Tôi viết như "lên đồng"

- Thưa Đại tá, nhà văn Nguyễn Minh Ngọc, được biết, với kịch bản phim truyền hình "Cao hơn bầu trời", lần đầu tiên anh tham gia viết kịch bản. Vậy ý tưởng cho bộ phim có xuất phát từ tác phẩm văn học nào trước đó của anh hay là một kịch bản phim độc lập?

+ Quả thực ban đầu tôi cũng có ý định viết một tiểu thuyết nhiều tập về đề tài trùng với bộ phim này. Ý tưởng đang thai nghén thì có lần nhà thơ Văn Lê giới thiệu tôi tới trò chuyện với anh Thái Hòa - Giám đốc Hãng phim Giải phóng về nội dung này. Anh Thái Hòa mừng lắm, bảo tôi viết cho anh thành kịch bản bộ phim, văn chương tạm thời gác lại đã.

Yêu cầu đó đã chạm trúng vào đam mê của tôi. Để nắm bắt mau chóng kỹ thuật viết kịch bản, tôi đã lao vào đọc sách vở, tài liệu của các anh đi trước đã có nhiều kinh nghiệm và thành công trong lĩnh vực viết kịch bản như Văn Lê, Nguyễn Khắc Phục.

Tôi thấy kịch bản phim có hai vấn đề cần tập trung: nghệ thuật và kỹ thuật. Về nghệ thuật thì phải viết sao cho hay, cho xúc động, mỗi tập phim phải được xây dựng sao cho có câu chuyện rành mạch, có số phận nhân vật, không tập nào được "dẫm chân" tập nào. Còn về mặt kỹ thuật thì anh phải viết thế nào để người ta quay được.

- Trong 50 tập phim này, câu chuyện xuyên suốt anh kể cho khán giả là gì?

+ Bối cảnh phim xảy ra từ tháng 5/1972 đến ngày 28/12/1972, tức là thời điểm kết thúc 12 ngày đêm của trận Điện Biên Phủ trên không.

Đại tá, nhà văn Nguyễn Minh Ngọc.

Để đánh được B52, chúng ta phải có quá trình chuẩn bị rất lâu dài. Trước đó là lời tiên đoán từ rất sớm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đại ý, đế quốc Mỹ có thua ta thì cũng chỉ thua sau khi thua trên bầu trời Hà Nội. Chúng ta phải chuẩn bị vì nhất định Mỹ sẽ đưa B52 ra Hà Nội. Lời tiên đoán đó của Người đã trở thành kim chỉ nam cho lực lượng phòng không - không quân chuẩn bị ứng phó.

Tôi chọn thời điểm tháng 5/1972 để bắt đầu cho bối cảnh phim vì khi đó, chúng ta đã phải tổ chức các đoàn vào miền Trung để nắm vững quy luật hoạt động của máy bay B52 và nghiên cứu cách đánh. Nếu ai đã đọc hồi ký của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đều biết, từ năm 1969, chúng ta không hề nhận được thêm quả tên lửa SAM-2 nào của các nước bạn, do đó, kho tên lửa của ta phải hết sức "ăn dè". Sau này, chính nhờ nghiên cứu rất kỹ cách đánh B52, chúng ta đã đánh thắng được những "pháo đài bay" của Mỹ theo cách đánh của "con nhà nghèo".

Bộ phim "Cao hơn bầu trời" làm nổi bật quá trình nghiên cứu, tìm tòi phương án tác chiến, sự hy sinh gian khổ và những mưu trí sáng tạo của quân và dân ta, từ tổng hành dinh xuống tới các quân chủng, các đơn vị… Tất cả đều một lòng nghiên cứu cách đối phó với B52.

- Đã có nhiều bộ phim khai thác về đề tài cuộc chiến 12 ngày đêm của quân và dân Hà Nội. Ở bộ phim này, người xem sẽ còn được biết thêm những gì khác nữa?

+ Tôi tôn trọng sự kiện lịch sử khi làm phim. Nhưng về con người, về các nhân vật, tôi đều hư cấu tất cả. Một nhân vật có thể được nhào nặn từ hàng chục nguyên mẫu trong đời thực, không có bất cứ một nguyên mẫu nào hoàn toàn chính xác.

Điểm thứ hai tôi muốn thể hiện rõ, đó là cuộc chiến đấu bi tráng của quân và dân Hà Nội, nòng cốt là bộ đội phòng không - không quân. Xem phim, khán giả được chứng kiến tinh thần chiến đấu dũng cảm tuyệt vời của họ, từ người dân phòng ở khu phố cho đến những người dân yêu Hà Nội hết mình. Tôi đã cố không dẫm lên bất cứ vết mòn nào khi xây dựng hình tượng nhân vật là những người con của miền Nam tập kết ra Bắc, đánh giặc trên đất Bắc. Đó là điều tôi rất tâm đắc. Có thể nói, lâu nay người ta còn lãng quên những con người này. Họ đã sát cánh chiến đấu anh dũng, hào hùng với quân và dân thủ đô trong 12 ngày đêm. Những điều đó đã để lại những ấn tượng rất sâu sắc trong tôi.

