Xung quanh bài trả lời phỏng vấn của nghệ sĩ Tố Uyên về 2 nhà thơ Xuân Quỳnh và Lưu Quang Vũ

Sự thực, khi trao đổi với tôi, nhà phê bình văn học Lưu Khánh Thơ, em gái của nhà thơ, kịch tác gia Lưu Quang Vũ cũng cho hay, chị và những người thân trong gia đình thực sự lấy làm phiền lòng và không tán thành một số tình tiết mà nghệ sĩ Tố Uyên đưa ra trong bài phỏng vấn nói trên.

Về nhà thơ, kịch tác gia Lưu Quang Vũ, hẳn nhiều bạn đọc đã biết: Trong cuộc đời ngắn ngủi của mình, anh đã trải qua 2 cuộc hôn nhân. Cuộc hôn nhân đầu tiên là với nghệ sĩ điện ảnh Tố Uyên, người rất nổi tiếng với vai bé Nga trong bộ phim "Chim vành khuyên". Cuộc hôn nhân thứ hai là với thi sĩ Xuân Quỳnh - một cuộc tình đã được kết tinh trong những vần thơ nồng nàn của cặp trai tài gái sắc và được hầu như toàn bộ bạn bè trong văn giới sẻ chia, ca ngợi.

Việc nghệ sĩ Tố Uyên có thái độ khác, cũng như cách nhìn nhận khác về cuộc hôn nhân này của người chồng cũ, kể cũng là lẽ… thường tình. Chỉ có điều, ở một số trường hợp, khi mà sự thật đã được thừa nhận bởi chính người trong cuộc, cũng như sự "làm chứng" của những người liên quan thì thiết nghĩ, ta không nên có những kết luận… giản đơn và… trái chiều. Bởi làm vậy là thiếu tôn trọng người mà ta nhắc tới, nhất là khi người đó không còn trên dương thế...

Bài phỏng vấn nghệ sĩ Tố Uyên in trên đặc san “Đang yêu”.

Trước nhất, về nguyên nhân dẫn tới cuộc ly hôn giữa cặp vợ chồng trẻ Tố Uyên - Lưu Quang Vũ, cách lý giải của nghệ sĩ Tố Uyên trong bài báo nói trên rất khó để độc giả nắm bắt được bản chất vấn đề. Chưa kể, ở từng đoạn, từng khúc, nó lại có phần "đá" nhau. Như khi thì chị nói: "Vì nghĩ không làm được gì cho mẹ con tôi nên Quang Vũ đã tự xa tôi, để tôi có thể phấn đấu cho sự nghiệp", khi thì lại cho rằng: "Vũ thấy tôi quá nổi tiếng nên sợ, Vũ muốn yên ổn hơn, vì có lẽ Vũ không hiểu được những suy nghĩ lớn, những khát vọng lớn của tôi".

Về phần mình, thoạt đầu nghệ sĩ Tố Uyên cho rằng lý do khiến chị tán thành việc chia tay với người chồng trẻ là bởi "Còn tôi khi đó thì tự ái nên không làm lành", nhưng chỉ sau đó một chút (cũng trong bài phỏng vấn này), chị lại cho hay "Tôi nghĩ là xa Vũ thì Vũ sẽ làm nên", và "tôi nghĩ tình yêu như cái Pít-tông, ấn xuống sẽ bật lên. Suy nghĩ như thế nên tôi xa, không một lời mà hết sức nhẹ nhàng". Vậy sự thực, nguyên nhân chính dẫn tới cuộc ly hôn này là như thế nào, và quan điểm (khi ấy) của nghệ sĩ Tố Uyên ra sao? Đọc những trích đoạn trên, ta thấy chúng vẫn còn… rối như canh hẹ!

Hãy xem bản thân Lưu Quang Vũ nói gì về việc này. Đây là một trích đoạn trong lá thư anh gửi Tố Uyên nhân một lần chị theo đoàn làm phim đi công tác xa: "Anh không trách gì em cả. Ngày xưa chúng mình đã yêu nhau, đã gắn bó cuộc đời với nhau và tưởng rằng sẽ gắn bó được mãi mãi. Ngày xưa đẹp là thế, trong trắng là thế Tố Uyên ạ, tại sao mọi việc lại đổ vỡ đến thế này. Tại hai ta hay tại cuộc sống, chỉ biết rằng đã đổ vỡ rồi và không còn cách nào nữa. Chúng ta sẽ chia tay nhau. Em đừng nghĩ xấu về anh…" và "Bây giờ thì không thể nào giải thích, không thể thanh minh gì được cả. Chúng mình khác nhau quá…".

