YxineFF chết yểu hay ngõ cụt của phim độc lập?

"Bà đỡ" mát tay của dòng phim độc lập

Phim độc lập được hiểu như một dòng phim tồn tại song song bên cạnh dòng phim nhà nước và tư nhân. Nhà làm phim độc lập không thuộc một hãng phim nào, họ tự mình lo toan mọi khâu từ ý tưởng kịch bản, tìm nhà tài trợ, thực hiện cho đến khâu sản xuất và phát hành. Trong khi dòng phim tư nhân đặt nặng vấn đề lợi nhuận, chú trọng sản xuất phim mang tính giải trí, thương mại thì dòng phim độc lập lại xem lợi nhuận là thứ yếu. Họ chỉ quan tâm đến sáng tạo nghệ thuật hoặc khai thác các vấn đề xã hội. Do đó, nó mang đến một luồng gió mới mẻ cho nền điện ảnh Việt Nam.

Kinh phí là vấn đề tiên quyết vì nếu không có nguồn kinh phí thì coi như dự án đành đắp chiếu. Phim độc lập thường khó hút khán giả, ý tưởng kịch bản không cho phép bên ngoài can thiệp. Trong khi đó, các nhà làm phim độc lập đa phần đều còn trẻ, không mấy tên tuổi nên nhà tài trợ, nhà sản xuất, phát hành không dám đầu tư vì lo ngại rủi ro.

Để thực hiện dự án dài hơi, kinh phí thường dựa vào các quỹ của nước ngoài. Chẳng hạn đạo diễn Nguyễn Thị Thắm phải nhờ sự hỗ trợ từ Quỹ Varan, IWA của Pháp và Viện Goethe Việt Nam để thực hiện phim tài liệu "Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng". Song, không phải phim nào cũng được chọn. Kinh phí vì thế chủ yếu từ nguồn tiền túi hạn hẹp nên  phim độc lập của các nhà làm phim trẻ hiện nay đa phần là phim ngắn.

Tiệc phim toàn cầu YxineFF dành cho những nhà làm phim trẻ chính thức dừng lại ở mùa thứ 5 (ảnh: yxineff).

Đầu vào đã vậy, đầu ra lại càng hóc búa. Kinh phí ít ỏi nên phim không có cơ hội quảng bá rộng rãi đến công chúng. Đa phần các phim phát hành được đều nhờ vào danh tiếng của đạo diễn hoặc nhờ tiếng vang sau cuộc thi quốc tế. Nhưng liên hoan phim chuyên nghiệp thường không có chỗ cho đạo diễn mới ra trường, đạo diễn tự do chưa có tên tuổi. Vậy nên số lượng phim độc lập dài hơi, giành được các giải thưởng danh giá chỉ đếm trên đầu ngón tay như: "Mùa len trâu" (đạo diễn Nguyễn Võ Nghiêm Minh), "Mùi đu đủ xanh" (Trần Anh Hùng), "Ba mùa" (Tony Bùi)… và gây sốt mới đây nhất là "Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng" (Nguyễn Thị Thắm).  Nhà làm phim độc lập không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc tự phát hành đứa con tinh thần trên mạng.

Ở Mỹ, phim độc lập được xem là đối trọng của phim Hollywood. Riêng Philippines, nơi phim độc lập đang trỗi dậy mạnh mẽ, có nhiều liên hoan phim dành cho dòng phim này. Nhiều nước phát triển có hẳn một hệ thống nhà phát hành dành cho phim độc lập. Là vùng trũng trên bản đồ điện ảnh thế giới, Việt Nam vẫn chưa làm được điều đó. Thế nên khi tiệc phim ngắn trực tuyến quốc tế YxineFF (viết tắt của Yxine Film Festival) của diễn đàn điện ảnh trên mạng www. yxineff.com ra đời năm 2010, nó được xem như "bà đỡ" mát tay nhất của các nhà làm phim độc lập Việt trẻ tuổi.

Đây là sân chơi phi lợi nhuận do Marcus Mạnh Cường Vũ, đạo diễn Phan Gia Nhật Linh và Vũ Quỳnh Hà đồng sáng lập. "Xuất phát từ khó khăn của những người theo đuổi dòng phim độc lập, nhất là khâu đầu ra, YxineFF đã ra đời. Tiệc phim đón nhận họ như nơi ươm mầm tài năng,  góp phần tạo nên tiếng nói cho điện ảnh độc lập Việt Nam trên thế giới" - đạo diễn Phan Gia Nhật Linh cho biết. YxineFF tạo điều kiện để đạo diễn làm phim độc lập có bước nhảy vọt từ phim ngắn lên phim dài bằng những buổi nói chuyện với các nhà làm phim danh tiếng và mở khóa học Chào hàng dự án.

