Hoa trắng thôi cài trên áo tím
Nhà thơ Kiên Giang - Hà Huy Hà là người làm thơ tình chân quê Nam Bộ hiếm hoi còn sót lại ở thiên niên kỷ thứ ba này. Đọc thơ ông là thấy cả tuổi thơ ấu ở miệt vườn, gánh hát cung đình, ngọn khói đốt đồng, nghe văng vẳng tiếng xe trâu lốc cốc…
Có lần ngồi quán cóc, ông buột miệng đọc bốn câu ca dao:
Lồng đèn treo cột đáy
Nước xoáy lồng đèn xoay
Đĩa nghiêng múc nước sao đầy
Lòng thương người nghĩa ba má rầy cũng thương.
Rồi ông cười, nói nhỏ: “Bà già tao đọc, ngâm nga ru ngủ hồi nhỏ, riết rồi nhập tâm”.
Nhà thơ Kiên Giang sinh ngày 17/2/1929, tên thật là Trương Khương Trinh tại làng Đông Thái, huyện An Biên, tỉnh Kiên Giang, cùng quê với nhà văn Sơn Nam. “Vốn liếng về từ ngữ người Kiên Giang rất ít, hàng ngày sống lân la với người Hoa bán tạp hóa và người Khơme làm ruộng. ở đây có thể nói, tiếng Việt không phát triển, lại thêm “tiếng lóng” mà người địa phương khác khó chấp nhận. Vốn duy nhất là ca dao được mẹ dạy cho, từ thuở ấu thơ. Vốn quan trọng hơn vẫn là cái tâm, lòng yêu nước, muốn giới thiệu tâm hồn người dân nghèo xóm mình với cả nước, cùng chia sẻ buồn vui (Sơn Nam - Cùng bạn đọc - Lời tựa tập “Hoa trắng thôi cài trên áo tím” NXB Văn học 1/1995).
Kiên Giang từng tự bạch: “Năm 1943 tôi học trường tư Lê Bá Cang (Sài Gòn), ăn cơm tháng, ở nhà trọ trên một ốc đảo đường Hàng Sanh (nay là Bạch Đằng) gần chùa Long Vân. Khi thức đêm học bài, tôi thấy và nghe hình tượng nhạc xe bò. Đêm nào đoàn xe bò ấy cũng lăn bánh ngang cửa thảo trang. Một thứ nhạc khô khan và thắm thiết, triền miên mà nức nở ngân vang từ những móng sắt vành xe. Tôi thao thức vì ghiền nghe nhạc xe bò, cố tìm những nét sống đẹp để tô điểm thành thơ.
Hình ảnh một chiếc võng giăng dưới dạ xe chở phân rác, bốn móng bò mòn nhẵn, chiếc roi tơi tả, ngọn đèn chong leo lét nhất là mái tóc phong trần luôn rối tung chính là những nét sống - trong một nếp sống nghèo mà đẹp - của người mẹ đánh xe bò. Tất cả là thơ và nhạc. Tôi đã ôm ghì được vú sữa của nguồn cảm hứng nhưng chắc hẳn chỉ ghi lại được một vài góc cạnh mà thôi.
14 năm sau, kể từ năm 1943, khi trở lại xóm chùa Long Vân, tôi không tìm được nhà trọ năm nào. Nhà gạch mọc lên, người cũ đi mất, chết hoặc bị xua đuổi. Năm 1993, xóm chùa, xóm Hàng Sanh đã bị xóa mất. Người cũ mất hết. Chiếc xe bò chỉ còn trong ký ức.
Tình tang! Lốc cốc! Tang tình!
Nhạc vang hòa khúc viễn trình đắng cay.
(Nhạc xe bò).
Bùi Giáng trong quyển “Đi vào cõi thơ” NXB Ca Dao 10/1969 viết: “Lành mạnh, thanh cao, vị tha và ái quốc”, ông Thiếu Sơn nói không sai một tấc một ly nào cả, khi giới thiệu thơ Kiên Giang: ông Kiên Giang tuyệt nhiên “không cầu kỳ, không giả tạo” mà đạt tới chỗ sâu thẳm nhất trong linh hồn mọi người, một cách thuần nhiên…
Quê Hương thơ ấu của Kiên Giang sẽ nằm trong nước Việt như Kinh Thư nằm trong nước Tàu. Một Quê Hương bình dị thiết tha và hình như chúng ta đang đánh mất. Chỉ kêu gọi về trong những trận chiêm bao”.
Thơ Kiên Giang có nhiều câu phổ biến rộng rãi như:
Ong bầu đậu đọt mù u
Lấy chồng càng sớm tiếng ru càng buồn.
Ngày mai đám cưới người ta
Cớ sao sơn nữ Phà Ca lại buồn.
Đói lòng ăn nửa trái sim
Uống lưng bát nước đi tìm người thương.
Và trong bài thơ “Tiền và lá” ông đề: “Kính tặng thi sĩ Nguyễn Bính để nhớ ngày tá túc ở xóm biển Kiên Giang”, có lúc bị nhầm là thơ Nguyễn Bính, bài thơ có những câu phảng phất tâm hồn chân quê cảm động:
Bây giờ những buổi chiều êm
Tôi gom lá đốt, khói lên tận trời
Người mua đã bị mua rồi
Chợ đời họp một mình tôi… vui gì!
Kiên Giang còn là soạn giả cải lương lừng danh cùng thời Năm Châu, Viễn Châu, Hà Triều Hoa Phượng, Quy Sắc… với nghệ danh Hà Huy Hà (“áo cưới trước cổng chùa”, Người vợ không bao giờ cưới”…). Ngoài ra ông là ký giả kịch trường cho nhiều tờ báo lớn ở Sài Gòn trước 1975 như Tiếng Chuông, Tiếng Dội, Lập Trường, Điện Tín, Tin Sáng…, tham gia phong trào ký giả ăn mày chống Mỹ - Thiệu ngày 10/10/1974.
