Ngăn chặn thực phẩm “bẩn” phải cộng đồng trách nhiệm ở mức cao nhất

Chủ Nhật, 24/04/2016, 12:29

Chưa khi nào vấn đề an toàn thực phẩm (ATTP) lại nóng bỏng như bây giờ. Từ trong nhà ra ngoài đường đều tràn ngập nỗi lo mất ATTP. Đến nỗi, ATTP đã bước vào nghị trường Quốc hội, trở thành vấn đề được Chính phủ đặc biệt quan tâm. Thế nhưng, thực phẩm không sạch vẫn nhan nhản, như những bóng mây đen ám ảnh cuộc sống khiến người dân hết sức hoang mang…

Để tìm hiểu rõ hơn công tác quản lý ATTP, PV Báo CAND đã có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Thanh Phong, Cục trưởng Cục ATTP (Bộ Y tế):

PV: Thưa ông, ATTP đang là vấn đề được đặc biệt quan tâm. Ông có bình luận hoặc chia sẻ gì về vấn đề này?

TS. Nguyễn Thanh Phong: Việc toàn xã hội quan tâm đến ATTP vừa là cơ hội, vừa là thách thức với cơ quan quản lý. Yêu cầu về thực phẩm an toàn là hoàn toàn chính đáng và là quyền cơ bản của người tiêu dùng, do đó, thách thức đầu tiên đòi hỏi cơ quan quản lý phải cố gắng hơn, xiết chặt các qui định và thanh, kiểm tra để giám sát và ngăn chặn tối đa thực phẩm không an toàn lưu thông trên thị trường; tiếp tục rà soát, đưa ra các văn bản, qui định phù hợp, để có thực phẩm ngày càng an toàn hơn.

Khi người dân và xã hội quan tâm đến ATTP, thì Nhà nước, Chính phủ phải quan tâm, phải đầu tư hơn nữa cho công tác quản lý, cho hệ thống tổ chức, các nguồn lực để đáp ứng yêu cầu quản lý ATTP.

Tuy nhiên, rủi ro do sử dụng thực phẩm không chỉ là thách thức với Việt Nam mà với các nước. Nói thế không có nghĩa là bao biện cho những tồn tại đang phải đối mặt, nhưng các nước phát triển như Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản vẫn có sự cố về ATTP. Ở Mỹ, đời sống và dân trí cao, hệ thống pháp luật, đặc biệt ý thức pháp luật của người dân đều tốt, nhưng mỗi năm vẫn có 48 triệu ca tiêu chảy liên quan đến thực phẩm.

Trong khi ở Việt Nam, đời sống còn khó khăn nên đôi khi biết thực phẩm không an toàn hay không rõ nguồn gốc, có nguy cơ cao vẫn phải sử dụng vì không có lựa chọn. Vì thế, thực phẩm “bẩn” đáng phải tiêu hủy thì vẫn còn “đất” sống.

Hàng năm, các bộ ngành lấy mẫu sản phẩm kiểm nghiệm, thì tỉ lệ tồn dư hóa chất bảo vệ thực vật trước năm 2015 mới 3-5%, riêng 10 tháng đầu năm 2015, con số này là khoảng 10%. Chỉ cần 1% tồn dư vượt ngưỡng đã ảnh hưởng đến sức khỏe, thì 10% là con số đáng báo động.

Tuy nhiên, vẫn còn tỉ lệ rất lớn thực phẩm trong ngưỡng an toàn. Vấn đề là phải truyền thông chỉ rõ được địa chỉ, sản phẩm nào là an toàn đang còn yếu. Đáng tiếc là có cơ sở đã được chứng nhận là an toàn lại trà trộn sản phẩm không an toàn vào, mất lòng tin của người tiêu dùng, như vụ tuồn rau không sạch ở Công ty Trung thành vào trường học được xử lý rất nghiêm.

TS. Nguyễn Thanh Phong.

PV: Theo ông, nguyên nhân của tình hình mất ATTP hiện nay là do đâu?

