Nhiếp ảnh gia của thời khắc lịch sử

Đầu năm 1975, Đinh Quang Thành đang là phóng viên chuyên về giao thông và công nghiệp, nên những nơi "đầu sóng ngọn gió" cũng là nơi ông thường có mặt. Nhất là thời điểm chiến dịch tổng tấn công mùa xuân 1975 đang diễn biến vô cùng nhanh chóng, một ngày bằng trăm năm; nhiều người nhận nhiệm vụ còn không kịp chào người thân…

Chiếc xe Commăngca chở "Tổ mũi nhọn" của Thông tấn xã Việt Nam đi chiến dịch gồm năm người, 3 phóng viên ảnh là Đinh Quang Thành, Hứa Kiểm, Vũ Tạo, cùng lái xe và điện báo viên; với đầy đủ máy móc, ba lô, gạo, súng ngắn, súng tiểu liên (AK 47)… lên đường với lời dặn của ông Đỗ Phượng: "Tình hình rất gấp, các cậu phải hết sức tranh thủ thời gian và nhanh chóng vào bắt kịp các đoàn quân. Nếu kịp thì giải phóng Huế đấy…".

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Đinh Quang Thành.

Tổ mũi nhọn của Đinh Quang Thành đi suốt ngày đêm vào tới Huế cũng đúng lúc Huế vừa được giải phóng. Ở Huế một ngày, hôm sau đi luôn vào Đà Nẵng. Sáng 29/3, tổ mũi nhọn đến chân đèo Hải Vân khi trên đèo tiếng súng vẫn đang nổ, quân ta và địch vẫn đang chiến đấu giằng co; bộ đội không cho lên, ba phóng viên Thông tấn xã nói: "Chúng tôi là phóng viên chiến trường nên nơi có tiếng súng là nơi chúng tôi cần phải đến", và yêu cầu được đáp ứng.

Qua bên kia đèo Hải Vân, nhóm của Đinh Quang Thành bắt kịp với quân giải phóng; cũng từ đấy, tổ mũi nhọn hòa vào đoàn quân của quân đoàn 2 vừa chiến đấu vừa hành tiến vào phía Nam, đích đến là Sài Gòn. Đà Nẵng được giải phóng, ngổn ngang và bừa bộn bởi quân tư trang và súng đạn địch vứt lại trên đường phố. Vào Đà Nẵng, Đinh Quang Thành quen một cô gái hoạt động trong thành, đang ở trụ sở của lực lượng thanh niên.

"Cho đến bây giờ tôi vẫn nhớ hình ảnh cô gái có tên Vĩnh An, đẹp người mà duyên dáng lắm; tôi đã nhờ cô gái đưa tôi đi chụp Bộ tư lệnh quân đoàn 1 của ngụy, quân cảng Đà Nẵng, bán đảo Sơn Trà… Nhờ Vĩnh An tôi đã có bộ ảnh đầy đủ về ngày đầu giải phóng Đà Nẵng". Đôi mắt người phóng viên năm xưa nheo nheo, xa xăm như níu giữ hình ảnh của 39 năm trước với những ký ức không thể nào quên.

Xe tăng 390 và 843 (hai xe tăng vào đầu tiên) trong sân Dinh Độc Lập, trưa 30/4/1975.

"Chúng tôi ở Đà Nẵng 6 ngày vì chưa có lệnh từ Hà Nội cho đi tiếp. Sau đó nhận lệnh: "Tổ mũi nhọn hành quân tiếp đến X". Lúc đó, Thông tấn xã Việt Nam có thêm lực lượng mới, đó là đoàn của ông Đào Tùng, Tổng giám đốc vừa vào với các phóng viên Văn Bảo, Trần Mai Hạnh…

Cũng thời gian ấy, Trần Mai Hưởng và Lâm Hồng Long phóng xe máy từ Huế vào. Trần Mai Hưởng và Lâm Hồng Long đề nghị được nhập cùng tổ mũi nhọn, Hà Nội đồng ý, thế là lại lên đường hành tiến cùng các đoàn quân giải phóng theo dọc quốc lộ 1, đi bằng hai loại phương tiện ôtô và xe máy.

Chọc thủng tuyến phòng thủ của địch ở Phan Rang, chúng tôi linh cảm thấy chiến thắng cuối cùng đang gần đến. Trận chiến ở Phan Rang cũng thật ác liệt nhưng cũng thật đẹp trong mắt các phóng viên chiến trường chúng tôi. Đoàn quân dài hàng chục cây số trải dài trên đường 1, với xe tăng, pháo, xe chở bộ đội như một mũi tên đang đâm thẳng vào tim kẻ thù. Ở Phan Rang trên đường xe của các mũi thọc sâu vẫn chạy, bộ binh tràn xuống hai bên đường tấn công, trên bầu trời máy bay địch quần thảo ném bom và bắn phá. Nhưng rồi tuyến phòng thủ nhanh chóng bị phá vỡ.

Đánh chiếm căn cứ liên hợp Nước Trong, mở màn cho chiến dịch Hồ Chí Minh ngày 26/4/1975.

