Nhà thơ Trần Ninh Hồ:

Quên và nhớ với... thơ

Thứ Năm, 29/09/2005, 13:51

Trần Ninh Hồ là nhà thơ sung sức trong mấy thập niên vừa qua của nền thơ đương đại Việt Nam. Bình quân cứ độ dăm năm, anh lại có một “đợt” xuất bản thơ. Cuối 2004 và đầu 2005, anh đã cho in hai tập thơ: “Lữ thứ với con người” và “Cho người tôi thương nhớ”. Nhân dịp này, nhà văn Võ Thị Xuân Hà đã có cuộc trao đổi với nhà thơ Trần Ninh Hồ trong một cách nhìn riêng biệt.

Võ Thị Xuân Hà (VTXH): “Lữ thứ với con người” - góc nhìn thời đại và nghĩa rộng bao hàm của nó?

Trần Ninh Hồ (TNH): Vị trí của tuyệt đại đa số các nhà thơ và nghệ sĩ trong cuộc đời này là ở đâu nhỉ? Nói một cách khác là thiên chức, thiên lương (chứ không phải là chức năng, nhiệm vụ) của họ? Đó là điều mà tôi thường suy ngẫm. Có lẽ, với các nhà thơ và nghệ sĩ, việc của họ là sẻ chia, tâm sự, gợi mở. Đôi khi cũng phải thét lên, nhưng có lẽ không nhiều lắm!

“Lữ thứ với con người” là theo cái hàm ý ấy. “Kẻ chốn chương đài, người lữ thứ/ Lấy ai mà giải nỗi  hàn, ôn”(Bà Huyện Thanh Quan). Lấy “Người lữ thứ” mà chia sẻ nỗi hàn, ôn (lạnh, nóng) của kiếp người, chứ chia sẻ chi với “kẻ chốn chương đài”, nơi lầu hồng gác tía!

Vội vã hay thư thả cũng là đi giữa dòng đời này thôi. “Lữ thứ ” ở đây là một cách đi, một động từ. Bạn hỏi thì phải nói, chứ với thơ, có lẽ cũng chả nên quá rạch ròi. Phải thế không?

VTXH: Còn “Cho người tôi thương nhớ”, hẳn là một bản tình ca về trái tim con người?

TNH: Vâng, tôi cũng ước thế. Nhưng liệu nó có xứng là như thế không nhỉ? Trái tim con người ư? Một biểu tượng tuyệt vời của thế giới xúc cảm. Nhưng kể cả khi nó - trái tim - được là một biểu tượng truyền đời, tôi cũng không dám lạm dụng! Cụ thể là trong cả một tập thơ có tới 169 bài thơ tình, dày tới hơn hai trăm trang in này, cũng chỉ có một bài (“Ca dao trên tuyết”) là tôi dùng đến chữ “tim”!

Khi viết, nhất là khi viết thơ, tôi rất sợ những hình ảnh, những biểu tượng quen thuộc, đã đành. Nhưng nhân đây, tôi cũng xin được phép hủy bỏ trong tôi những khái niệm có tính bày vẽ kinh viện, khi người ta cứ thích vân vi chia ra thơ - hướng - nội, thơ - hướng - ngoại, thơ - trí - tuệ, thơ - xúc - cảm... Làm gì mà lắm loại thơ như thế!. “Tức cảnh sinh tình” thôi. Chia một tia chớp ra làm nhiều khúc làm gì! Mà có chia được không chứ? Trong tiếng ta có chữ “nghĩ” thiên về duy - lý. Có chữ “cảm” nghiêng về duy - cảm. Nhưng lại có chữ “ngẫm”. Tôi thích cái chữ “ngẫm” này lắm, vì dường như nó bao hàm cả “nghĩ” và “cảm”.

Bạn thử “ngẫm” cùng tôi xem, có đúng thế không nhỉ?

