Mười năm giữa hai bờ sông Mê

Tôi có quan hệ giao tiếp với gia đình nhà thơ Tế Hanh từ hơn hai chục năm trước, khi ông còn nhúc nhắc đi lại được, và bà Trần Lâm Yến - vợ nhà thơ vẫn đang làm việc ở Trung ương Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam.

Mỗi lần ra Hà Nội, tôi thường đi bộ đến thăm ông bà ở số 10 phố Nguyễn Thượng Hiền, chụp vài kiểu ảnh, nghe ông đọc dăm bẩy bài thơ mới viết, rồi cũng khoe với ông bà mấy bài thơ vừa làm. Lần nào cũng vậy, ngồi một chặp, tôi cùng ông đi bộ hết phố Nguyễn Thượng Hiền, rẽ phải vào phố Yết Kiêu để đến quán phở gà quen thuộc. Có hôm tôi trả tiền, có bữa, trước khi ra khỏi cửa, thấy bà Lâm Yến kín đáo nhét vào túi áo chồng khoảng chục ngàn đồng.

Khoảng giữa năm 1990,  tôi chuyển từ Tạp chí Văn TP. Hồ Chí Minh về làm đại diện một nhà xuất bản tại phía Nam, lần đầu ra "xem mắt" cơ quan ở Hà Nội, tôi mang theo con trai út hai tuổi. Tàu đến Nha Trang, cánh cửa sổ bằng gỗ, được ngành Đường sắt Việt Nam thiết kế đúng theo mẫu "máy chém" hiện còn được trưng bày tại đường Võ Văn Tần ở Sài Gòn, từ trên cao xả phập xuống chặt ngang bàn tay phải của cháu. Chỉ mấy giây đồng hồ trước khi cánh cửa sổ - máy chém "rơi tự do" xuống, đầu cháu cổ cháu vẫn còn gối lên thành cửa, thế nên con gặp nạn mà cả nhà vẫn ăn mừng, chẳng tiếc tiền bạc, hào phóng đến độ lãng phí, tiêu toàn bộ số tiền cháu được ngành bảo hiểm bồi thường thiệt hại, để mua hẳn một con gà, lại còn những mấy ký trái cây (chôm chôm, quýt, cóc ổi) lễ tạ thần thánh tổ tiên… đã phù hộ độ trì để "đại nạn" hóa thành "tiểu nạn". Cả chục năm sau, lần nào đến nhà số 10 phố Nguyễn Thượng Hiền, tôi cũng được ông bà hỏi "Bàn tay bó bột của cháu đã lành chưa", "Có để lại dị tật không", "Liệu có ảnh hưởng đến việc cầm bút?"…

Thế rồi "tai nạn" cũng xảy ra với chính Tế Hanh. Lần ấy, cùng với nhiều nhà văn nhà thơ, Tế Hanh được mời đến dự đêm thơ kỷ niệm lần thứ bốn mươi ngày mở đường Trường Sơn tại Cung Văn hóa Thiếu nhi Hà Nội. Đang chăm chú nhìn lên sân khấu, nhà thơ đột nhiên gục đầu xuống bàn. Mọi người cấp tốc đưa ông vào cấp cứu tại Bệnh viện Hữu Nghị. Lúc ấy là 21h ngày 4/5/1999.

Sau nhiều giờ cấp cứu, nhà thơ tỉnh lại, nói với vợ: "Tôi còn ít tiền trong túi áo, bà cất đi để mua thuốc chữa mắt". Đến 23h Tế Hanh vẫn còn nhận biết nhưng vào lúc nửa đêm ông thổ ra huyết, rồi chìm vào cơn hôn mê dai dẳng ngỡ như không bao giờ còn tỉnh lại nữa. 8h sáng hôm sau, kết quả chụp điện cho thấy máu đã tràn trong hộp sọ, chứng tỏ trước đó khá lâu đã có hiện tượng xuất huyết não ở Tế Hanh. Nằm viện hai tháng, cơn nguy kịch đã qua nhưng dấu hiệu hồi phục chưa xuất hiện, ông được bệnh viện cho về nhà điều trị ngoại trú. Mấy tháng đầu đôi khi nhà thơ cũng còn nói được những câu đơn giản "Bà dọn nhà đi, các nhà văn trẻ sắp đến chơi", hoặc "Nhớ kê lại bàn ghế, các anh ở Hội sẽ đến" v.v… Cũng có lần ông "dự báo" đúng, nhưng cũng có lần chờ đợi mãi vẫn chẳng thấy ai.