Cái sự "khác nhau quá" ấy còn được Lưu Quang Vũ nhắc lại trong bài thơ anh viết tặng Tố Uyên trước ngày hai người chính thức ra tòa ly hôn: "Hai ta không đi một ngả đường dài/ Không chung khổ đau không cùng nhịp thở/ Những gì em cần, anh chẳng có/ Em không màng những ngọn gió anh trao". Thiết nghĩ, là người chủ động nói lời chia tay, hẳn những tâm sự trên của Lưu Quang Vũ sẽ là tư liệu tin cậy để độc giả hiểu hơn về những khúc mắc dẫn tới sự đổ vỡ trong cuộc sống gia đình của anh với nghệ sĩ Tố Uyên…

Không dừng ở cách lý giải sự việc vừa thiếu thuyết phục vừa… mâu thuẫn ấy, nghệ sĩ Tố Uyên còn đưa ra những nhận xét có phần chủ quan, võ đoán về mối tình Xuân Quỳnh - Lưu Quang Vũ mà theo chị, nó đã được thiên hạ "thần thánh hóa", "tuyệt đối hóa".

Theo cách nhìn của Tố Uyên thì việc Xuân Quỳnh đến với Lưu Quang Vũ như thể người chết đuối vớ được cọc, chứ không hẳn xuất phát từ tình yêu: "Tôi nghĩ rằng khi đó Quỳnh đã đến tuổi rồi, nếu không yêu Vũ thì cũng cố mà yêu. Khi đó, Xuân Quỳnh yêu một người đàn ông khác nhưng không thể xen vào gia đình nhà người ta, nên mới nhìn sang nhà cô" ("cô" ở đây là nghệ sĩ Tố Uyên - TD).

Về phía Lưu Quang Vũ - vẫn theo cách nhìn nhận của nghệ sĩ Tố Uyên - thì "trong thâm tâm, Lưu Quang Vũ coi Xuân Quỳnh chỉ là bạn viết, như một người chị". Thú thật, đến nay tôi đã được đọc rất nhiều bài viết đề cập tới cuộc tình Xuân Quỳnh - Lưu Quang Vũ, song chưa thấy ở đâu lại có cái nhận định lạ lùng, rằng Xuân Quỳnh "nếu không yêu Vũ thì cũng cố mà yêu", còn Lưu Quang Vũ thì "coi Xuân Quỳnh chỉ là bạn viết, như một người chị". Không dừng ở đó, nghệ sĩ Tố Uyên còn nhìn nhận việc Lưu Quang Vũ đến với Xuân Quỳnh dường như chỉ là "phút yếu lòng của người đàn ông", bởi vậy mà "Trong tình cảm (với Xuân Quỳnh - TD) Vũ cũng khổ, chẳng sung sướng gì. Sự chênh lệch tuổi tác quá nhiều, Xuân Quỳnh hơn Quang Vũ gần chục tuổi, khó có sự đồng cảm. Quang Vũ cảm thấy tiếc, thấy buồn chứ. Khi đó, Vũ chỉ làm việc và làm việc, làm việc để quên đi nỗi buồn".

Sinh thời, Lưu Quang Vũ được xem là người có sức sáng tạo dồi dào, và chính Xuân Quỳnh đã là người giúp cho ngòi bút của anh thêm phần thăng hoa. Bà Vũ Thị Khánh, mẹ đẻ của Lưu Quang Vũ mặc dù lúc đầu từng không tán thành cuộc hôn nhân mới của con trai mình vì lo "con mình đã một lần dở dang hạnh phúc với người vợ diễn viên, nay lại lấy một người vợ văn nghệ sĩ nữa, không biết rồi sẽ ra sao", vậy mà cuối cùng cũng đã phải thừa nhận (xem "Xuân Quỳnh - thơ và đời", NXB Văn hóa Thông tin, 2004): "Tình yêu và sự chăm sóc chu đáo của Quỳnh đã giúp Vũ rất nhiều trong đời sống và trong công việc. Tôi vẫn nói với nhà tôi là Vũ viết được nhiều, được tốt như thế, tất nhiên phải nhờ vào tình thương yêu và tài đảm đang của Xuân Quỳnh. Quỳnh đã có mặt trong đời Vũ vào những năm gian nan, lận đận nhất. Những năm đó không phải chỉ đơn thuần là kiếm kế sinh nhai mà còn là vấn đề xác định hướng đi trong cuộc đời, lấy lại niềm tin vào bản thân mình".

