Duyên trời đã định

Đúng ra, Nguyễn Thị Hồng từng có một truyện ngắn và một vài tạp văn. Cái truyện ngắn ấy được in ra từ quá lâu rồi, chắc ít người còn nhớ. Có lẽ ngay cả chị cũng đã quên. Còn các tạp văn của chị thường viết về một miền quê yên ả, vùng đồng bằng sông Hồng quê chị, đó là những bài thơ văn xuôi.

Không biết đã thật chính xác: Hơn 40 năm thân quen nhưng chưa một lần tôi thấy Hoàng Quốc Hải làm thơ. Đôi lần anh có bài viết về một vài nhà thơ như Ngân Giang, Thúy Bắc, Tô Hà, Hứa Văn Định… nhưng có lẽ vì yêu quý và trọng ở nhân cách mà anh viết chứ không chủ tâm bàn về thơ phú nơi họ. Những bạn bè thân thiết cùng trang lứa với Hoàng Quốc Hải cũng phần lớn là người viết văn xuôi như Vũ Bão, Mạc Lân, Nguyễn Xuân Khánh, Lê Bầu…

Tính cách giữa Hoàng Quốc Hải và Nguyễn Thị Hồng cũng khác. Anh mạnh mẽ quyết liệt. Chị mềm mại đằm thắm. Tôi nhớ, hình như nhà văn Nga Bôrít Pôlêvôi từng viết ở đâu đó: "Những cái trái ngược nhau thường hút nhau". Trường hợp tôi đang nói đây, đúng vậy thay.

Hoàng Quốc Hải đến nay đã có hơn chục tập tiểu thuyết, truyện ngắn. Cũng từng đó sách biên khảo, tạp văn. Khác hẳn giai đoạn đầu, sau này anh tập trung vào đề tài lịch sử. Cả tiểu thuyết và khảo cứu. Anh nổi tiếng qua bộ tiểu thuyết lịch sử 4 tập, trên 3.000 trang "Bão táp triều Trần" được liên tục tái bản. Hoàng Quốc Hải viết về con người và sự kiện quá khứ nhưng đọc, cảm giác vấn đề nhà văn nêu ra vẫn nóng hổi tính thời sự.

Thẳng thắn một cách quyết liệt, không vòng vo, rào đón hay né tránh trước những vấn đề mình quan tâm, những gì Hoàng Quốc Hải viết ra là từ ý thức công dân và ý thức nhà văn. Trước Hoàng Quốc Hải, ở ta chưa ai phê phán những lời bình của sử gia Ngô Sĩ Liên về trường hợp Nguyễn Thị Lộ và vụ án Lệ Chi Viên.

Cũng chưa một ai nói lên sự tắc trách của một vài nhà sử học về một địa danh di tích đời Trần ở Yên Tử. Cũng nhiều năm qua, các nhà văn hóa, nhà sử học chỉ nói đến Văn miếu. Nhưng đến Hoàng Quốc Hải, anh đã chỉ ra: "Ở kinh thành Thăng Long xưa không chỉ có Văn miếu mà còn có Võ miếu, và cả Y miếu: Y miếu hiện nay ở số nhà 9A phố 224, trong chợ Trần Quý Cáp và phố Ngô Sĩ Liên. Phố 224 nằm gọn trong chợ, lại là dãy chợ gà vịt, quanh năm ướt át, hôi hám. Phố vừa không có tên lại vừa không có lối vào nên ít người biết đến. Y miếu thờ Tuệ Tĩnh (thế kỷ XIV) và Hải Thượng Lãn Ông (thế kỷ XVIII), là hai bậc đại danh y, mà cả mấy ngàn năm lịch sử nước ta mới có được".

Qua anh, ta càng thêm tự hào về nền văn hóa Đại Việt đã phát triển đến mức hoàn thiện. Nhưng lại lo ngại, con cháu hôm nay nếu không biết trân trọng, gìn giữ, rất dễ biến những di tích thiêng liêng trở thành phế tích.

Hoàng Quốc Hải có phong cách đĩnh đạc và mực thước. Có khách tâm đắc anh không tiếp ở salon phòng dưới mà dẫn lên gác, ngay trong phòng viết. Anh trải chiếu hay nệm, chủ khách ngồi xếp chân vòng tròn bên bộ ấm chén. Cung cách pha trà ở Hoàng Quốc Hải cẩn thận, tỉ mỉ. Động tác điệu đàng như một nghi thức.

Ấm chén được tráng kỹ nước sôi, sau đó anh mới vớt ra lau bằng khăn sạch. Mở nắp hộp trà, anh nghiêng nghiêng đưa sát vào miệng ấm, nhè nhẹ lắc cho những cánh trà móc câu từ từ rơi, như nghe rõ cả tiếng lạo xạo của cánh trà. Nước sôi chỉ cần vừa sủi tăm cua. Trà ngấm, được anh rót cả vào chén tống sau đó mới san đều ra các chén nhỏ, không chén trà nào đậm, nhạt khác nhau. Thưởng thức trà với anh, người sốt ruột không ngồi được. Vừa nhâm nhi, vừa đàm đạo.

Ngược lại, có khách mà không có mặt đức lang quân, Nguyễn Thị Hồng thường chỉ lấy ra gói trà Atisô cho vào cốc rồi đổ đầy nước sôi. Chị bảo: "Trà này mát và bổ, rất tốt cho gan và mật".