TS. Nguyễn Thanh Phong: Có ba đối tượng chính tham gia vào vấn đề ATTP là Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Nhà nước phải ban hành các chính sách, kiểm tra, giám sát, thực hiện các chính sách này. Các văn bản pháp luật hiện đã đầy đủ, đáp ứng công tác quản lý. Vấn đề là thực thi pháp luật về ATTP, khi mà nhân lực vừa thiếu vừa yếu, đặc biệt là một số cán bộ còn buông lỏng quản lý, giám sát thực thi pháp luật chưa nghiêm. Kinh phí dành cho ATTP đã được chỉ đạo tăng cường, nhưng thực tế chỉ bằng 20-25% của Thái Lan.

Với người sản xuất kinh doanh, do thiếu hiểu biết và vì lợi nhuận nên sẵn sàng đưa ra thị trường những sản phẩm không đảm bảo an toàn.

Tôi không đổi lỗi cho người tiêu dùng, nhưng người tiêu dùng cũng phải tham gia vào đảm bảo ATTP. Thực tế, do điều kiện kinh tế, do thiếu hiểu biết và tính dễ dãi nên nhiều người vẫn sử dụng thực phẩm mất an toàn. Một gánh hàng ăn bán rong cạnh một thùng rác, trách nhiệm trước hết thuộc về cơ quan quản lý, sau đó là của người bán hàng, nhưng lẽ ra người tiêu dùng cũng phải tẩy chay.

Ba yếu tố trên tác động làm cho thực phẩm mất an toàn còn đất sống.

PV: Nhiều người cho rằng, mất ATTP hiện nay phổ biến là do công tác quản lý Nhà nước chưa tốt, chế tài xử lý chưa phù hợp. Ý kiến của ông về vấn đề này?

TS. Nguyễn Thanh Phong: Tôi cho rằng, văn bản qui phạm pháp luật, đặc biệt là các Nghị định về xử lý vi phạm hành chính đã đủ điều kiện ngăn chặn. Mức phạt cho các hành vi vi phạm ATTP tối đa 200 triệu, ngoài ra có thể phạt gấp 7 lần số hàng hóa vi phạm. Ví như số hàng vi phạm trị giá 1 tỷ thì có thể phạt tới 7 tỷ, rồi áp dụng các hình phạt bổ sung, rút các giấy phép …

Từ 1-7-2016 những hành vi vi phạm ở mức nghiêm trọng còn có thể bị xử lý hình sự. Vì thế, đủ sức răn đe nếu thực hiện nghiêm. Vấn đề là việc áp dụng có nghiêm hay không mà thôi.

Để giải quyết tình trạng thực thi pháp luật chưa nghiêm, tới đây Chính phủ sẽ chỉ đạo cùng với xử lý vi phạm, sẽ xử lý cả cán bộ buông lỏng trách nhiệm để xẩy ra vi phạm. Luật qui định chính quyền cơ sở phải quản lý ATTP trên địa bàn. Vụ rửa rau bằng nước bẩn ở Hưng Yên, hay phơi mứt bí trên cống rãnh diễn ra rất lâu, chính quyền biết nhưng không ngăn chặn.

Tới đây, những vụ việc tương tự thì Chủ tịch xã phải bị xử lý. Mới nhất là vụ ngộ độc thực phẩm ở Bình Phước ngày 22-4 khiến gần 200 công nhân phải nhập viện, Cục ATTP trực tiếp kiểm tra thì thấy, cơ sở đó không có giấy chứng nhận đủ điều kiện về VSATTP, do đó, đơn vị quản lý sẽ phải chịu trách nhiệm và kỷ luật cán bộ.

PV: Với các vi phạm ATTP trong phạm vi quản lý, Cục ATTP xử lý nghiêm chưa, thưa ông?

TS. Nguyễn Thanh Phong: Cục ATTP chỉ có 7 cán bộ thanh tra nhưng đã xử lý 261 công ty vi phạm với số tiền phạt gần 5 tỷ, rút giấy phép của vài chục đơn vị. Đặc biệt, hàng tuần, tôi yêu cầu công khai danh sách các đơn vị vi phạm trong tuần, mức độ, hành vi vi phạm cùng hình thức xử lý chỉ riêng lĩnh vực thực phẩm chức năng. Việc này giúp cho người dân nhận diện những sản phẩm kém chất lượng để tẩy chay, góp phần chấn chỉnh hoạt động này.

PV: Cùng vấn đề ATTP nhưng cả Bộ Y tế, Bộ NN&PTNT, Bộ Công thương cùng quản lý thì có chồng chéo không, khi trước một vi phạm, người dân không biết “gõ cửa” bộ nào, như nhiều vụ việc thời gian qua?

