Văn hoá cảm ơn
Chuyện bản quyền tác phẩm trong lĩnh vực văn học nghệ thuật nhiều năm nay chưa khi nào "nguội" trên các phương tiện truyền thông. Mới đây nhất, chúng ta chứng kiến chuyện nhà văn Phan Đức
Nhân câu chuyện này, nhìn lại văn hóa ứng xử của các nghệ sĩ ta thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, trong việc sử dụng "chất xám" của người khác, là rất có vấn đề. Việt
Còn nhớ, năm 2005, bộ phim "Chuyện của Pao", chuyển thế từ truyện của nhà văn Đỗ Bích Thúy được trao 5 giải Cánh Diều vàng, trong đó có một Cánh Diều vàng cho phim truyện nhựa xuất sắc nhất. Đạo diễn Ngô Quang Hải tưng bừng trên sân khấu, hạnh phúc với vinh quang mình vừa gặt hái được từ bộ phim. Anh nói lời cảm ơn khán giả. Nhưng chờ mãi một lời cảm ơn với người đã viết "Tiếng đàn môi sau bờ rào đá", khởi nguồn cho ý tưởng làm phim "Chuyện của Pao", là nhà văn Đỗ Bích Thúy thì anh quên luôn. Khi tôi gọi điện cho nữ nhà văn đề cập tới chuyện trên, chị chỉ cười, như thể đã quen với việc bị ứng xử như vậy. Đành rằng có thể ngay lúc đó vì xúc động, người đạo diễn đã quên không cảm ơn nhà văn, nhưng những ngày sau đó, một cuộc điện thoại để cảm ơn nhà văn, Ngô Quang Hải cũng không nhớ. Sự "nhạt lòng" của người đã sử dụng ý tưởng của người khác để làm nên vinh quang cho mình sau đó đã được nhà văn Chu Lai viết một bài rất hay đăng báo. Ông thấy bất bình về việc nghệ sĩ ta ứng xử thiếu văn hóa trong việc sử dụng tác phẩm của người khác.
Một chuyện khác nghe được từ nhà thơ Bình Nguyên Trang. Chị kể, đạo diễn Vũ Ngọc Đãng khi làm phim "Tuyết nhiệt đới" đã gọi điện cho chị ngỏ ý muốn sử dụng một số bài thơ của chị trong phim. Chị đồng ý và mất cả buổi chiều ngồi chọn thơ gửi email cho Vũ Ngọc Đãng. Rồi phim làm xong từ bao giờ. Rồi đến một ngày vô tình, nhà thơ thấy phim "Tuyết nhiệt đới" đang được phát trên sóng truyền hình. Chị háo hức xem. Và nhân vật nữ nhà thơ trong đó thỉnh thoảng lại đọc thơ Bình Nguyên Trang. Nhiều người gặp Bình Nguyên Trang, hỏi, phim tư nhân làm, tiền nhiều, thù lao tác quyền dành cho những bài thơ đạo diễn sử dụng trong phim chắc khá nhỉ? Bình Nguyên Trang mới cười bảo, một lời cảm ơn từ đạo diễn còn chưa từng nhận được, sao lại nói chuyện tiền chứ. Chị chia sẻ luôn, cũng may vô tình xem truyền hình thấy phim chiếu, chứ không thì vĩnh viễn chả được nghe thơ mình trên phim nó thế nào. Nhà văn Phạm Ngọc Tiến biết chuyện, mắng: "Ai bảo nó không chịu đòi. Quyền lợi của mình, cứ gọi thẳng đạo diễn mà nhắc nhở".
Nhưng chuyện đi đòi quyền lợi, với phần lớn các văn nghệ sĩ của ta thì vẫn là không thể. Phần vì ngại, phần vì không có thời gian. Nhà văn Đỗ Bích Thúy chia sẻ: "Nếu người sử dụng tác phẩm của mình "văn minh" đến mức họ biết nói lời cảm ơn với mình, thì tức là họ cũng đủ văn minh để hiểu chuyện sử dụng tác phẩm ai đó thì phải xin phép và trả tác quyền là đương nhiên. Thôi thì chúng ta cứ hy vọng ở một lời cảm ơn đã".
Từ rất lâu, tâm lý xài của chùa, tâm lý ban ơn ăn sâu trong đầu óc không ít người làm nghệ thuật. Một nhà biên kịch chuyển thể tác phẩm của nhà văn nào đó, họ nghĩ, không có mình sao truyện lên phim có hàng ngàn khán giả xem? Một nhạc sĩ phổ thơ ai đó, họ nghĩ, không có mình, còn lâu bài thơ mới đến được với công chúng rộng rãi. Một phóng viên truyền hình "cho" ai đó lên tivi, họ nghĩ, không có mình, làm sao "kẻ" kia được nói những điều mình nghĩ trước hàng triệu người. Một nhà thơ đã rất bức xúc khi phóng viên truyền hình (cũng là nhà thơ) mời anh đến trường quay đọc thơ, phát biểu. Nhưng rồi vĩnh viễn nhà thơ không được xem mình xuất hiện trên tivi thế nào. Đơn giản vì nhà thơ kiêm phóng viên kia không báo cho nhân vật của mình giờ phát sóng chương trình để xem...