Chưa một ngày ngơi nghỉ
Gặp NSND Phương Hoa, điều ở chị khiến người đối diện ấn tượng là sự trẻ trung, cởi mở. Và trò chuyện với chị thì chuyện Đông chuyện Tây nhưng cuối cùng đều quay về với hoạt hình. NSND Phương Hoa chia sẻ, ngoài dự án phim cổ trang gần 100 tập về đề tài lịch sử chị cùng ê kíp thực hiện nhiều năm qua thì hiện chị đang bận rộn hoàn thiện phim "Có hai con mèo ngồi bên cửa sổ". Đây là phim hoạt hình chuyển thể từ cuốn truyện vừa của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh từng gây sốt với bạn đọc khi vừa ra mắt.
Được biết, phim được khởi động từ đầu năm 2013 và NSND Phương Hoa tham gia với vai trò chuyển thể tác phẩm, họa sĩ chính và đạo diễn phim. Dự kiến, phim gồm 10 tập, mỗi tập từ 13 đến 15 phút, sẽ ra mắt khán giả nhí vào hè 2015. Chia sẻ về dự án phim mới này, NSND Phương Hoa cho biết, trong "Có hai con mèo ngồi bên cửa sổ" nhân vật con mèo và con chuột không theo mô típ thông thường là đuổi bắt nhau mà làm bạn với nhau. Tình bạn ấy đã hóa giải được nhiều vấn đề khúc mắc giữa hai loài vật. Câu chuyện dí dỏm, đáng yêu, mong muốn khán giả nhỏ tuổi cảm nhận rõ hơn về giá trị của tình yêu thương. Tuy nhiên, theo chị, ngôn ngữ trong tác phẩm trong trẻo, có chút lãng đãng lại là một thách thức không nhỏ khi vừa phải giữ nguyên được tinh thần của tác phẩm nhưng vẫn rõ chất hoạt hình.
Dù là con gái "rượu" của cặp vợ chồng nghệ sĩ nổi tiếng: đạo diễn, NSND Trần Vũ và NSƯT Đức Hoàn nhưng NSND Phương Hoa đến với hoạt hình một cách rất ngẫu nhiên. Có năng khiếu hội họa từ nhỏ, Phương Hoa luôn được bố động viên, khuyến khích. Chị vẫn nhớ điều bố thường nói: "Theo bố, trong nghệ thuật thì hội họa là lĩnh vực mà người nghệ sĩ được tự do nhất. Nếu văn học muốn được thế giới biết đến phải dịch sang ngôn ngữ khác hay một bản nhạc phải cần tới người đàn, người hát..., thì với hội họa, người nghệ sĩ có thể gửi gắm mọi tâm sự của mình vào đó mà không cần phải thông qua bất kỳ một khâu trung gian nào để có thể chạm tới trái tim người thưởng thức". Tưởng sẽ trở thành họa sĩ như mơ ước nhưng có những ngã rẽ bất ngờ của số phận, Phương Hoa được cử sang học tại Vgik - Trường Đại học Điện ảnh của Liên xô (cũ). Với các sinh viên mỹ thuật của trường, chỉ được chọn một trong 3 lĩnh vực là thiết kế phim truyện, thiết kế trang phục cho phim và họa sĩ phim hoạt hình. Phương Hoa đã chọn hoạt hình.
Có thể vào hoạt hình là một sự lựa chọn không định trước, nhưng càng học, càng được xem nhiều phim hoạt hình, chị càng cảm thấy nghề này thật cuốn hút. Có phim dài phim ngắn, phim hài hước, phim triết lý với nhiều phong cách khác nhau nhưng vượt lên trên tất cả, thế giới hoạt hình không chỉ mang đến cho con trẻ mà còn mang đến cho người họa sĩ trẻ khi ấy nhiều ước mơ, hy vọng và những điều suy ngẫm về cuộc đời cũng như thôi thúc những tư duy sáng tạo trong chị.
