Người quay phim Bác Hồ ở Pháp năm 1946
Ông là hoạ sỹ Mai Trung Thứ, một Việt kiều Pháp. Ông Thứ đã quay toàn bộ những hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người đi thăm chính thức nước Cộng hòa Pháp năm 1946, từ ngày 12 tháng 6 năm 1946, khi Người hạ cánh xuống thành phố Biarít, miền nam nước Pháp, đến ngày 18/9/1946 khi Người rời Pháp trở về nước.
Chúng tôi đến trụ sở Hội người Việt
Xe chạy về ngoại ô phía nam Pari,đến nhà số 16, đưòng Công viên, thị xã Văng-vơ. Người dân Pháp vùng này ai cũng biết đấy là nhà của hoạ sĩ Việt Nam Mai Trung Thứ. Sống cùng người vợ, cũng là một hoạ sĩ trong khu nhà chung cư trên gò cao, ông Mai Trung Thứ tiếp chúng tôi ở phòng khách, rồi đưa đi xem xưởng vẽ của ông trên gác ba ngổn ngang những bức tranh và giá vẽ, đồ nghề. Ngưòi cao lớn, đôi mắt to, giọng sang sảng, ông Mai Trung Thứ hồ hởi kể chuyện ông mới về thăm Tổ Quốc mấy tháng trước, vào mùa Xuân Giáp Dần 1974, sau gần 40 năm xa quê hương.Chuyến đi ấy để lại trong ông đầy ắp những kỷ niệm đẹp và những cảm xúc thiêng liêng.
Mai Trung Thứ sinh năm Bính Ngọ 1906, ở Ro Nha, tỉnh Kiến An, cùng Tô Ngọc Vân, Nguyễn Phan Chánh, Nguyễn Gia Trí là những sinh viên khoá đầu tiên của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương,do giáo sư Vichto Tacđiơ làm giám đốc. Tốt nghiệp, ông vào Huế dạy vẽ ở Trường Quốc học. Dành tiền, ông sắm được một chiếc xe ô tô cũ để đi dạy học, đi học hát, học đánh đàn bầu. Năm 1937, nhân có Triển lãm mỹ thuật quốc tế ở Pari, ông sang Pháp dự rồi ở lại. Tại đây, ông trở thành nổi tiếng về tranh lụa mang bản sắc Việt Nam, được bày ở nhiều triển lãm của Pháp và quốc tế, kể cả trong Chiến tranh thế giới thứ hai.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với các bạn người Pháp tại khách sạn Roay-an Mông-xô, Paris tháng 4/1946 (ảnh trích phim Bác Hồ ở Pháp năm 1946)
Hội người Việt
Ông Mai Trung Thứ cho biết, ông là người đã quay toàn bộ những hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người đi thăm chính thức nước Cộng hòa Pháp năm 1946, từ ngày 12 tháng 6 năm 1946, khi Người hạ cánh xuống thành phố Biarít, miền nam nước Pháp, đến ngày 18/9/1946 khi Người rời Pháp trở về nước.
Máy quay của ông đã ghi rất nhiều hình ảnh của Bác Hồ trên đất Pháp, những hoạt động ngoại giao chính thức và những cảnh sinh hoạt ngày thường của Người: tiếp các chính khách nước ngoài; gặp gỡ Việt kiều và những bạn bè quốc tế quen biết Người hơn 20 năm trước; đi thăm địa phương, cơ sở kinh tế, văn hoá, di tích lịch sử; đọc sách, xem biểu diễn nghệ thuật; đi dạo trên bãi biển; ngồi chơi trên bãi cỏ trong vườn Bulônhơ; nằm nghỉ trong vườn nhà ông bà Ôbrắc, uỷ viên Cộng hoà Pháp, ở ngoại ô
Ông Mai Trung Thứ kể chuyện một số sự kiện mà ông đã quay phim được, không bao giờ quên. Ngày 22/6/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đáp máy bay cắm cờ đỏ sao vàng rời thành phố Biarít,hạ cánh sân bay Lơ Buốcgiê của thủ đô Paris. Lúc đó, chính phủ mới của Pháp đã được thành lập do ông G.Biđôn làm thủ tướng. Sân bay rợp cờ Việt
Chủ tịch Hồ Chí Minh bước đi trên thảm nhung đỏ, bên cạnh Người là những bộ trưởng Pháp, trong đó có bộ trưởng Bộ Pháp quốc Hải ngoại, là Bộ 23 năm về trước, đã tung mật thám đi lùng bắt Nguyễn Ái Quốc ở Paris mà không được. Mọi người Việt
Chủ tịch Hồ Chí Minh và các cán bộ đi theo ở tại Khách sạn Roayan Môngxô, một trong những khách sạn to và đẹp còn lại ở Pari sau chiến tranh. Tại đây, hàng ngày có rất nhiều bạn bè cũ của Chủ tịch đến thăm và chào Chủ tịch như ông Mắc Blôngcua, người Máctinich,từng làm báo Lơ Paria, ông Lêô Pônđe,từng làm Chủ nhiệm Câu lạc bộ Lơ Phôbua… Rất nhiều kiều bào khắp nước Pháp đến chào Chủ tịch với những tình cảm dạt dào.
Đáng nhớ nhất là những buổi Chủ tịch gặp gỡ,nói chuyện với Việt kiều tại Hội trường Muychuy-a-litê. Đây là một hội trường lớn trong khu phố Môbe, rất thân thiết với người Việt Nam định cư ở Pari, là nơi diễn ra những buổi liên hoan Tết, những cuộc gặp mặt, hội họp, mít tinh, biểu diễn nghệ thuật của Việt kiều. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với Việt kiều, thông báo tình hình trong nước và căn dặn bà con đoàn kết, hướng về Tổ Quốc và mỗi người cố học lấy một nghề.
