‘Bát chữ phải đầy hơn bát cơm’

Khi tôi về báo Tiền Phong (năm 1975) mới biết nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng đã nhiều năm là phóng viên của báo như Lê Minh Khuê, Phan Cung Việt… trong số đó có một nhà văn mà tôi rất ngưỡng mộ bởi nhân cách, bởi cả cuộc đời ông - một nhà văn, một nhà báo, một phóng viên chiến trường, một thương binh và sau này là một người anh hùng (ông được phong Anh hùng năm 2011) chỉ viết về sự thật, luôn tôn trọng sự thật, dù sự thật đó có nghiệt ngã đến đâu. Tác phẩm "Búp sen xanh" viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh thời trẻ, rất nổi tiếng của ông ra đời năm 1982 tới nay đã được tái bản 30 lần.

Nhiều lần đến nhà riêng của ông, một căn hộ trước đây chỉ có 9 mét vuông ở khu Văn Chương, lần nào tôi cũng thấy ông bên bàn viết, bên giá sách, mà giá sách của ông chiếm gần hết gian phòng. Ông kể cho tôi nghe rất nhiều chuyện về làng Sen, về những tài liệu mà theo ông là những tư liệu quý giá, những sự thật lịch sử mà ông sẽ viết, sẽ công bố, sẽ mang đến cho độc giả trong nước và thế giới nhiều thông tin mới mẻ và hữu ích …

Có một dạo, rất nhiều nơi mời ông đi nói chuyện, ông nói chuyện rất hấp dẫn, có nhiều tư liệu mới, nên người đến nghe rất đông.

Lần này, đến thăm ông, thấy ông nằm bất động, ngồi bên ông là bà Mai, một y tá đã tình nguyện đến với ông khi ông bị thương nặng từ chiến trường trở về nằm ở trạm quân y. Thời đó, đã có nhiều bài báo viết về mối tình cô y tá Mai, như là một biểu tượng của tình yêu đẹp…Giờ đây, "cô y tá Mai" ngày nào vẫn cùng con trai Bùi Sơn Định hằng ngày ngồi chăm sóc nhà văn.

Câu chuyện với Bùi Sơn Định bắt đầu từ làng Kim (Hoa Lũy, Diễn Châu, Nghệ An) nơi nhà văn Sơn Tùng sinh ra và lớn lên. Có lẽ ở nước ta đây là ngôi làng duy nhất từng có một hương ước là cấm đạo Thiên Chúa lẫn đạo Phật. Nhà nào muốn thờ đạo Phật thì chỉ được thờ trong nhà. Muốn thờ đạo Thiên Chúa phải ra khỏi làng. Làng chỉ thờ đạo Khổng. Chính quyền thuộc Pháp thời đó đã cấm người làng Hoa Lũy đến các khoa thi, bởi vậy ông nội của nhà văn Sơn Tùng là Bùi Văn Tài lẫn thân phụ nhà văn là Bùi Phú dù học hành giỏi giang trong "Rừng nho  bể thánh" cũng chỉ là những nhà nho ở nhà dạy học hay làm nghề đi biển và đi biển mà trở thành "hải sư" như ông Bùi Văn Tài quả là ít có.

Bùi Sơn Định nói: "Bố em là người cả đời ham đọc sách, cả đời tự học mà thành người hiểu nhiều, biết rộng nên ông dạy các con, các cháu, nghèo đến mấy, khổ đến mấy cũng phải học, bát chữ phải luôn đầy hơn bát cơm, học chữ và học nghĩa sau từng con chữ …Ông luôn quan niệm rằng học là để làm người hiểu biết, làm người lương thiện, làm người có ích, sống nhân ái, bao dung, cương trực và luôn biết sẻ chia chứ không phải học để có cái bằng mà ra làm ông này bà khác nhằm vinh thân, phì gia… Ông ghét nhất là thói tham lam, ông dạy chúng em khi gắp thức ăn không được sấp tay, phải ngửa tay, ngửa tay là gắp miếng ăn vừa phải, rõ ràng, sấp tay là tham… Ông thường nói với các con rằng ở đời nhục nhất là miếng ăn, quá khẩu thành tà… Cả đời ông luôn sống ngay thẳng, trong sạch, sống không chỉ vì mình… Ông dạy các con bằng chính tấm gương của cuộc đời ông…".

Tôi cũng nghĩ thế, chính Nhà văn Sơn Tùng đã lấy cuộc đời trong sạch của mình để mà răn dạy các con, các cháu.

