Nhà văn Bão Vũ: Vó ngựa còn mê mải đường xa

1.Với nhà văn sinh năm Nhâm Ngọ (1942) này, tôi luôn hình dung con đường đến với văn chương của anh bị kéo dài bởi anh cùng cỗ xe của mình lận đận trên cánh đồng cỏ xanh để chiêm nghiệm, suy tư và lần mò tìm ra dấu vết của con đường đi riêng của mình. Thực ra, Bão Vũ viết văn từ rất sớm. Truyện ngắn đầu tiên anh viết năm 19 tuổi (1961) với tiêu đề "Những đám mây" đã bị các tòa soạn lần lượt chối bỏ. Ấy thế rồi, 30 năm sau, cũng với truyện ngắn ấy được tác giả sửa sang lại, đổi tên thành "Truyện ngắn đầu tiên", đã được in trên tuần báo Văn nghệ. Thậm chí sau đó truyện còn được tặng thưởng. Với sự xuất hiện truyện ngắn đầu tiên này của Bão Vũ, ở tuổi "ngũ thập tri thiên mệnh", anh được đánh giá là có dấu hiệu của một tài năng "trẻ". Quả là thú vị.

Dường như đó là sự khởi đầu cho một hiện tượng đúng với nghĩa "Bão Vũ". Dồn dập trong những năm sau, cái tên Bão Vũ trở thành "hot" trên các trang truyện ngắn của những tờ báo văn chương danh giá trong nước. Nhiều người nói vui về việc "mắn đẻ" của Bão Vũ. Thậm chí có người nói anh tham viết, viết nhiều quá. Họ đâu biết rằng, Bão Vũ đã âm thầm, cặm cụi viết suốt 30 năm. Anh cứ lần mò con đường riêng của mình, không giống bất cứ ai. Viết xong anh cất vào kho lưu trữ, cùng với những phác thảo bản vẽ kiến trúc - cái nghề kiếm cơm của mình.

Sinh thời, nhà văn nổi tiếng Vũ Bão, người có bút danh trùng với tên cúng cơm của Bão Vũ (Bão Vũ tên thật là Vũ Bão), đã có những lời nhận xét hết sức cảm kích về nhà văn lứa đàn em. Ông nhận định rằng, truyện ngắn của Bão Vũ luôn có điều gì đó buộc người đọc phải nghĩ ngợi, rằng Bão Vũ viết văn hay và thể hiện là một người "có học". Sự công nhận ấy thêm một lần nói lên sự nhẫn nại của Bão Vũ suốt ba mươi năm chuẩn bị cho sự "bùng nổ" của một đời văn.

Có dịp tâm sự về sự "im lặng" của mình trong suốt mấy chục năm, Bão Vũ cho biết, bấy giờ truyện gửi đi đâu có được in, nhưng đã thích viết là viết, anh mê mải sống trong hoài bão văn chương. Những câu chuyện cứ tuôn trào dưới ngòi bút của anh như một nhu cầu tự thân.

Bố mất sớm, mẹ đi bước nữa, mới 9 tuổi cậu bé Vũ Bão (ở đây, xin được gọi bằng tên thật) đã nuôi mộng ước văn chương. Say mê sáng tác thơ văn, song vì mưu sinh, cậu phải lựa chọn nghề kiến trúc. Cuộc sống đầy lo toan vất vả nhưng anh chàng kiến trúc sư Vũ Bão không hề lơi là việc sáng tác. Anh đọc "như điên", viết như "lên đồng". Ngày đi làm đêm viết. Hết trang này đến trang khác. Truyện ngắn này vừa xong đã lại có một đề cương mới. Tác phẩm viết xong xếp đấy. Hiếm ai có lối làm việc như chàng kiến trúc sư này. Nhiều người cho là anh bị "ngộ" chữ.

Bìa tập truyện ngắn "Thung lũng ngàn sương" của nhà văn Bão Vũ.