- Anh đã có gần 30 năm gắn bó với lực lượng phòng không - không quân. Vậy những trải nghiệm của quãng đời đó đã giúp anh như thế nào trong quá trình thực hiện kịch bản bộ phim?

+ Từ tháng 10/1975 tôi đã là một người lính trong lực lượng phòng không - không quân, và ở đó cho tới ngày tôi chuyển công tác về Tổng cục Chính trị năm 2004. Vì là một người viết nên tôi có ý thức tìm hiểu, sưu tầm và ngẫm nghĩ về tất cả những số phận con người từng đi qua chiến tranh trong lực lượng quân đội mình tham gia. Tôi "thuộc" rất nhiều số phận nhân vật như các phi công, sĩ quan tên lửa, những người dẫn đường bay, nhân viên trắc thủ ra đa, pháo thủ cao xạ… v.v… Khi bắt tay vào viết, tôi chỉ việc nhào nặn các nhân vật theo ý tưởng của mình.

Một cảnh trong phim "Cao hơn bầu trời".

- Rõ ràng với nội dung chủ đề anh đặt ra trong bộ phim này, việc tìm được bối cảnh trường quay phù hợp sẽ quyết định tính hấp dẫn của nó…

+ Chúng tôi và hãng phim quyết định chọn sân bay Kép ở Bắc Giang là bối cảnh chính. Đây là một sân bay chiến đấu của Trung đoàn 927 Anh hùng. Ở đây, từ khung cảnh sân bay, cây cối, hệ thống sở chỉ huy vẫn còn giữ lại được nhiều điểm giống như thời chiến tranh. Đây cũng là trung đoàn duy nhất còn sử dụng những chiếc máy bay Mig21 tốt nhất trong quân đội. Chúng ta biết là trong quá khứ, máy bay Mig21 của ta đã từng bắn rụng 2 máy bay B52 của Mỹ. Giả sử trường hợp nếu không còn loại máy bay này nữa thì cũng không biết lấy gì để quay nữa.

- Sau khi hoàn thành 50 tập kịch bản phim truyền hình "Cao hơn bầu trời", anh có ý định biến nó trở thành một tiểu thuyết không?

+ Tôi nghĩ rằng, điện ảnh chỉ là một mảng của cuộc sống thôi, còn văn chương vẫn là loại hình nghệ thuật sâu sắc, nó là lương thực của tâm hồn, do đó, sớm hay muộn, tôi cũng sẽ phải chuyển tải nó sang loại hình này.

- Rất nhiều bộ phim làm về đề tài chiến tranh hay mắc phải những hạt sạn về kiến thức quân sự. Là nhà biên kịch, hẳn nhiên anh có dự phần trong việc giúp công tác làm phim tránh khỏi những sai sót đó. Xin anh chia sẻ thêm?

+ Thường phim của ta hay bị phổ thông hóa, xóa nhòa những đặc trưng của gốc gác, vùng miền, ngành nghề. Trong phim, tôi đặc biệt chú trọng tới dấu ấn cá nhân trong ngôn ngữ các nhân vật, và tôi không hiện đại hóa ngôn ngữ của họ.

Người dân ở miền Bắc giai đoạn trước năm 1975 sống tình cảm và trong cách nói, họ rất giản dị, không màu mè, bóng bẩy. Chẳng hạn, không có cách nói "đi du học" trong giai đoạn ấy. Những người được cử đi học ở Liên Xô về, nếu gặp bạn bè, họ chỉ nói đơn giản là đi học ở nước ngoài về. Không có lối khoe mẽ như bây giờ.

Về các đạo cụ, mọi xe đạp thời đó phải mang biển số, xe ôtô chỉ sử dụng loại xe commăngca hay là loại xe Rumani mà chúng tôi thường đùa là "xe Ru-ma-ni vừa đi vừa đẩy". Lúc đó mà dùng xe Uoát thì vẫn sai vì thời điểm đó ta chưa nhập loại xe này. Hoặc nếu dùng loại xe của Bắc Kinh thì lại sai hơn nữa. Hay với loại xe để kéo pháo chở đạn thì phải bôi xóa các biển số đi, chứ nếu để biển QP, QC như bây giờ thì không thể chấp nhận được.

- Vậy theo dự kiến, bao giờ khán giả sẽ được xem phim"Cao hơn bầu trời" trên sóng truyền hình?

+ Theo thông báo chính thức của Đài Truyền hình Việt Nam, đáng lẽ bộ phim phát sóng từ tháng 9 năm ngoái, nhưng do trục trặc về vấn đề kinh phí, trước Tết Nguyên đán Giáp Ngọ năm nay, Hãng phim mới quay xong 30 tập. Nếu không có gì thay đổi, khoảng cuối tháng 4 đầu tháng 5 sẽ chuyển sang giai đoạn hậu kỳ và sau đó phim sẽ lên sóng VTV1.

- Trân trọng cảm ơn nhà văn, Đại tá Nguyễn Minh Ngọc về cuộc trao đổi