TS. Nguyễn Thanh Phong: Luật ATTP đã phân công rõ ràng nhiệm vụ của từng bộ, ngành, của UBND tỉnh. Với việc chia các nhóm ngành hàng không cắt khúc, các bộ ngành không còn sự giao thoa như trước.

Bộ Y tế chịu trách nhiệm ban hành các qui định chung; quản lý phụ gia thực phẩm, thực phẩm chức năng, nước khoáng thiên nhiên, nước uống đóng chai, bao bì trực tiếp tiếp xúc với thực phẩm; Bộ NN&PTNT chịu trách nhiệm về rau củ quả, thịt cá, trứng sữa, chăn nuôi; Bộ Công thương chịu trách nhiệm về rượu bia, nước giải khát…

UBND tỉnh chịu trách nhiệm đảm bảo ATTP trên địa bàn. Để tránh chồng chéo khi một doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh nhóm ngành hàng thuộc cả 3 bộ quản lý, đã có Thông tư liên tịch giao cho một bộ quản lý, ở mặt hàng chủ đạo của doanh nghiệp. Vấn đề là phải thực hiện đúng chức năng của từng bộ, tỉnh.

PV: Ông cho rằng, khó khăn lớn nhất trong việc đảm bảo ATTP hiện nay là gì?

TS. Nguyễn Thanh Phong: Hệ thống quản lý vừa thiếu cán bộ vừa yếu về chuyên môn. Ngay chính tôi là Cục trưởng Cục ATTP mà còn chưa được đào tạo bài bản về ATTP, vì chúng ta chưa có trường lớp nào, mà phải vừa làm, vừa nghiên cứu, học hỏi để tham gia công tác quản lý.

Mạng lưới trong ngành Y tế, đến năm 2009-2010 mới hình thành chi cục ATTP ở tuyến tỉnh và cán bộ từ các ngành về, cán bộ vẫn còn yếu và thiếu, đặc biệt ở tuyến xã phường, nơi tiếp xúc trực tiếp với các cơ sở sản xuất, các hộ chăn nuôi, trồng trọt. Thậm chí, có nơi, cán bộ đã yếu và thiếu lại còn buông lỏng quản lý, thực hiện pháp luật không nghiêm.

Sản xuất, chế biến thực phẩm của ta chủ yếu là nhỏ lẻ. Gần 10 triệu hộ nông dân đều trồng rau, trồng lúa, nuôi gà, lợn, thả cá; 500.000 cơ sở sản xuất chế biến thực phẩm thì 85% là qui mô vừa và nhỏ, nhiều làng nghề chế biến thực phẩm truyền thống.

Mô hình này đã nhiều đời nên kiến thức thực phẩm, hóa chất bảo vệ thực vật, phân bón đôi khi không đảm bảo, sử dụng không theo chuyên môn mà theo kinh nghiệm cá nhân, chưa kể một số cơ sở sản xuất, chế biến vì lợi nhuận nên biết phụ gia không đảm bảo vẫn sử dụng. Chúng ta đang phải đối mặt với những thách thức rất lớn.

Người kinh doanh cố tình vi phạm pháp luật thì cơ quan quản lý cũng không thể biết hết được. Khó nữa là người tiêu dùng cũng không biết thế nào là thực phẩm sạch hay không. Người tiêu dùng luôn ở thế yếu.

PV: Ông có kiến nghị gì để công tác ATTP được quản lý tốt hơn?

TS. Nguyễn Thanh Phong: Năm 2014, bình quân xử phạt một vụ vi phạm là 2 triệu đồng, năm 2015 là 3,5 triệu. Các tỉnh thanh tra, kiểm tra nhiều nhưng xử lý không đáng kể. Vì thế, phải kiên quyết hơn với việc xử phạt, đồng thời công bố các cơ sở vi phạm để người dân biết, đồng thời, biểu dương các cơ sở kinh doanh, sản xuất thực phẩm sạch. Nếu không, sẽ mất lòng tin và ảnh hưởng đến sản xuất.

Muốn làm tốt công tác đảm bảo ATTP, cơ quan quản lý, người sản xuất và người tiêu dùng phải cộng đồng trách nhiệm.

PV: Cảm ơn ông!

Thanh Hằng (thực hiện)