Căn hộ của gia đình nhà thơ ở số 10 phố Nguyễn Thượng Hiền, có cầu thang xây bằng gạch kiểu "một đoạn" ở phía ngoài, gồm hai phòng khá rộng. Những ngày mới lâm bệnh ông vẫn được bà Yến dìu đi bộ từ phòng nọ sang phòng kia hoặc dọc theo hành lang, nhưng ít tháng sau nhà thơ không còn sử dụng được đôi chân nữa, nếu không ngồi trên xe lăn, chỉ còn có thể nằm dài trên giường. Bà Yến cho hay, trừ đại não bị tổn thương khá nặng, còn các bộ phận khác trên cơ thể ông xem ra vẫn hoạt động bình thường. Đã từ lâu rồi ông chỉ nói được những câu ngắn có hai - ba từ, thường kêu đau, kêu "mệt lắm" nhưng không hiểu đau ở đâu. Giọng nói của ông lào phào, chỉ có một phần hơi lọt qua miệng, còn phần lớn thoát ra theo lỗ chích ở cổ.

Thường thì nhà thơ chỉ mấp máy môi, không hiểu ông định nói gì. Hôm tôi đến thăm, bà Yến lay vai chồng: "Anh Hanh nè, có Nguyễn Thái Sơn ở Sài Gòn đến thăm…", ông vẫn nằm bất động, mắt hướng lên trần nhà nhưng hai tròng mắt chậm chạp đưa qua lại như kiếm tìm. Tôi cúi xuống, thấy hai tròng mắt ông ngấn nước. Tôi cùng bà Yến đỡ ông ngồi dậy, nhà thơ vẫn còn khá nặng, khoảng bẩy chục kí lô. Phải có người đỡ ông mới có thể ngồi trên mép giường thõng hai chân xuống sàn nhà. Khí quản, thanh quản nhà thơ được chích một lỗ nhỏ bằng đầu đũa phía dưới cằm và được đậy bằng miếng gạc nhỏ có hai sợi dây buộc vòng ra sau cổ. Miệng vết chích thành sẹo, chai cứng, dường như đã dần quen với nhiệm vụ hô hấp thay cho mũi, chia sẻ chức năng phát âm với miệng. Da dẻ nhà thơ trắng mịn, có lẽ do cớm nắng, và mát lạnh, khiến tôi thoáng giật mình lúc nắm bàn tay ông.

Tế Hanh nằm đó nhưng hồn vía ông có vẻ như không còn bám víu vào thân xác nữa, và tôi cũng không thể tự trả lời, rằng, trong những năm tháng này, với Tế Hanh, tình trạng mất khả năng nhận biết là "may mắn" hay bất hạnh. Bởi nếu nằm bất động đến mười năm trời, hoàn toàn tuyệt vọng về sự bình phục mà lại vẫn tỉnh táo, vẫn nhận thức được hoàn cảnh thì khủng khiếp quá, chịu sao nổi...

Tiền nhân bảo rằng sau khi rời bỏ thân xác, linh hồn mỗi người sẽ phải đi đò ngang qua giòng Sông Mê, cập vào Bến Lú để đến Cõi Âm. Riêng với nhà thơ Tế Hanh, phải chăng hồn vía ông khi thì đã lên đò, lúc lại quay về bến đợi, và con đò ngang thần linh ma quái muôn thuở, với riêng nhà thơ, đã hóa thành đò dọc, cứ trôi dạt giữa hai bờ  Sông Mê. Càng đau càng xót xa khi ta không thể làm gì, nói gì, mong gì, chờ đợi điều gì tốt lành…

Vĩ thanh:

Trước khi gửi bài viết này đi, vào lúc 20h15' ngày chủ nhật 19/4/2009, tôi có cuộc điện đàm với bà Trần Lâm Yến. Dưới đây là một số thông tin về nhà thơ Tế Hanh từ cuộc trao đổi này:

Đã khá lâu rồi, suốt ngày đêm nhà thơ nằm dài trên giường, không còn khả năng ngồi dậy nữa. Hai chân teo tóp dần nhưng thân hình Tế Hanh còn khá đầy đặn, da dẻ gần như không bị lở loét.

Mắt nhà thơ thường xuyên nhắm nghiền, lâu lâu mở ra vài giây nhưng không còn biểu lộ, nhận biết, kể cả khi có người nắm tay, chào hỏi. Nguồn dinh dưỡng nuôi cơ thể ông là súp loãng, sữa, nước trái cây… vẫn bơm vào miệng bằng bơm tiêm loại lớn như gần mười năm qua.

Bà Trần Lâm Yến năm nay đã tám mươi tuổi, cũng đã yếu, phải thuê người giúp việc để tiện việc chăm sóc chồng. 

Ngày 20/4/2009