"Độ" người làm đúng luật

Thứ Hai, 15/07/2019, 08:43
Cách đây vài ngày, trên facebook của T.N,  một nghệ sỹ guitar gốc Hà Nội đang sinh sống và làm việc tại TP Hồ Chí Minh, có chia sẻ một bức ảnh chụp lại lá thư điện tử của Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam (VPCMC) gửi cho chủ nhân kênh Youtube "Socola Phuong Dung" liên quan đến việc kênh này đang khai thác ca khúc "Duyên mình lỡ" của nhạc sỹ Nguyễn Anh Tú (Tú dưa) mà chưa xin phép cũng như đóng phí khai thác tác quyền.


Nội dung chia sẻ của nghệ sỹ guitar này đại ý thể hiện sự hoang mang vì lá thư kể trên khi mà kênh Youtube kia, cũng tương tự như kênh Youtube riêng của T.N, đang khai thác các ca khúc để dạy đàn miễn phí cho khán giả.

Là một đồng nghiệp tương đối có hiểu biết và kinh nghiệm trong nghề xuất bản âm nhạc, tôi đã vào bình luận trong dòng trạng thái của T.N với một câu hỏi mở màn rằng "Kênh Youtube của em và của Socola Phuong Dung có bật chế độ kiếm tiền không?". Câu trả lời tôi nhận được là "Có. Nhưng bây giờ đã tắt chế độ kiếm tiền rồi". Và tôi nhẹ nhàng giải thích với T.N rằng trong trường hợp này, VPCMC đã làm đúng bởi khi "em bật chế độ kiếm tiền, có nghĩa là ca khúc ấy không còn được sử dụng theo mục đích đơn thuần để giải trí cá nhân (home use only) nữa mà đã có mục đích kinh doanh. Và khi em đã mang tác phẩm của người khác ra để kinh doanh, trách nhiệm của em là phải xin phép và phải đóng phí cũng như phân chia doanh thu lại cho tác giả".

Một cảnh trong MV phái sinh “Tự thân nàng hãy cứu độ nàng” đang gây lùm xùm tranh cãi của ca sĩ Phương Thanh.

T.N hiểu ngay câu chuyện, cậu cảm ơn tôi và rút ra kết luận rằng, từ nay cậu sẽ thận trọng hơn khi sử dụng tác phẩm của người khác. Và câu chuyện của T.N, thú vị thay, lại rơi vào đúng thời gian xảy ra những tranh chấp ồn ào liên quan đến bản quyền của ca khúc nhạc Hoa lời Việt đang đình đám hiện nay là "Độ ta không độ nàng".

Đơn vị nắm quyền khai thác bản quyền của ca khúc này vừa rồi đã có một động thái mạnh, gồm báo cáo vi phạm và yêu cầu gỡ bỏ nếu không chấp nhận đóng phí khai thác đối với tất cả các cá nhân đang khai thác ca khúc trở thành xu hướng tìm kiếm hàng đầu này. Và lần lượt, rất nhiều ca sỹ đã hát lại bài hát này đã buộc phải gỡ bỏ nội dung mình đã đăng tải trên Youtube.

Cũng có vài cá nhân, như ca sỹ Khánh Phương chấp nhận đóng phí khai thác theo đúng yêu cầu vì không muốn để mất lượng lượt xem đang khá lớn của mình. Nhưng có một trường hợp đặc biệt là Phương Thanh. Và chính trường hợp này đã tạo ra một làn sóng tranh cãi rất lớn, từ đó cho thấy ý thức và sự hiểu biết về Luật Sở hữu trí tuệ của giới làm giải trí, nghệ thuật ở Việt Nam vẫn còn hạn chế.

Nữ ca sỹ ngôi sao này cách đây gần một tháng đã tung ra bản "Tự thân nàng hãy cứu độ lấy nàng" với phần giai điệu là của "Độ ta không độ nàng" và phần lời Việt được viết bởi sư thầy Thích Đồng Hoàng - Hoàng Kim.