“Cho người tôi thương nhớ”, có người bảo cái đầu đề tập thơ này hơi... quê, và cải lương nữa! Nhưng biết làm thế nào, khi thật lòng tôi chỉ muốn viết rồi gửi cho những người như thế. Lại còn có người bảo: thơ tình gì mà dùng đến “hai mươi khúc đề từ” cho một tập? Người ta chê thế cũng phải, vì thông thường mỗi một tập chỉ nên có một đề từ. Nhưng đây là thơ tình yêu, cái loại “tình ” này nó chi phối rất nhiều... tình khác! Có khi nó là “Giây lát” (trang 12), có lúc nó lại là “Vô biên” (trang 13). Xin bạn đừng cho tôi là tín đồ của Freud. Vì thế ở loại thơ này mới có cái sự “thẩm định” trái khoáy đến mức: “Có những câu thơ chỉ viết tặng em thôi/ Nhà phê bình đọc xong bảo là thơ... chiến trận!/ Lại có những câu thơ viết ngay trong lửa đạn/ Tới tay em, em lại bảo thơ tình!” (trang 11).

Thế đấy! Có lúc nào bạn định bỏ văn xuôi để sang (hay lên?) làm phê bình thẩm định thơ chưa?

VTXH: Trong một bài thơ anh viết: “Riêng cái chết của nhà thơ không phải lúc nào cũng quá buồn đâu nhé / Ấy là khi nhà thơ đã tự né mình đi cho ánh sáng tràn vào/ Đầy trang sách. Không một dòng khuất lấp/ Bởi cái bóng - nhà - thơ - thế - tục đã che đi!” (Bài “Tiễn biệt nhà thơ”). Có phải đây là một trong những “Tuyên ngôn Thơ” của Trần Ninh Hồ?

TNH: Gọi là Tuyên ngôn Thơ hay tuyên ngôn gì thì cũng khí... to tát! Khi viết những dòng ấy, tôi chỉ nghĩ một cách đơn giản là hình như sau cái chết, con người bình đẳng hơn? Thậm chí không còn có cả thơ mới hay cũ nữa, mà chỉ có hay hoặc dở, đáng thờ hay không đáng thờ (Nguyễn Huy Lượng), đáng nhớ hay không đáng nhớ (với thế gian) thôi.

Trong tập “Thơ gửi cho Thơ” in 1999 gồm 100 bài viết về nghiệp thơ, tôi cũng thường viết nhiều những đoạn thơ như bạn vừa trích. Cũng như gần đây tôi viết:

“Nơi nào anh cũng có mặt/ Sách, báo tên anh trang đầu/ Vậy mà đời sao tệ bạc/ Không ai chịu nhớ anh lâu” (“Nghịch lý 1”)

Hay là:

“ Cả thế gian bao la có thể/ Vào sống nhờ trong một câu thơ/ Nhưng khi một câu thơ lâm nạn/ Cả thế gian bao la không chỗ nương nhờ” (“Nghịch lý 2”, tưởng niệm Cao Bá Quát - Thánh Thán)...

Cũng chỉ là những “Tuyên ngôn... vặt” thôi!--PageBreak--

VTXH: Anh được biết đến như một nhà thơ ào ạt đi trong trào lưu Thơ đương đại, vừa hào hoa trong ngôn cách, lại vừa dịu nhẹ trong tiết tấu; hầu như không gây sốc cho độc giả yêu thơ, nhưng lại nằm sâu trong ký ức họ. Vậy thế mạnh tiềm ẩn trong Trần Ninh Hồ là ở sự “hào hoa trong ngôn cách”, hay sự “dịu nhẹ trong tiết tấu”? Hoặc là một bí ẩn thiên bẩm nào đó?

TNH: Cảm ơn bạn có lời khen tặng. Nhưng trong đôi lời khen tặng đó, tôi thích nhất câu: “hầu như không gây sốc cho độc giả yêu thơ”. Gây “sốc” được cho bạn đọc không phải dễ, không phải ai muốn cũng được. Với tính nết tôi, tôi không làm được điều đó, đã đành! Mà thực tình tôi cũng không muốn làm điều đó. Đấy có lẽ thuộc bản tính của những nhà ấn tượng chủ nghĩa. Mà “sốc”, hình như là một trạng thái nguy hiểm, đang khiến nhiều nhà y học phải đau đầu nghiên cứu cách chữa chạy, “chống sốc”!

Thế mạnh của tôi là “một bí ẩn thiên bẩm nào đó” ư? Vâng, có chứ. Đấy chính là khi xác định được vị thế của thi ca, nghệ thuật là sẻ chia, tâm sự, gợi mở... như tôi đã nói ở phần trên. Mà đã tâm sự với người ta thì trước tiên phải thực thà. Ai đó đã từng ví cảm hứng sáng tạo “như đột nhiên ta bước tới Cửa Trời, và nhào vô Lòng Mẹ”. Cao rộng thế mà cũng gần gũi thế đấy.