Chính vở tuồng đầu tay của ông là “Người vợ không bao giờ cưới” đã tạo bệ phóng cho nghệ sĩ Thanh Nga đoạt giải Thanh Tâm, lên hàng ngôi sao trong giới cải lương. Ông lang thang rày đây mai đó, vẫn với bộ vó giang hồ, vai mang túi xách, đầu đội chiếc nón trắng ngả màu, cả đời lận đận với nghiệp thơ. Sống cuộc sống vất vả, lúc về hưu lui tới thường xuyên Ban ái hữu Nghệ sĩ số 133 đường Cô Bắc, mở lớp dạy đờn ca tài tử miễn phí cho học sinh Trường khiếm thị Nguyễn Đình Chiểu, thật đúng là hình ảnh kẻ sĩ hiếm hoi trong thời buổi kinh tế thị trường.--PageBreak--
Nhắc đến thơ Kiên Giang nhiều người nhớ ngay đến bài thơ nổi tiếng là “Hoa trắng thôi cài trên áo tím”. Chị Hà Khánh Phương (chị bà con liệt sĩ Mai Thị Non - Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân tỉnh Long An) cho biết chị còn giữ bài thơ này in dưới dạng tờ bướm hơn 40 năm, từ lúc chị 17 tuổi.
Nhạc sĩ Huỳnh Anh (con trai danh cầm Sáu Tửng) phổ nhạc, nhiều thế hệ ca sĩ hát bài này như Thanh Thúy, Hoành Oanh, Giao Linh, Trường Thanh và Hồ Điệp ngâm nhiều lần trong chương trình tiếng thơ Mây Tần do Kiên Giang phụ trách trên Đài Phát thanh Sài Gòn.
Kiên Giang cho biết: “Đây là tâm tình người trai ngoại đạo đối với cô gái có đạo. Mối tình học trò tinh khiết, ngây thơ, không nhuốm bụi trần. Năm 1944, tôi ở Cần Thơ học trường tư thục Nam Hưng, dốt toán nhưng giỏi luận, chuyên làm bài giùm cho bạn cùng lớp, trong đó có N.H. - Cô bạn dễ thương thường mặc áo bà ba trắng, quần đen, mang guốc mộc. Có những buổi tan học lẽo đẽo đi theo sau N.H. đến tận nhà cô ở xóm Nhà thờ. Cách mạng bùng nổ, không có tiền đi đò về quê, N.H. biết ý gửi cho, rồi đi kháng chiến, gặp người quen trong đội quân nhạc nhắn: “Con
Năm 1955 tôi ghé ngang Cần Thơ, xin phép má của N.H. tâm tình suốt đêm bên ánh đèn dầu. Sau đó tôi nghe tin N.H. lấy chồng có con đầu lòng đặt tên là tên ghép lại của tôi và N.H. vì thế chồng cô biết rất ghen tức. Chính vì lý do đó tôi đổi bốn câu kết bài thơ này, giống như tống tiễn mối tình học trò trinh trắng.
Kết trước là:
Xe tang đã khuất nẻo đời
Chuông nhà thờ khóc tiễn người ngàn thu
Từ nay tóc rũ khăn sô
Em cài hoa tím trên mồ người xưa.
Thành cái kết:
Lạy chúa! Con là người ngoại đạo
Nhưng tin có chúa ở trên trời
Trong lòng con, giữa màu hoa trắng
Cứu rỗi linh hồn con chúa ơi!….
Năm 1999 Hãng phim TFS Đài Truyền hình Tp. Hồ Chí Minh có làm phim “Chiếc giỏ đời người” về sự nghiệp hoạt động văn nghệ của tôi, khi trở về Cần Thơ quay lại cảnh trường cũ, mới hay tin là N.H. mất năm 1998. Tôi mua bó huệ trắng, ra thăm mộ N.H. ở nghĩa trang Cái Su. Đúng là:
Anh kết vòng hoa màu trắng lạnh
Từng cài trên áo tím ngây thơ
Hôm nay vẫn đóa hoa màu trắng
Anh kết tình tang gởi xuống mồ.
Nguyễn Văn Thức trong tờ bướm “Vài nhận định về thơ và các nhà thơ ở Tp. Hồ Chí Minh” có đoạn nhận xét về Kiên Giang: “Một nhà thơ chỉ còn giao lưu với Câu lạc bộ thơ Quận là chính, “Hoa trắng thôi cài trên áo trắng” nay chỉ còn là kỷ niệm. Đôi khi tôi thấy nhà thơ buồn như sương giá, lạnh quanh đời”. Tôi nghĩ một nhà thơ 76 tuổi, dời chỗ ở hơn chục lần, đấu tranh vì độc lập đất nước, làm thơ, soạn tuồng, cải lương, viết báo tận tụy cống hiến cho đời, để lại nhiều câu thơ hay là một thành công về văn học, là một tấm gương sáng trong cuộc sống hôm nay. Nhà văn Sơn
Mới đây ngồi uống bia cùng ông ở quán cóc, trong một xóm lao động nghèo gần cầu Nhị Thiên Đường, quận 8, ông bảo sắp bán nhà, giọng buồn buồn nặng trĩu tâm tư. Buổi chiều thành phố thường có những cơn mưa dông, gió giật mạnh, lạnh căm căm, thương Kiên Giang một đời tận tụy với thơ, với cuộc sống!