Khi tung ra phiên bản này, Phương Thanh không biết có quan tâm việc "Độ ta không độ nàng" đã được dịch từ nguyên bản tiếng Trung chưa nhưng chị khăng khăng khẳng định ý nghĩa giàu Phật pháp của "Tự thân nàng hãy cứu độ nàng" mới là đúng. Điều này cho thấy sự ngây thơ của Phương Thanh. Khi một bản phái sinh ở một ngôn ngữ khác được thực hiện với nội dung cố gắng trung thành nhất với nguyên bản bản gốc, rõ ràng nó có thuộc tính tôn trọng quyền tác giả hơn là một bản được "đặt" một phiên bản lời mới theo ý tứ của người thực hiện phái sinh. Và ở trường hợp phái sinh này, rõ ràng việc sử dụng một bản theo quan niệm của mình để nhằm phủ nhận bản gốc là khá nực cười, nếu không nói là không thuyết phục.

Nhưng sự việc lên đến đỉnh điểm khi đơn vị nắm giữ bản quyền yêu cầu: một là thanh toán phí khai thác, hai là gỡ bỏ nội dung. Phương Thanh đã kêu trời rằng đơn vị này làm việc theo kiểu "ăn cướp". Với lý luận cho rằng "tại sao không mua bản quyền từ ngay lúc đầu tiên, khi ca khúc chưa trở nên hiện tượng mà đợi nó thành hiện tượng mới mua?".

Phương Thanh đã bức xúc, thậm chí rơi nước mắt để cho thấy sự oan ức của mình. Nhưng thực tế, dù thời điểm mua bản quyền có rơi vào sau khi ca khúc đã thành hiện tượng đi nữa (thực tế, đơn vị mua bản quyền khẳng định, họ đã mua từ hơn 3 tháng trước) thì về luật, người dám bỏ chi phí ra để mua bản quyền là người đang làm đúng với các quy định của pháp luật cũng như các công ước về sở hữu trí tuệ mà Việt Nam tham gia.

Ở trường hợp thứ hai, Phương Thanh lại khiến dư luận tranh cãi thêm lần nữa. Bản phái sinh "Tự thân nàng hãy cứu độ nàng" thực tế nếu được chấp thuận bởi tác giả nguyên bản đi nữa thì sư thầy Thích Đồng Hoàng - Hoàng Kim cũng chỉ nắm tối đa 50% quyền tác giả của bản phái sinh mà thôi.

Bản phái sinh ấy lại không có đủ điều kiện vững chắc để là một chỉnh thể tác phẩm như bản gốc và do đó, về pháp lý, quyền tác giả của phần âm nhạc vẫn lớn hơn, bao trùm hơn so với quyền tác giả của phần lời phái sinh.

Và câu hỏi đặt ra cho chính Phương Thanh là, tại sao Phương Thanh không "nhanh tay" mua bản quyền để được khai thác trọn vẹn? Thực chất, Phương Thanh vốn dĩ không phải người quá ham tranh giành những chuyện như thế này và bản thân chị, ngoài đam mê hát ca ra, chị cũng không thực sự quá quan tâm đến những thứ phức tạp như quyền sở hữu trí tuệ.

Song, ở thời đại mới này, một nhân vật giải trí, một nghệ sỹ mà không quan tâm đến quyền sở hữu trí tuệ thì sẽ lạc hậu và rất dễ vướng vòng tố tụng. Ít nhất, một người tham gia thị trường âm nhạc phải nắm thế nào là quyền tác giả, quyền sở hữu bản ghi âm/hình, quyền liên quan và quyền sao chép. Đặc biệt là ở thời điểm Việt Nam mới vừa ký kết hiệp định ECFTA và EVIPA với EU, ý thức tôn trọng và hiểu biết luật lệ về quyền sở hữu trí tuệ là đòi hỏi đầu tiên và tất yếu. Trong nước với nhau, nói cùng ngôn ngữ còn dễ dàn xếp. Còn với nước ngoài, chỉ có luật và luật mà thôi.

Với trường hợp của Phương Thanh, chị là người yêu và khá am hiểu Phật pháp, có lẽ chị nên bình tâm gạt bỏ cái sân si để coi như chưa từng có bản phái sinh nào tồn tại, chưa từng có lượt xem, lượt nghe nào phát sinh. Và từ câu chuyện ấy, những người làm nghề cùng nên hiểu một chân lý rằng "dưới vòm trời pháp luật, sẽ chỉ có người làm đúng luật là được "độ" mà thôi".

Hà Quang Minh
.
.