Bước đệm cho giải thưởng lớn hơn?

Giải Franz Kafka ra đời vào năm 2001 nhằm tôn vinh những tác giả có tác phẩm "quyến rũ người đọc, bất kể nguồn gốc, quốc tịch và văn hóa". Giải được trao hai năm một lần. Trước Amos Oz, đã có 5 nhà văn tên tuổi của thế giới được nhận giải: Đó là nhà văn Nhật Bản Haruki Murakami; nhà văn Mỹ Philip Roth; nhà soạn kịch Anh Harold Pinter; nhà thơ Pháp Yves Bonnefoy và nhà soạn kịch đồng thời là cựu Tổng thống Cộng hòa Séc Vaclav Havel.

Là người nhận được giải Franz Kafka muộn màng hơn so với các tác giả kể trên, song nếu xét về tổng thể, Amos Oz luôn được các chuyên gia văn học xem là "trên cơ". Bằng chứng là trong dăm năm trở lại đây, tên ông luôn dẫn đầu danh sách những nhân vật nặng ký nhất của Giải Nobel văn học. Thậm chí, có năm như năm 2009, trong khi nhà cái Ladbrokes đặt cược Amos Oz với tỉ lệ 1 ăn 4 (cho giải thưởng văn học danh giá nhất toàn cầu) thì tỉ lệ này với nhà văn Mỹ Philip Roth lại chỉ là 1 ăn…7. Điều ấy cho thấy giới sành điệu đặt rất nhiều kỳ vọng vào Amos Oz.

Theo Ban giám khảo của giải Franz Kafka, sở dĩ Amos Oz giành chiến thắng trong cuộc bình chọn là bởi tác phẩm của ông là những câu chuyện đặc sắc, giàu sức tượng tượng về cuộc sống của người Do Thái ở những vùng đất đến nay còn nhiều bí ẩn. Bản thân Amos Oz, trong một lần trả lời phỏng vấn cũng cho biết: Ông rất coi trọng trí tưởng tượng. Với ông, một "độc giả hoàn hảo" phải là người sẵn sàng thực hành trí tưởng tượng của mình. Như khi ông viết từ "hoàng hôn" thì ngay trong đầu họ phải có ngay hình ảnh hoàng hôn.

Là một nhà văn nổi tiếng bậc nhất của đất nước Israel, song Amos Oz lại sinh ra trong một gia đình mà cả cha lẫn mẹ đều là những người Đông Âu di cư. Vốn mang trong mình dòng máu Do Thái, họ đã tới mảnh đất này lập nghiệp từ những năm ba mươi của thế kỷ trước, khi mà chính sách bài Do Thái của chính quyền phát xít ngày càng trở nên khốc liệt. Mặc dù trong văn chương, Amos Oz luôn thể hiện tâm lý luyến nhớ một Châu Âu cổ kính, với bề dày văn hóa đáng hãnh diện, song ông cũng ý thức được rằng, việc chuyển đổi quê hương bản quán của cha mẹ mình là việc làm cực chẳng đã, rằng đó là "sự lựa chọn duy nhất mà họ có", vì nếu không như thế, "chắc chắn họ đã bị sát hại như những người Do Thái khác". Và để nhắc mình không được yếu lòng, năm 1954, cậu bé vốn tên thật là Amos Klausner đã quyết định đổi thành Amos Oz, mà theo tiếng Do Thái có nghĩa là "sức mạnh, lòng can đảm".

Amos Oz có một quá khứ không yên bình. Có thể nói là một quá khứ nhiều bi kịch. Cha mẹ ông vốn dĩ là những người rất thông tuệ. Cha ông - ông Yehuda Arieh Klausner - một viện sĩ có thể nói được 12 thứ tiếng, còn mẹ ông - bà Fania Musman - cũng có thể sử dụng thành thạo 7 thứ tiếng. Vậy mà, không biết do một sự ức chế nào, năm 1951, bà phải tự tìm đến cái chết để giải thoát cuộc đời. Lúc này, Amos Oz còn nhỏ (mới 12 tuổi), chưa đủ để hiểu mọi căn nguyên. Chỉ biết là, sau cái chết của mẹ, cậu bé gần như trút mọi sự căm thù lên người cha, cho rằng người cha đã không có động thái kịp thời ngăn cản cái chết xảy đến với vợ. Hận cha, mặc dù chưa đến tuổi trưởng thành, Amos Oz vẫn quyết định bỏ nhà, chuyển đến sống ở một kibbutz. Biết người cha luôn nuôi hy vọng cậu con trai sau này sẽ theo nghiệp đèn sách, Amos Oz đã nhất quyết sống cuộc đời một nông dân, rồi chuyển sang làm tài xế xe tải. Nếu như cha ông có vóc dáng nhỏ bé thì cậu bé Oz lại muốn sao cho mình sau này có một vóc dáng thật cao lớn. Nghĩa là, Oz luôn tìm mọi cách để đối lập với cha. Sau này, trả lời một tòa báo, Amos Oz cho hay: "Năm tôi 14 tuổi, tôi nổi loạn chống lại cái thế giới của cha tôi. Rốt cục, tôi bỏ tới sống tại một kibboutz. Cha tôi là một trí thức thuộc phe cánh hữu, tôi theo phe cánh tả. Càng ngày tôi càng nhận thấy, về phương diện chính trị, tư tưởng của tôi rất khác cha tôi. Cha tôi là một người theo chủ nghĩa dân tộc, còn tôi, tôi là một nhà hoạt động hòa bình. Vì điều này mà sau khi ông qua đời 40 năm, tôi vẫn có nhu cầu tiếp tục tranh cãi với ông hàng ngày về chính trị". Nói vậy song Amos Oz không phủ nhận, việc ông cầm bút viết sách chính là một cách thực hiện nguyện ước của cha ông trước đây…

Nhà văn Israel Amos Oz vừa đoạt giải thưởng văn chương quốc tế Franz Kafka 2013.