Giờ đây, với hơn 30 năm làm nghề, ở vai trò họa sĩ, NSND Phương Hoa đã thực hiện trên 50 bộ phim và đạo diễn cho hơn 30 bộ phim. Trong đó phải kể đến những bộ phim tiêu biểu như "Xe đạp", "Xe đạp và ôtô", ''Chuyện những đôi giày'', "Lá cây và lông vũ", "Chuyện cổ Loa Thành"… Điều mà nữ đạo diễn tài hoa này đã chinh phục khán giả nhí chính là sự hồn nhiên, trong sáng nhưng lại cô đọng, triết lý và giàu tính nhân văn trong mỗi bộ phim. NSND Phương Hoa quan niệm, với phim hoạt hình yếu tố hài hước, vui nhộn là không thể thiếu nhưng vẫn rất cần một bài học nhỏ xinh trong đó.
Chị vẫn nhớ quãng thời gian làm phim "Xe đạp" đã gặp một sự cố về kiểm duyệt. Câu chuyện kể về chiếc xe đạp đang đi trên đường thì gặp nhiều vật cản, trong đó có một con trâu rất to. Tuy nhiên, bằng cách của mình, xe đạp đã vượt qua được con trâu đó để đến đích. Có người trong Hội đồng kiểm duyệt đề nghị Phương Hoa phải cắt hình ảnh con trâu đó vì sợ ám chỉ đến… người nông dân. Chị kiên quyết bảo vệ ý kiến của mình rằng "Hình ảnh con trâu chỉ là một trong số nhiều vật cản mà xe đạp gặp trên đường. Vật cản đấy chỉ là hình ảnh tượng trưng những khó khăn mà con người ta phải tìm cách vượt qua". Sau nhiều sóng gió, bộ phim vẫn ra đời. Bộ phim đã đoạt giải Bông sen Vàng tại LHP trong nước. Đạo diễn hoạt hình nổi tiếng người Pháp là Prakash Topsy khi đến Việt Nam giảng dạy nghiệp vụ, ông cho biết đã xem hơn 300 tập phim hoạt hình Việt Nam và ông thích nhất là "Xe đạp".
NSND Phương Hoa là người có duyên với giải thưởng bởi hầu như lần nào chị tham dự đều đoạt giải. Là một trong số không nhiều nghệ sĩ thành công trong sự nghiệp nhưng NSND Phương Hoa không khỏi trăn trở khi đề cập tới thực trạng của phim hoạt hình Việt Nam. Chị thẳng thắn thừa nhận việc công chúng nhí chỉ say mê với "Doremon", "Tom và Jerry", "Nàng tiên cá"… và dửng dưng với phim hoạt hình trong nước là một thực tế mà những người làm hoạt hình phải đối diện. Chị buồn khi cách đây cả chục năm, chị đã nói về vấn đề này trong một lần trả lời phỏng vấn báo chí về những "ngổn ngang" của hoạt hình thì đến nay, tình trạng ấy vẫn không thay đổi.
Công bằng mà nói, gần đây, phim hoạt hình Việt Nam đã có một vài tín hiệu vui. Những bộ phim hoạt hình 3D như "Giấc mơ của ếch con" của đạo diễn Hà Bắc, "Người con của Rồng" của NSND Minh Trí thời lượng đến 90 phút được chiếu rạp cả tuần lễ và một số phim của các đạo diễn trẻ như “Bò vàng” (Trần Khánh Duyên), “Khoảng trời” (Lê Bình), “Bù nhìn rơm” (Phùng Văn Hà)… Cùng với công nghệ số được ứng dụng đã hỗ trợ cho hoạt hình rất nhiều. Màu sắc, hình ảnh kỹ xảo hiệu ứng biến hóa… so với trước kia cũng là một bước tiến dài. "Tuy nhiên, những tín hiệu ấy còn quá ít ỏi bởi những người làm hoạt hình làm việc trong điều kiện khó khăn về kinh phí, công nghệ và quảng bá tác phẩm. Ngay như hiện nay, các phim hoạt hình sử dụng công nghệ 3D nhưng nhân lực làm phim 3D thực sự khó tìm. Có những người vẽ tốt nhưng khâu công nghệ lại kém. Nói thật là không phải ý tưởng nào của họa sĩ đưa ra cũng được hiện thực hóa trọn vẹn. Nhiều khi người họa sĩ nghĩ được tới 20 nhưng lên sản phẩm thì hình ảnh chỉ đạt được 5, 6. Ví dụ như khi làm phim về "Có 2 chú mèo ngồi bên cửa sổ" tôi hình dung nhân vật con mèo của mình có bộ lông mềm mại nhưng công nghệ lại không cho phép làm được thế. Ở các nước có nền điện ảnh tiên tiến, chỉ lo nghệ sĩ không có ý tưởng, còn công nghệ đáp ứng được hết. Ở nước ta thì ngược lại, ý tưởng khó cất cánh vì phụ thuộc vào công nghệ" - NSND Phương Hoa bộc bạch.