VTXH: Nhưng có một điều, nhiều bạn viết cho rằng độc giả yêu thơ Trần Ninh Hồ dường như không thuộc nằm lòng bài thơ nào, mà họ chỉ biết đến một tổng thể các bài thơ rất có duyên của anh. Theo anh, nhận định này có quá cực đoan?

TNH: Kể ra như thế thì cũng... đau! Thấy người ta đọc xuôi, rồi đọc ngược “Truyện Kiều” dài đến 3254 câu thơ của cụ Nguyễn Du; lại thấy người ta ngân nga hết bài này sang bài khác của bác Nguyễn Bính; người ta véo von hát bài kia sang bài nọ của một số những nhà thơ được phổ nhạc nào đó... thì lại càng sốt ruột. Biết làm sao khi cái tạng mình, cái số mình chỉ được vào hạng thoang thoảng nhớ?

Hay là đành tự an ủi theo lối hơi ngụy biện một chút, ấy là lôi mấy cây cổ thụ như Chế Lan Viên với chùm thơ “Tàu đến”, “ Tàu đi”, “ Cành phong lan biển”; Trần Mai Ninh với “ Nhớ máu”, “Tình sông núi”... Hay đến đứt ruột mà không sao thuộc.

Thế thì đành chỉ dừng ở mức nhớ. Nhớ tứ, nhớ tình, nhớ cái ý tưởng, cái tình huống nào đó rất đặc sắc, rất... thơ của các vị ấy chăng? Ừ, không làm người ta thuộc được thì gắng mà làm người ta nhớ. Tất nhiên là nhớ cái hay chứ đừng bắt họ nhớ cái... không hiểu được và cũng không cảm nổi, nhớ cái... nhảm theo kiểu “Cố làm lạ câu thơ/ Lại tưởng là thơ lạ...”. Thơ vốn “ Không cần trò biến hóa/ Theo lối Tôn Ngộ Không/ Trước những câu thơ hay/ Vòng kim - cô tự gãy”(Trần Ninh Hồ).

VTXH: Anh có thuộc típ người “ăn không ngon ngủ không yên” nếu như mỗi ngày không nghĩ ra được một bài thơ, hay chí ít... một câu thơ?

TNH: Cứ bình quân, lữ thứ với cuộc đời, 5 năm được một tập, tới nay tôi đã có 7 tập thơ. Cũng không đếm có bao nhiêu bài, vì với văn chương, con số có lẽ không nói được gì nhiều. Hiện không ít người mắc bệnh...  viết! Cứ mỗi ngày không có được vài chục trang trên máy tính hay không vài câu thơ vần điệu thì “ăn không ngon”. Khổ thế!

Trưa hôm kia tôi vừa bị một ông bạn viết nhã nhặn mời ra khỏi nhà vì cái tội trà rượu hơi lâu khiến ông cáu:

“Ám quá! Mọi hôm cứ nắng ra ba hàng gạch là đã xong một hai bài lục bát. Vậy mà hôm nay, ngọ rồi vẫn chưa được dòng nào. Ám quá!”.

Tôi đành tợp nốt chén rượu rồi lủi thủi đi. Thương thay Nàng Thơ! Thương thay Tôi! Nhưng đến ám làm vỡ “kế hoạch sáng tác” của người ta, đuổi là phải!

VTXH: Còn những kỷ niệm đẹp trong đời thơ Trần Ninh Hồ?

TNH: Những kỷ niệm đẹp trong đời thơ của tôi ư? Nhiều lắm. Có những kỷ niệm gắn với nhiều người rất nổi tiếng. Tiếc là, các vị ấy nay phần lớn đã quy tiên. Vị nào còn thì do tuổi tác, lẫn lắm. Kể lại bây giờ không ai tin, lại còn mang tiếng là tự đánh bóng mình, thấy người sang bắt quàng làm... bạn.

Còn kỷ niệm với những độc giả và bạn văn cùng lứa, những độc giả và bạn văn còn duyên dáng xinh tươi thì... Vợ tôi người Hà Nam, chưa già, lại thật thà và hay cả nghĩ lắm.

Vậy nên xin khất nhé

Võ Thị Xuân Hà
.
.