Bùi Sơn Định nói rằng: "Bà ngoại em vốn quê gốc ở Vụ Bản, Nam Định, nhưng mẹ em (bà Trịnh Thị Minh, sinh năm 1926, mất năm 1976)  được sinh ra ở thị trấn cầu Dát, trong một dòng họ nhiều người đỗ đạt cao. Dưỡng phụ của mẹ em là Phan Hoàng Nghi được vua phong hàm BÁT PHẨM VĂN GIAI. Thời trước rất giầu có… Bố em, rồi sau này là chúng em chịu ảnh hưởng rất nhiều từ cách sống, cách nuôi nấng, dạy dỗ bên nội lẫn bên ngoại, là luôn thấm nhuần câu nói BÁT CHỮ PHẢI ĐẦY HƠN BÁT CƠM… Bát chữ mà các cụ dạy không phải chỉ là học cái chữ, mà ý sâu xa là ở đời phải cố gắng để làm người có học, có hiểu biết, có văn hóa …".

Nhà văn Sơn Tùng xúc động ngồi trên xe lăn đi vào hội trường nhận Huân chương anh hùng lao động  trong sự chào đón và chúc mừng của nhiều bạn bè, đồng nghiệp.

Có một kỷ niệm mà Bùi Sơn Định không bao giờ quên: "Lần đó, sau khi học xong nghề lái xe, em về thăm bố. Bố em đang ngồi viết, em đến bên thưa với bố là con đã học xong, đã nhận bằng lái…Bố em bảo ngồi xuống, rồi ông dặn: Bố chỉ nói với con cái đạo lý này thôi để con luôn nhớ mà răn mình: Người xưa thường nói rằng của làm ra thì để trong nhà … là ý nói của cải có nhiều hay ít cũng không nên khoe khoang, giàu không ai biết, đói chẳng ai hay. Của người ta biếu, người ta cho phải để ngoài  sân, là muốn nói hàng ngày luôn nhắc nhở mình không quên ơn những người đã giúp mình lúc khó khăn, hoạn nạn, là mình phải luôn cố gắng bằng anh, bằng chị. Còn của hồ vân thì nhất thiết phải để ngoài ngõ vì đó là thứ của cải không làm mà có, như  tham nhũng chẳng hạn, thì chỉ là thứ phù vân, đừng bao giờ ôm vào mình vì không sớm thì muộn cũng sẽ mất …

Dạo đó nhà bố em còn ở ngõ Thụy Khuê, căn nhà lá lợp giấy dầu. Bố vừa dặn dò em xong thì thấy bác Văn Cao (nhạc sỹ Văn Cao, tác giả Quốc ca) đến, dựng cái xe đạp cũ ở bờ tường căn nhà trước mặt, rồi đi  vào…". Hồi ấy, bác Văn Cao thỉnh thoảng đến chơi, trò chuyện với bố.

Nhà văn Sơn Tùng có năm người con. Bùi Thị Hưng sinh năm 1950, hiện sống ở quê. Bùi Sơn Long sinh năm 1952, tốt nghiệp đại học cơ điện, từng làm giám đốc trung tâm thực nghiệm, chuyển giao công nghệ. Bùi Sơn Định sinh năm 1955, làm nghề lái xe và Bùi Sơn Tuấn, hiện sống và làm việc ở thành phố Hồ Chí Minh. Và người con riêng của bà Mai là Phan Thị Hồng Anh, nhà văn Sơn Tùng cũng dạy dỗ, yêu thương như con đẻ của mình.

Tôi được biết, một dạo có đồng chí lãnh đạo cao cấp đến thăm ông, thấy cả gia đình ông ở trong một căn phòng có 9 mét vuông rất chật chội, khi ra về đồng chí đó đã chỉ thị cho cấp dưới cấp cho ông một căn nhà rộng hơn ở phố Liễu Giai, nhưng ông không nhận. Rồi người ta xây nhà tình nghĩa phân cho ông vì ông là thương binh nặng, ông cũng từ chối. Ông bảo mình có nhà rồi, tuy chật nhưng còn hơn bao nhiều người chưa có nhà, còn ăn bờ, ở bụi. Hãy dành những căn nhà đó cho những người chưa có mét vuông nhà nào cả!

Nhà văn Sơn Tùng sinh năm 1928, mấy năm gần đây ông rất yếu, nhiều lần phải vào nằm điều trị trong bệnh viện.

Bao năm nhà cửa chật chội, ông vẫn làm việc hăng say, để lại cho đời nhiều tác phẩm có giá trị. Giờ đã có căn hộ 18 mét vuông rộng gấp đôi căn hộ 9m2 khi xưa thì nhà văn Sơn Tùng đã nằm liệt giường.

"Cả đời bố em sống ngay thẳng, trong sạch, luôn dạy chúng em rằng ,  sống ở trên đời phải biết nhận cái thiệt về mình, TỐT DANH HƠN LÀNH ÁO…" - con trai ông, Bùi Sơn Định tâm sự.