Cũng như phần đông những người Do Thái, Amos Oz từng có thời gian phục vụ trong hàng ngũ Tsahal (quân đội Do Thái). Vào cuối những năm sáu mươi của thế kỷ trước, khi là lính một đơn vị bộ binh, Oz từng tham gia một trận đọ súng tại biên giới Syrie. Ông còn xuất hiện với tư cách binh sĩ của một đơn vị thiết giáp đóng tại vùng Sinai. Và trong thời kỳ chiến tranh Kippour, ông đóng quân trên cao nguyên Golan.

Kể từ tập truyện ngắn đầu tay ra mắt bạn đọc năm 1965, tính đến nay, Amos Oz đã cho xuất bản được gần ba mươi đầu sách, trong đó có tác phẩm "Michael của tôi" hiện đã trở nên quen thuộc với đông đảo bạn đọc người Việt (sách được dịch in ở NXB Văn học năm 2008). Với thủ pháp hài hước, giàu sức tưởng tượng, đến nay, tác phẩm của Amos Oz đã được dịch ra hơn 40 thứ tiếng. Đặc biệt, như ở phần đầu bài đã nói, tài năng của Amos Oz luôn được khẳng định, tôn vinh bởi các giải thưởng danh giá. Ngoài giải thưởng Franz Kafka của Cộng hòa Séc, giải thưởng Goerthe và Heinrich Heine của Đức, Amos Oz còn nhận được giải thưởng Văn học của Israel, giải thưởng Văn học và Nghệ thuật của Pháp, giải Corine của Đức, giải Prince of Asturias của Tây Ban Nha, giải Primo Levi của Italy…

Ngoài viết văn, Amos Oz còn tích cực tham gia viết báo, đặc biệt là viết các bài chính luận thể hiện khát vọng hòa bình. Không chỉ là một nhà văn, ông còn là một nhà hoạt động xã hội tên tuổi. Năm 1977, ông tham gia sáng lập phong trào "Hòa bình ngay bây giờ", nêu lên khẩu hiệu đối thoại với người Palestine. Ông thừa nhận Nhà nước Palestine và tán thành việc phải có một quốc gia Palestine độc lập, dù rằng vì việc đó mà đất nước Israel của ông phải ít nhiều đi tới một sự "nhượng bộ".

Nếu như với Amos Oz, cuốn sách đầu tiên tác động mạnh tới nhận thức của ông, làm thay đổi cuộc đời ông, ấy chính là cuốn "Kinh thánh" thì nhà văn nước ngoài ảnh hưởng mạnh nhất tới sự nghiệp sáng tác của ông lại chính là nhà văn Nga Anton Chekhov. Ngoài văn học, Oz cũng luôn tỏ ra đam mê các loại hình văn nghệ  khác. Ông từng tiết lộ: Trong quá trình sáng tác, ông luôn nghe nhạc. Đó có thể là nhạc dân gian Nga, Hy Lạp hay nhạc jazz hiện đại. Ông cũng rất thích xem tranh, đặc biệt là tranh Picasso. Có bức, như bức "The Tragedy" của danh họa này được ông nhiều lần sử dụng làm tranh bìa cho cuốn sách "A Tale of Love and Darkness" được  tái bản nhiều lần của mình.

Giờ đây, mặc dù đã ở tuổi 74, song Amos Oz vẫn duy trì được phong độ làm việc đáng kính nể. Ông bắt đầu ngày mới từ lúc 5 giờ sáng. Sau khi nhâm nhi một tách cà phê, ông dành thời gian gần một tiếng cho việc đi bộ. Trở về nhà, ngồi vào bàn, ông viết một mạch từ 6 giờ sáng cho tới lúc ăn trưa. Buổi chiều, ông dành trọn thời gian cho việc sửa chữa bản thảo.

Trả lời câu hỏi, ông hình dung thế nào về một nhà văn, Amos Oz trả lời giản dị: "Đó phải là một người yêu ngôn từ. Là người mà mỗi sáng thức dậy, vừa uống cà phê vừa tự hỏi: Nếu mình là anh ấy, là cô ấy, mình sẽ làm gì?".

Trở lại với câu chuyện về việc Amos Oz vừa được trao tặng giải thưởng Franz Kafka 2013. Giải thưởng này có giá trị tiền mặt là 10.000 USD. Buổi lễ trao thưởng sẽ được tổ chức vào tháng 10 tới tại Prague (Cộng hòa Séc), là quê hương của Franz Kafka. Thời điểm đó cũng là lúc ta có thể biết được chủ nhân của Giải Nobel văn học 2013. Hy vọng Amos Oz sẽ gặt hái được "cú đúp" niềm vui