Ông Mai Trung Thứ đã quay phim các buổi mít tinh đó và đã ghi được tiếng nói của Chủ tịch vào 11 chiếc đĩa nhựa. Ông còn quay phim chuyến Chủ tịch đến tỉnh Noócmăngđi thăm chiến trường cũ, nơi quân Đồng Minh năm 1944 đổ bộ để đánh quân phát xít Đức. Trời mưa, đường trơn, đoàn 4 xe ô tô của Chủ tịch chạy khỏi thành phố Êvrơ khoảng hơn 10 kilômét thì gặp nạn. Một xe bị lật đổ, đầu xe bẹp rúm, người lái nằm dưới gầm xe. Ông Đỗ Đình Thiện đi trong đoàn bị thương nhẹ. Một người Pháp bị gãy xương vai phải đưa ngay đi cấp cứu ở bệnh viện Êvrơ.Chủ tịch Hồ Chí Minh được an toàn. Ông Mai Trung Thứ phủi bụi đất bám vào quần áo, đứng dậy cầm máy quay cảnh nơi xảy ra tai nạn.--PageBreak--
Lễ tiễn Chủ tịch Hồ Chí Minh diễn ra tại cảng Tulông, bên bờ Địa Trung Hải. Chiếc chiến hạm Đuymông Đuyêcvin đậu ở bến đã sẵn sàng đưa Chủ tịch về nước. Cùng về với Chủ tịch, có một số trí thức Việt kiều tự nguyện về Việt Nam, góp phần xây dựng đất nước, trong đó có giáo sư Trần Đại Nghĩa, bác sĩ Trần Hữu Tước…Ông Mai Trung Thứ quay cảnh tiễn đưa đầy tình lưu luyến. Chủ tịch đứng trên boong chiến hạm, vẫy mũ chào mọi người…
Chúng tôi hỏi ông Mai Trung Thứ về những thước phim ông đã quay về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông nói ngay:
- Tôi xin tặng trong nước toàn bộ những cuộn phim 35 li quay chuyến đi thăm Pháp của Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng với 11 chiếc đĩa ghi tiếng nói của Người ở các buổi nói chuyện với Việt kiều. Nhưng các thứ đó, hiện tôi gửi nhờ ở nhà một người bạn thân.
Ông viết giấy giới thiệu chúng tôi đến lấy ở nhà người bạn của ông. Đấy là bác sĩ Ngô Thuần Phương, có phòng khám, chữa răng ở ngoại ô Pari. Khi chúng tôi đến nhà bác sĩ, khách đến chữa răng khá đông,còn ngồi chờ ở phòng khách khá sang trọng. Ông xin lỗi khách, đóng cửa sớm phòng khám để giao cho chúng tôi gần một tạ phim và 11 chiếc đĩa ghi tiếng nói Bác Hồ ở Pháp.
Nhân buổi ông Mai Trung Thứ dẫn chúng tôi đến xem Triển lãm tranh của ông ở trung tâm Pari, chúng tôi hỏi ông liệu có thể tìm phim quay Ngày tuyên bố Độc lập 2/9/1945 ở Hà Nội được hay không. Ông cho biết, sau Cách mạng Tháng Tám 1945, có một số phim tài liệu về những sinh hoạt ở Việt
ít ngày sau, nhờ sự giúp đỡ của nhà điện ảnh Hà Lan Giô rít Iven, chúng tôi tìm thấy những thước phim quay lễ tuyên bố Độc lập 2/9/1945 ở Quảng trường Ba Đình tại nhà một người Pháp ở Pari. Cuối phim,có chữ ký MAI THU, giống với chữ ký của ông Mai Trung Thứ trên các tranh lụa của ông.
Khi chúng tôi đưa các cuộn phim nói trên về tới Hà Nội, đồng chí Trường Chinh và đồng chí Tố Hữu yêu cầu được xem ngay tại phòng chiếu phim của Văn phòng Trung Ương Đảng. Xem xong, hai đồng chí cho ý kiến chỉ đạo: trên cơ sở các phim mang về, xây dựng ngay bộ phim tài liệu "Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh". Hai đồng chí đồng ý cho chúng tôi đem phim sang Cộng hoà Dân chủ Đức để sản xuất phim hàng loạt,bảo đảm chất lượng cao.
Thấy chúng tôi gặp khó khăn về thủ tục,giấy tờ đem phim đi Đức, đồng chí Trường Chinh viết thư gửi Phủ Thủ tướng: "Năm nay, chúng ta có bộ phim về đời hoạt động của Bác Hồ ở châu Âu, sẽ đưa ra chiếu dịp 2/9/1975 sắp tới. Để bảo đảm chất lượng cho bộ phim,ta đã điều đình với bạn Đức nhờ sản xuất hàng loạt bộ phim này ở Đức và các bạn đã nhận giúp. Đề nghị Phủ Thủ tướng cấp giấy phép và làm những thủ tục cần thiết để gửi bộ phim này sang CHDCĐức sản xuất một cách nhanh nhất để kịp đưa về nước trước ngày 2/9/1975. Đây là một bộ phim quan trọng cần phải đưa ra chiếu đúng ngày 2/9, vì vậy đề nghị các đồng chí giải quyết sớm cho". Chỉ một ngày sau, các thủ tục, giấy tờ đã được giải quyết.
Dịp 2/9/1975, cùng lúc ở thủ đô Hà Nội và thành phố Sài Gòn, lần đầu tiên nhân dân xem phim "Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh" được thấy cảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập giữa Quảng trường Ba Đình và những hoạt động của Người ở Pháp năm 1946