Giải đáp những thắc mắc rằng tại sao hoạt hình Việt Nam không xây dựng được những nhân vật điển hình, NSND Phương Hoa tâm sự, nỗi trăn trở đó cũng là của những người làm nghề như chị. Chúng ta có kho chuyện cổ tích với những nhân vật ngộ nghĩnh như chú Tễu, chú Cuội… nhưng muốn có nhân vật điển hình phải có sêri phim hàng trăm tập chứ không phải cơ chế mỗi năm 10 phim, mỗi phim 10 phút như hiện nay. Chưa kể, phim hoạt hình không có kênh riêng, khung giờ riêng… nên khán giả muốn xem phim hoạt hình Việt cũng không biết xem ở đâu. Chưa kể, hoạt hình là mảnh đất màu mỡ nhưng cho đến nay, chúng ta chưa có cơ chế ưu đãi để các đơn vị tư nhân tham gia sản xuất.
Khó khăn là vậy nhưng những nghệ sĩ như Phương Hoa luôn biết cách để được làm nghề. Không có điều kiện thực hiện những dự án lớn lao, chị say mê với những bộ phim nhỏ xinh, thiết thực. Không được ủng hộ, nhưng khi có điều kiện, Phương Hoa vẫn âm thầm làm phim triết lý với chùm phim ngắn ấn tượng "SOS", "Hai cây nến", "Những bức tượng". Có thể phim ngắn, có thể phim dài và luôn gặp khó khăn nhưng khi bắt tay vào làm, chị luôn tràn đầy hứng khởi để hết mình với từng tạo hình nhân vật. Điều mà NSND Phương Hoa tôn trọng tuyệt đối là cảm hứng sáng tạo trong mình. Chính vì thế, chỉ cần có những yếu tố ảnh hưởng tới cảm xúc, sự sáng tạo, chị luôn chối từ như đã từng chuyển chỗ làm dù chỉ còn vài năm thì nghỉ hưu.
NSND Phương Hoa tâm sự, ngoài tình yêu nghề được truyền từ cha mẹ thì một người luôn ở bên, giúp chị vững tin chính là người chồng cùng nghề, đạo diễn, NSND Minh Trí. Phim hoạt hình "Chuyện cổ thành ốc" không chỉ là phim đầu tay của chị với vai trò họa sĩ chính mà còn là mối lương duyên của hai nghệ sĩ say nghề. Chị đùa vui: "May mắn hai vợ chồng cùng nghề nên không bao giờ rơi vào tình trạng không có gì để nói với nhau. Cùng tham gia nhiều dự án phim, hai người có thể tranh luận, trao đổi đến tận cùng về chuyên môn nhưng đều tuân thủ theo nguyên tắc họa sĩ phục tùng đạo diễn". Giờ đây, tình yêu nghề của anh chị lại truyền vào cậu con trai hiện đang là đạo diễn trẻ xông xáo của Công ty TNHH Hãng phim truyện I.
Chị kể, ngày xưa, cha chị, NSND Trần Vũ rất hiếm khi khen phim của con. Xem xong mà ông bảo "Được" tức là ông hài lòng lắm rồi. "Nhưng giờ đây, mình dành nhiều lời khen cho con hơn. Cu cậu cũng thường xuyên đưa ý tưởng làm phim cho bố mẹ góp ý. Có lần cu cậu đùa: "Phim con mà cứ qua được 3 cái NSND của nhà mình cũng mệt rồi" - NSND Phương Hoa hạnh phúc chia sẻ
