Nghệ sĩ và sự vinh danh

Đợt xét tặng danh hiệu nghệ sĩ tiếp theo sẽ được thực hiện vào năm 2009 (xét 2 năm/lần, công bố vào dịp Quốc khánh 2/9). Tuy nhiên, số người được vinh danh có thể sẽ rất ít, bởi Thông tư hướng dẫn việc xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT vừa ban hành đưa ra những tiêu chuẩn khá cao.

Tuy không phân biệt đối tượng xét tặng là người hoạt động trong các đơn vị nghệ thuật hay nghệ sĩ hoạt động tự do; thậm chí, lần đầu tiên các đối tượng nghệ nhân biểu diễn chuyên nghiệp các loại hình nghệ thuật biểu diễn cũng được đưa vào danh sách nhưng những người được vinh danh những đợt tới đây chắc chắn sẽ không nhiều...

Nói cách khác, họ phải là những "vàng 10" thực sự vì tiêu chuẩn để "gặt" được danh hiệu là một thách thức với số đông nghệ sĩ. Quan điểm của cơ quan soạn thảo Thông tư là "Tăng chuẩn để nâng chất lượng các danh hiệu". Qua đó, đối với các nghệ sĩ đăng ký xét tặng NSND phải có ít nhất 3 giải thưởng chính thức (loại vàng), trong đó có 1 giải thưởng của hai năm liền kề với năm xét tặng danh hiệu (giải của các liên hoan, hội diễn nghệ thuật; liên hoan phát thanh và truyền hình cấp quốc gia; giải thưởng cấp khu vực, quốc tế và các hội nghệ thuật chuyên ngành Trung ương), tính từ sau khi được phong tặng danh hiệu NSƯT.

Còn tiêu chuẩn xét tặng NSƯT phải được tặng ít nhất 4 giải thưởng chính thức (loại vàng hoặc bạc), trong đó có 1 giải thưởng của 2 năm liền kề.

Về điều này, NSƯT, đạo diễn Lê Hồng Chương, Giám đốc Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương nói: "Trong lĩnh vực điện ảnh, 3 năm mới có một Liên hoan phim quốc gia; giải của Hội thì năm nào cũng có nhưng thử hỏi mỗi năm chỉ sản xuất 3 - 4 phim, có phải năm nào nghệ sĩ cũng nhận được phim để làm đâu?

Mà giả thiết có được giao phim, cũng chưa chắc đã phải là phim mình muốn làm. Phim hay phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó vấn đề đầu tiên là kịch bản. Với thể loại tài liệu, kịch bản phải có tính phát hiện, phải lạ và gây được xúc động cho người xem, thậm chí khiến dư luận phải sốc...

Trên thực tế, vì nhiều lý do rất hiếm có được những kịch bản như vậy. Việc định lượng tiêu chuẩn giải thưởng phải "3 vàng", tôi nghĩ là cao nhưng cũng có thể đạt được nếu nghệ sĩ có tài, may mắn được giao phim hàng năm và là các kịch bản chất lượng.

Nhưng nếu buộc phải có 1 giải thưởng trong năm liền kề với năm xét tặng, tôi cho là rất ít người đạt được điều này". Đồng quan điểm với đạo diễn Lê Hồng Chương, NSƯT Tuấn Hải (Nhà hát Kịch Việt Nam) tâm sự: "Hàng năm, nhiều lắm cũng chỉ có 1-2 liên hoan, hội diễn được tổ chức; mỗi đơn vị cũng chỉ có 1-2 vở đem đi thi thố nên cơ hội "lấy giải" của nghệ sĩ cũng phải được chia đều cho những người có khả năng.

Đó là tôi nói về những người trẻ, những diễn viên có thanh, có sắc ở độ tuổi dưới 30... chứ những người trên 40-50 thì cơ hội hiếm lắm. Nói thật, bây giờ hiếm có kịch bản viết hay về các nhân vật đứng tuổi.

Vì thế, những diễn viên độ tuổi trẻ đã qua, già chưa tới như chúng tôi, đặc biệt là các diễn viên nữ... rất hiếm gặp được cơ hội để tỏa sáng trong các vai chính. Chỉ tính riêng 3 "vàng" đã khó có thể mơ đến danh hiệu NSND, nếu buộc phải có 1 giải liền kề tôi cho là điều kiện không tưởng".

Thông cảm với bức xúc của các nghệ sĩ, nhưng ông Hồ Trí Hùng, Phó Vụ trưởng (Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch), thành viên soạn thảo Thông tư hướng dẫn xét tặng danh hiệu NSND, NSƯT vẫn khẳng định: "Những quy định mới trong Thông tư là để cho "tương lai", hướng đến các đối tượng nghệ sĩ trẻ đang hành nghề.

Với những người có tài, có phẩm cách, có nhiệt huyết với nghề và phấn đấu không ngừng cho sự phát triển của nghệ thuật thì 40 tuổi họ đã có thể có được danh hiệu NSND. Ở tuổi đó, NSND vẫn sung sức với những vai diễn ấn tượng trên sân khấu, màn ảnh.

Nâng cao chất lượng của danh hiệu, định lượng về giải thưởng chỉ là một tiêu chuẩn, nghệ sĩ đủ tiêu chuẩn xét tặng còn phải thực hiện tốt Quy chế hoạt động biểu diễn nghệ thuật chuyên nghiệp…

Trong đợt xét tặng trước, nhiều vị trưởng đoàn, giám đốc các nhà hát rất bức xúc về một số nghệ sĩ không tuân thủ Quy chế, nhưng vì quy định xét tặng chưa đưa điều này thành tiêu chuẩn nên phải "cho qua"… Quy định mới, chỉ cần phạm vào một trong những điều không được làm của Quy chế coi như "mất điểm".

Mỗi nghệ sĩ chỉ được đăng ký một danh hiệu, hoặc là NSND, NSƯT, hoặc là Nhà giáo nhân dân, tuyệt đối không có chuyện một người vừa được phong danh hiệu NSND, vừa là NGND như đã từng xảy ra ở các đợt xét tặng trước đây".

Có được danh hiệu không dễ, nhưng vi phạm là bị tước. Trước đây, tuy chưa có quy định tước danh hiệu nhưng khi nghệ sĩ vi phạm tùy mức độ đã có người bị tước, như ông Mạnh Linh. Nay, quy định rõ: nếu các cá nhân được tặng danh hiệu mà vi phạm pháp luật bị tòa án kết án tù sẽ bị tước danh hiệu