chép tỉ mỉ, chính xác, cuốn thứ hai với tựa "Trên mọi nẻo đường của Sierra - Thắng lợi có ý nghĩa chiến lược" thật sự là một tác phẩm hồi ký đẫm chất văn chương. Trong cuốn sách này, Fidel gần như dành trọn tâm huyết để lý giải, bày tỏ tất cả những gì thuộc về tâm tư, ước nguyện, hoài bão cách mạng mà ông mong muốn đạt được cho nhân dân Cuba. Hoài bão đó hình thành ngay từ thuở ấu thơ và trưởng thành, mãnh liệt hơn theo từng bước lịch sử thăng trầm. Từ một cậu học trò nghèo khó nhưng xuất sắc, từ khi mới học lớp 6, Fidel đã từng viết thư cho Tổng thống Hoa Kỳ ngồi trên xe lăn Franklin Delano Ruosevelt để bày tỏ lòng yêu mến của cậu đối với khuôn mặt và giọng nói đáng yêu của ngài tổng thống. Lớn hơn chút nữa, cậu học trò ấy dám lôi cho kỳ được ông thầy giáo của mình lên phòng hiệu trưởng để khiếu nại cho bằng được, không chấp nhận bị đối xử vô lý, thiếu công bằng.

Không một lần nhắc đến vai trò lãnh tụ, nhưng dường như những gì mà Fidel phấn đấu rõ ràng là đã bộc lộ rõ tố chất của một lãnh tụ. Đi học, ông luôn cố thể hiện là một học sinh xuất sắc nhất nhưng luôn luôn từ chối những đặc ân. Với kẻ địch, ông đấu tranh không khoan nhượng, không nao núng hay chùn bước. Trên chiến trường, gần như tự ông quyết định tất cả. Một sự quyết đoán chính xác và khoa học, bên cạnh một tấm lòng vị tha và bao dung, đó chính là sức mạnh và phẩm chất lãnh tụ ở ông.

Đối với Fidel, Cách mạng chỉ thắng lợi và thật sự có ý nghĩa nếu nó luôn bảo đảm được mục tiêu cao cả và trong sáng, vì nhân dân, được tổ chức thực hiện bởi một đội ngũ những người Cộng sản thuần khiết, vô tư và không có thời gian cho sự do dự. Khá nhiều trang, dòng, ông đã không ngần ngại dành để phê phán "chủ nghĩa cộng sản saloon" của phe Công sản "chính thống" của Cuba trước khi Cách mạng thành công, những người mà ông cho rằng "đã không còn ai nhớ đến nữa". Ông cũng đã phê bình nhiều nhược điểm của đồng chí, đồng đội, trong đó có thẳng thắn nhắc đến tên của những người anh em ruột cùng tham gia Cách mạng - Ramos và Raul Castro.

Hai cuốn sách, một nguồn tư liệu quý ấy được Fidel Castro hoàn thành trong chính những ngày chống chọi với tuổi già và bệnh tật. Fidel Castro Ruz đã để lại cho cách mạng Cuba, cho lịch sử hai tác phẩm lớn. Đầy sức truyền lửa, độc giả, nhất là những người trẻ tuổi sẽ có thêm cơ hội vun hoài bão lớn khi có dịp đọc hai cuốn sách này. Giống như chính tên tác giả, đó là hai cuốn sách đầy sức hấp dẫn để bắt đầu hoặc đồng hành cùng một hoài bão dấn thân…