Tiệc phim còn làm cầu nối giữa nhà làm phim và nhà đầu tư, tạo cơ hội cho họ tham gia các liên hoan phim quốc tế. Không ít phim bước ra từ sân chơi này góp mặt ở nhiều giải thưởng uy tín như phim "16:30" của đạo diễn Trần Dũng Thanh Huy (thắng giải tại YxineFF 2012) đã được chọn chiếu trong "Góc phim ngắn" tại LHP Cannes 2013. Thành công ở YxineFF 2012 còn giúp Trần Dũng Thanh Huy lọt vào mắt xanh của Công ty Blue Production. Các đạo diễn trẻ có các phim ngắn ấn tượng như "Một cuộc thẩm vấn", "Trực nhật với Thư Kỳ", "Một ngày"… được nhà sản xuất, đạo diễn có tên tuổi mời hợp tác trong dự án phim dài tập.

Tiệc tàn của "những kẻ mộng mơ"

Đạo diễn Phan Gia Nhật Linh từng hy vọng YxineFF sẽ sớm trở thành một  liên hoan phim thực thụ. Nếu hy vọng đó thành hiện thực thì đây là liên hoan phim đầu tiên dành cho dòng phim độc lập của Việt Nam. Khi đó, phim độc lập sẽ có cơ hội thoát khỏi môi trường mạng để đến gần hơn với công chúng, Nhưng ước mơ đó mãi chỉ là ước mơ khi YxineFF chính thức tan rã.

Nhờ lọt vào bảng đề cử của một liên hoan quốc tế, phim độc lập "Chuyến đi cuối cùng của chị Phụng" mới tìm được nhà phát hành.

Để xây dựng và duy trì được sức sống cho tiệc phim trong suốt 5 năm qua, những người "mang nặng đẻ đau" đã phải gồng gánh rất nhiều giữa dòng phim thương mại nở rộ, áp đảo. Từ việc mời những đạo diễn, nghệ sĩ tên tuổi để góp ý, nâng cao chất lượng phim cho đến việc giới thiệu những gương mặt tài năng, chào hàng các dự án, gửi đi tham dự các liên hoan phim quốc tế… các thành viên đều phải hoạt động cật lực. 

Internet được xem là môi trường lý tưởng để quảng bá rộng rãi sản phẩm của các bạn trẻ nghiệp dư. Thế nhưng, điều đó không đúng với phim độc lập. Ngay cả sân chơi trực tuyến quy mô quốc tế như YxineFF, số lượt xem ổn định cũng chỉ khiêm tốn ở mức 2,5 triệu người trên trang web. Nói thế để thấy dòng phim này kén khán giả như thế nào. Có lẽ vậy mà Ban tổ chức YxineFF đã chọn cái tên "những kẻ mộng mơ" làm chủ đề cho mùa thứ 5 - YxineFF 2014. Dấn thân vào dòng phim độc lập, họ là những kẻ mộng mơ, thỏa sức tung tẩy cho hết cái sức lực và sáng tạo của mình.

Số lượng người xem khiêm tốn, hiệu ứng với công chúng có vẻ chững lại là một trong những nguyên nhân khiến buổi tiệc dành cho "những kẻ mộng mơ" đến hồi tàn. Phan Gia Nhật Linh và Vũ Quỳnh Hà tuyên bố sẽ ngưng đảm nhận vị trí điều hành tiệc phim kể từ năm 2015. Nguyên do chủ yếu xuất phát từ vướng mắc bản quyền.

Cụ thể, một tháng trước khi tiệc phim 2014 khai mạc, Marcus Mạnh Cường Vũ bất ngờ thôi giữ vị trí Chủ tịch YxineFF vì lý do cá nhân. Bản quyền của YxineFF do Marcus Mạnh Cường Vũ nắm giữ, do đó mọi vấn đề liên quan đến tiệc phim, những người tiếp tục điều hành phải xin ý kiến của ông. Vì ý kiến của những người đồng sáng lập không thống nhất nên Phan Gia Nhật Linh và Vũ Quỳnh Hà đều xin ngừng điều hành vì nếu để YxineFF đi tiếp năm sau thì không ổn về mặt bản quyền.

Ngoài lý do bất đồng nội bộ, có ý kiến cho rằng chuyện kết thúc của YxineFF còn liên quan đến vấn đề bản quyền phim đang bị xâm phạm nghiêm trọng trên mạng. Nếu xảy ra tranh chấp thì đây là vấn đề nan giải và để lại điều tiếng không tốt cho tiệc phim. Qua cái chết của YxineFF, người ta mới giật mình khi cách thức tổ chức trực tuyến dù rất rộng mở, kết nối mọi đối tượng nhưng tiềm ẩn và xuất hiện quá nhiều rủi ro, đặc biệt là vấn đề bản quyền. Sân chơi nghệ thuật không còn sự sáng tạo đúng nghĩa. Thế nên, duy trì một tiệc phim độc lập không là điều hề dễ dàng. 

Sự tan rã của YxineFF khiến giới làm phim độc lập tiếc nuối khi sân chơi cho họ vốn đã hạn hẹp nay càng hạn hẹp hơn nếu không muốn nói là lâm vào ngõ cụt. Hiện nay, khi YxineFF chết yểu, vẫn tồn tại những sân chơi khác như 89600 km+, 321 Action, dự án làm phim 48h… nhưng sức lan tỏa và hoạt động vẫn còn hạn chế. Những người làm phim độc lập lại tiếp tục đối diện vô vàn khó khăn trong hành trình khẳng định mình.