Phải thừa nhận, chính vốn sống tích lũy được trong những ngày tháng lao động trên các công trường ở Hải Phòng đã giúp cho Vũ Bão rất nhiều trong quá trình sáng tạo. Hàng chục nhân vật được nhà văn chưng cất từ những nguyên mẫu có thật ở ngoài đời. Đó là những hình tượng văn học vô cùng sống động. Và rồi, sau hàng chục năm, cái tên kiến trúc sư Vũ Bão vốn đã nổi tiếng với những công trình như Cung Văn hóa Hữu nghị Việt - Tiệp, Cung Văn hóa Thiếu nhi Thành phố, Thư viện Hải Phòng… thì đến nay phải nhường cho cái tên Bão Vũ (anh phải đổi để khỏi trùng với bút danh đã chọn từ lâu của nhà văn Vũ Bão) bắt đầu nổi như cồn với những tác phẩm truyện ngắn và tiểu thuyết. Sự nỗ lực của Bão Vũ đã được đền đáp. Năm 1999, anh được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam, được gọi là "nhà văn trẻ" mặc dù khi ấy đã ở tuổi 57.

2. Giờ đây cái biệt danh "nhà văn trẻ" đã lui vào quá khứ đối với Bão Vũ. Bởi lẽ đã hơn 20 năm, hành trang trong cỗ xe ngựa của anh không chỉ còn là những bản thảo đang viết dở mà đó còn là gánh nặng của những số phận đã được gửi trao. Giờ đây ngoảnh lại, có lẽ Bão Vũ cũng bất ngờ với chính mình khi ban đầu, anh không lấy văn chương làm nghề mưu sinh nhưng nó lại giúp anh đạt được những điều mà nhiều nhà văn có ước cũng không dễ có được.

Ít người biết rằng, nhà văn Bão Vũ bắt đầu sự nghiệp sáng tác của mình bằng… thơ. Sáng tác đầu tiên của anh được in là một bài thơ. Cuốn sách được in đầu tiên của anh (chung với hai tác giả nữa, do NXB Hải Phòng ấn hành năm 1997) cũng là một tập thơ. Sau này, dù đã nổi danh với truyện ngắn thì duyên nợ với thơ của Bão Vũ dường như vẫn không dứt. Khi sáng tác truyện ngắn, nếu cảm xúc dâng trào là thể nào anh cũng đưa mấy câu thơ vào. Tỉ như truyện ngắn "Cô đầu" in ở tạp chí Văn nghệ Quân đội vào dịp đầu xuân 2013, cuối cùng nhà văn Bão Vũ cũng "chêm" được mấy câu thơ hay vào loại "tuyệt cú" của mình: "Hát cho đến cạn dòng sông/ Cho non phải lở cho lòng phải đau/ Hát cho nét nguyệt thôi chau/ Cho long lanh nước cho màu phải tươi".

Về chuyện này, có lần nhà thơ Mai Văn Phấn đã kể: Có người không biết hỏi Bão Vũ chép thơ ở đâu vậy? Bão Vũ đã trả lời một cách hóm hỉnh rằng: "Của nhà làm được, thôi thì tự nấu lấy cho nó lành". Bão Vũ nói một cách khiêm tốn vậy thôi, chứ không ít khổ thơ ngẫu cảm ấy của anh đã làm giật mình khối anh trong giới làm thơ. Chính nhà thơ Mai Văn Phấn cũng đã từng bày tỏ với Bão Vũ rằng anh thèm được… ký tên dưới những câu thơ ấy. Thật đúng là tri âm tri kỷ giữa hai tài năng văn chương đất Cảng.