Vào tới Phan Rang, chúng tôi bàn nhau để xe máy lại, đi lên chụp trên Đà Lạt. Đến một làng trồng hoa ở Đà Lạt, bà con trong làng ùa ra đón và mừng vui khó tả. Bà con nhất quyết mời bằng được chúng tôi ăn bữa cơm đoàn kết, cảm động lắm; nhưng thấy bà con nghèo quá, chúng tôi để lại bao gạo 50kg mang từ Hà Nội chưa đụng đến để bà con dùng. Hôm sau đi chụp khắp Đà Lạt, vào Nha bản đồ, thấy có bản đồ Sài Gòn, tôi lấy luôn nhét vào túi dự phòng. Sau đó chúng tôi tìm gặp chỉ huy Quân đoàn 3 của ta và muốn đi theo hướng của quân đoàn đánh vào Sài Gòn. Các anh chỉ huy của quân đoàn khuyên nên bám theo cánh quân của Quân đoàn 2 thì khả năng sẽ vào Sài Gòn được sớm. Thế là chúng tôi lại tức tốc phóng xuống đồng bằng, kịp gặp Quân đoàn 2 ở Phan Thiết vừa được giải phóng.

Vào tới Xuân Lộc thì gặp các anh chỉ huy của Sư đoàn 304, sư đoàn kết nghĩa với Thông tấn xã Việt Nam, các anh nói ở lại đi với sư đoàn luôn. Trần Mai Hưởng và Vũ Tạo đi với cánh quân đoàn bộ, tôi và Hứa Kiểm đi với Sư 304, sau xuống Trung đoàn 66 (Đoàn Khe Sanh) đang ở Dầu Giây".

Ngày 26/4, Quân đoàn 2 mở màn chiến dịch Hồ Chí Minh, đánh căn cứ Nước Trong, Đinh Quang Thành và Hứa Kiểm có mặt ngay khi mở màn chiến dịch để chụp. Trưa 29/4, Chỉ huy binh đoàn bàn các hướng tác chiến đánh vào Sài Gòn trên tấm bản đồ, tôi nhìn thấy nhỏ quá, chỉ nhỉnh hơn tờ giấy khổ A4 bây giờ. Thấy vậy, tôi nhớ mấy tấm bản đồ mình lấy từ Đà Lạt, bèn mang ra cho các anh". Mọi người mừng quá, sau này một số người có mặt hôm ấy trở thành tướng lĩnh vẫn kể lại chi tiết quý giá mà phóng viên Đinh Quang Thành bất ngờ mang tới.

Trưa 30/4 ở Sài Gòn là trưa không thể nào quên trong cuộc đời phóng viên của Đinh Quang Thành. Người dân Sài Gòn đổ ra đường chào đón bộ đội giải phóng, mừng vui, háo hức. Sau những phút lạ lẫm ban đầu, bà con ùa đến bủa vây và hỏi han đủ thứ chuyện. Đinh Quang Thành khoe bức ảnh Hứa Kiểm chụp ông khi ông đang bị bà con níu lại và nhét bánh kẹo đầy người.

Đánh chiếm sân bay Tân Sơn Nhất sáng 30/4/1975 (chùm ảnh trong bài là của nghệ sĩ nhiếp ảnh Đinh Quang Thành).

Là một trong những phóng viên Thông tấn xã Việt Nam vào Dinh Độc Lập sớm nhất, Đinh Quang Thành cũng là người chụp được những tấm ảnh các sĩ quan quân đội của quân đoàn 2 đang hỏi thành viên chính phủ Dương Văn Minh.

Cuộc đời cầm máy của một phóng viên ảnh, khi đất nước đang chiến tranh, được hoạt động độc lập và theo sát bước chân các cánh quân đang dũng mãnh đánh vào hang ổ cuối cùng của địch, là điều may mắn đối với Đinh Quang Thành.

Để có bộ ảnh về cuộc chiến ở sân bay Tân Sơn Nhất, Đinh Quang Thành nhờ một cậu thanh niên biết đường tình nguyện chở đi. Sân bay Tân Sơn Nhất lúc ấy súng vẫn đang nổ, vẫn đang có cuộc chiến đấu giữa quân giải phóng với những tên giặc ngoan cố chưa chịu đầu hàng. Quang cảnh sân bay khói máy bay bốc cháy ngút trời, thùng đạn, thùng xăng nổ vang trời… Đinh Quang Thành gặp một tốp bộ đội đang truy kích địch, hỏi: "Đơn vị nào đấy?". "Sư 10 đây". Đẹp quá! Người phóng viên chiến trường Đinh Quang Thành giơ máy bấm lia lịa. Sau này, tấm ảnh "Đánh chiếm sân bay Tân Sơn Nhất " của Đinh Quang Thành đã trở thành bức ảnh nổi tiếng.

Nếu không sắc sảo, xông xáo và linh hoạt; chắc chắn Đinh Quang Thành không có bức ảnh xuất sắc về cảnh bộ đội đang truy kích địch ngay trong sân bay Tân Sơn Nhất.

Trong kho tư liệu ảnh về chiến thắng năm 1975 của Thông tấn xã Việt Nam, lượng ảnh của Đinh Quang Thành là không nhỏ. Nhiều bức ảnh nổi tiếng của ông vẫn đang được sử dụng trên các phương tiện truyền thông, sách, tư liệu… Nhiều khi người ta chỉ còn nhớ đến bức ảnh mà quên hoặc không biết người chụp là ai.

Từ người phóng viên ảnh ham khám phá, tìm tòi năm xưa, ông đã là nghệ sĩ nhiếp ảnh nổi tiếng của Việt Nam, với rất nhiều tác phẩm ảnh nghệ thuật mang dấu ấn riêng, phong cách riêng Đinh Quang Thành.