Bà Đông Mai, chị ruột của Xuân Quỳnh trong cuốn sách nhắc tới trên cũng cho rằng, kể từ khi gặp Lưu Quang Vũ "Cảm được tài năng của Vũ, Quỳnh đã động viên, làm hết sức mình để Vũ sáng tác".

Như vậy, khác với cách nhìn nhận của nghệ sĩ Tố Uyên (cho rằng Lưu Quang Vũ làm việc nhiều như vậy là "để quên đi nỗi buồn" vì đã trót sa chân vào cuộc nhân duyên với Xuân Quỳnh), cách nhìn nhận của bà Vũ Thị Khánh và bà Đông Mai rõ ràng là thấu tình  hơn.

Cách nhìn ấy hoàn toàn trùng khớp với tình cảm, nhận thức của chính Lưu Quang Vũ về vai trò, vị trí của Xuân Quỳnh trong cuộc sống của mình. Nhiều bức thư, bài thơ Lưu Quang Vũ viết gửi Xuân Quỳnh đã thể hiện điều này. Ở đây tôi chỉ xin trích một đoạn trong bài thơ "Và anh tồn tại" của Lưu Quang Vũ viết tặng Xuân Quỳnh để bạn đọc thấy những điều nghệ sĩ Tố Uyên nói ở trên đúng đến đâu: "Khi tàu đông anh lỡ chuyến đi dài/ Chỉ một người ở lại với anh thôi/ Lúc anh vắng người ấy thường thức đợi/ Khi anh khổ chỉ riêng người ấy tới/ Anh yên lòng bên lửa ấm yêu thương/ Người ấy chỉ vui khi anh hết lo buồn/ Anh lạc bước, em đưa anh trở lại/ Khi cằn cỗi thấy tháng ngày mệt mỏi/ Em là sớm mai là tuổi trẻ của anh/ Khi những điều giả dối vây quanh/ Bàn tay ấy chở che và gìn giữ/ Biết ơn em, em từ miền gió cát/ Về với anh, bông cúc nhỏ hoa vàng/ Anh thành người có ích cũng nhờ em".

Quả là, không có tình yêu thiết tha, nồng thắm, người ta không thể viết nên những câu thơ sâu nặng ân tình như thế.

Trở lại với những ý kiến phân tích, đánh giá của nghệ sĩ Tố Uyên trong bài trả lời phỏng vấn in trên đặc san "Đang yêu", có thể nói, việc giới văn nghệ ở ta tương đối đồng nhất trong cách nhìn nhận, đánh giá cuộc tình của nhà thơ, kịch tác gia Lưu Quang Vũ với nữ thi sĩ Xuân Quỳnh là hoàn toàn có cơ sở. Nếu có gì cần nói ở đây thì tôi chỉ xin nói thêm một ý nhỏ: Trước khi đến với Xuân Quỳnh, Lưu Quang Vũ từng có một mối tình đẹp với nghệ sĩ Tố Uyên. Đó là sự thật không thể phủ nhận và các cây bút thế hệ sau cần trân trọng.

Sinh thời, Lưu Quang Vũ từng có thơ tặng nhiều người. Không phải tất cả các bài thơ tình đều là dành tặng Xuân Quỳnh. Sở dĩ tôi phải nói vậy bởi đã có những bài bình thơ Lưu Quang Vũ, trong đó nhân vật được tác giả gọi bằng "em"  đều được người bình "gán" cho nữ thi sĩ Xuân Quỳnh, kể cả bài thơ trứ danh "Vườn trong phố" vốn là bài anh viết tặng nghệ sĩ Tố Uyên. Cũng vậy, không phải tất cả các nhân vật nam trong những bài thơ tình của Xuân Quỳnh đều là…

Lưu Quang Vũ (chẳng đã có phóng viên viết rằng, bài thơ "Thuyền và biển" của Xuân Quỳnh là bài tác giả viết tặng Lưu Quang Vũ, trong khi thực tế, bài thơ này ra đời từ năm 1963, khi Lưu Quang Vũ còn là một cậu bé). Có thận trọng như vậy thì những người trong cuộc mới thực "tâm phục khẩu phục" và thấy mình không bị tổn thương