Tính đến nay, nhà văn Bão Vũ đã cho in 14 tập truyện ngắn và tiểu thuyết. Ấy là chưa kể 12 kịch bản điện ảnh và truyền hình. Như vậy, trung bình mỗi năm anh cho ra đời hai tác phẩm, quả cũng là một "kỷ lục" đối với giới nhà văn nước ta. Cuốn "Mây núi Thái Hàng" của Bão Vũ do NXB Hội Nhà văn ấn hành năm 1999 đã được nhận Giải thưởng thường niên của Hội Nhà văn Việt Nam. Thậm chí tập truyện ngắn này còn được đề cử dự giải Văn học ASEAN năm 2000. Ngoài giải thưởng của Hội Nhà văn, Bão Vũ còn được nhận nhiều giải thưởng ở Trung ương và địa phương cho những tập truyện ngắn và tiểu thuyết xuất bản sau đó.

Nhân nhắc đến giải thưởng, Bão Vũ cho hay, một trong những giải thưởng mà anh nhớ nhất là giải nhất truyện ngắn "Trầu têm cánh phượng" anh được Báo Người Hà Nội trao năm 1996. Đó là giải nhất văn chương đầu tiên trong đời văn của Bão Vũ, nhưng vì phải đi công trình xa, tác giả không thể về nhận giải thưởng được. Để cho lễ trao giải thưởng không bị "hẫng", Ban tổ chức đã bố trí một người "đóng thế" Bão Vũ để nhận giải thay anh, tất nhiên là Ban tổ chức có công khai cho toàn thể mọi người biết rõ rằng người lĩnh hộ giải đây không phải là "nhà văn trẻ" Bão Vũ. Nghe thông báo, mọi người cười rộ, rất vui. Hóa ra việc "đóng thế" nhà văn đơn giản hơn người ta tưởng, không cần phải bay nhảy hay nhào lộn gì như diễn viên đóng thế trong phim hành động. Quả là kỷ niệm vui khó quên đối với nhà văn Bão Vũ.

Mới đây, trong luận văn thạc sĩ về truyện ngắn của Bão Vũ, nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Phương (Đại học Sư phạm Vinh) cũng đã nhắc đến truyện ngắn được trao giải nhất này của Bão Vũ, như thể một đại diện cho phong cách viết lãng mạn hoài vọng, hòa trộn thủ pháp giữa ảo và thực đã hình thành về nghệ thuật viết truyện ngắn của Bão Vũ. Đúng như nhà văn Trung Trung Đỉnh, trong tiểu luận phê bình mang tiêu đề "Bão Vũ, nhà văn của cái có thể" đã viết: "Cái chấp chới giữa hiện thực đời sống và hiện thực ảo do cái có thể tạo nên ở các nhân vật của Bão Vũ cũng hồn nhiên như khát vọng không nguôi của tác giả, và chính nó làm nên giọng văn hồn hậu của ông".

3. Nhìn lại hành trang văn học trên cỗ xe ngựa vạn dặm đường dài của mình, nhà văn Bão Vũ đã tâm sự một cách thực lòng: "Mình đến với văn chương không phải để lập danh hay vì sự ham muốn nhất thời, mà là định mệnh".

Nghe Bão Vũ nói đến hai chữ "định mệnh", tôi chợt nhớ mới đây, nghe bạn bè dưới Hải Phòng đồn rằng nhà văn Bão Vũ đã đi "ở ẩn". Có lẽ anh đóng cửa để viết tiểu thuyết? Trước đây tôi biết anh ít tiếp xúc với mọi người, không thích sự ồn ào, và chỉ thầm lặng viết. Trong bài hát "Đóa hoa vô thường" của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn có câu: "Từ đó trong hồn ta ơi tiếng chuông não nề, ngựa hý vang đường xa, vọng suốt đất trời kia". Tiếng nhạc ngựa nghe da diết làm sao. Tôi lại liên tưởng tới cỗ xe ngựa của Bão Vũ cũng đang tiếp tục cuộc hành trình mới của mình khi vượt qua thảo nguyên văn chương. Lối đi đã thành đường. Chân trời hiện lên đây kia…