Trong bài thơ "Bình dị" của mình, Nguyễn Thị Hồng viết:

Em nguyên sơ như đất
Em nguyên sơ như cây
Em nguyên sơ như nắng
Như gió cao nguyên này

Có lẽ bản chất mộc mạc, hồn nhiên như cỏ, cây, sông, suối nơi Nguyễn Thị Hồng đã gói gọn trong từng câu thơ trên.

Nguyễn Thị Hồng có bài "Thu cảm". Đã có hàng chục tập từ các nhà xuất bản in đi in lại bài thơ này. Giản dị, nhẹ nhàng nhưng sâu lắng. Đọc mà bâng khuâng.

Mùa thu ơi, đẹp vừa thôi
Giăng chi khoảng cách giữa đời và mơ
Đời càng nhiều nỗi ưu tư
Người càng đơn lẻ trước thu tuyệt vời

Nguyễn Thị Hồng là một người đa cảm. Có khi chỉ từ một chiếc lá rụng, một giọt sương rơi hay ánh hoàng hôn đang dần chìm tắt cũng đủ làm chị xao động.

Quen biết chị nhiều năm những chưa một lần tôi thấy chị có nhận xét xấu về một người nào đó. Cả trong văn chương và trong đời sống. Cũng chưa một lần tôi thấy chị đỏ mắt, tức giận. Có lẽ đã vô vi? Vậy nên thơ chị đầy sẻ chia.

Hồi còn ở Giảng Võ, một chiều từ cơ quan về, bất chợt thấy một người đàn ông rách rưới lao từ trên hè xuống. Thót người, tưởng kẻ cướp, chị dấn đạp xe thật nhanh như trốn chạy. Về khu tập thể, chị kể lại còn chưa hết bàng hoàng. Khi mọi người bảo đó là người ăn mày, thì chị ân hận. Chiều hôm sau và mấy chiều sau đó, qua đúng quãng đường cũ, chị đạp xe thật chậm, hy vọng gặp lại người ăn xin để biếu ông ta ít tiền. Nhưng đã không thấy. Có lẽ ông đi xin nơi khác. Chỉ vậy đủ khiến chị áy náy mãi, như mình là người có lỗi.

Có cảm giác khi làm thơ, Nguyễn Thị Hồng không vất vả gì nhiều. Cứ trải lòng mình ra con chữ là thành thơ. Tất cả mấy trăm bài thơ chị làm in ra trong các tập "Em ra đi", "Biển đêm", "Hồn khèn", "Cuộc bàn giao thế kỷ"… cho ta cái cảm nhận vậy. Nhưng đọc và ngẫm, hóa ra không phải vậy.

Lêvitan là họa sĩ thiên tài, và tranh ông chỉ là phong cảnh, thiên nhiên làng quê Nga. Ông không vẽ người. Nhiều nhà thơ đã viết về Lêvitan, nhưng Nguyễn Thị Hồng lại có cảm nhận riêng:

Ngoằn ngoèo lầy lội đường thôn
Có ai ở cuối nẻo đường chờ không?
Đốt em khát vọng cháy lòng
Người ơi cảnh đẹp sao không thấy người.

"Người" là nhân vật chị muốn có trong tranh, hay "người" là họa sĩ, tác giả bức tranh?

Thơ Nguyễn Thị Hồng xuất hiện hơn 30 năm trước, đem lại một gương mặt thơ, một hồn thơ thật ấn tượng. Vậy mà giờ đây Nguyễn Thị Hồng như thôi làm thơ. Chị đã bỏ lại sau lưng mọi vinh quang thơ phú để trở lại với công việc một người đàn bà của gia đình, bếp núc. Chị chăm lo cho mái ấm, cho các con và cho cô cháu nội Chích Bông.

Và chị còn có một công việc cũng vô cùng quan thiết, là chăm lo, giúp đỡ cho chồng. Nhà văn Hoàng Quốc Hải giờ vẫn đang vô cùng bận rộn. Những năm trước, anh vật lộn với gần hai trăm năm triều Trần, nay anh lại như mất ăn mất ngủ với trên hai trăm năm triều Lý. Bộ tiểu thuyết "Bão táp triều Trần" xong, tưởng anh có thể xoa tay, nghỉ ngơi. Nhưng "Tám triều vua Lý" đã đem lại cho anh quá nhiều hấp dẫn, nên anh không thể dừng. Gần hai mươi năm nay anh dành toàn bộ tâm huyết cho bộ tiểu thuyết này.

Bộ sách có độ dày trên dưới 3.000 trang. Anh chỉ viết bằng bút máy. Không máy chữ, không vi tính. Tính lại cẩn thận, kỹ càng nên cứ sửa đi sửa lại. Có khi chỉ một chi tiết, cảm thấy chưa yên tâm, anh buộc phải dừng lại tìm sách tra cứu. Thậm chí lặn lội tận nơi đã xảy ra sự kiện. Không viết dựa, viết bừa, viết ẩu, nên vất vả. Để chồng yên tâm, mọi việc khác Nguyễn Thị Hồng gánh hết.

Từng là Trưởng ban biên tập Sách văn học Nhà Xuất bản Phụ nữ nhiều năm, giờ chị lại là người biên tập những trang bản thảo của chồng. Chị tự hảo về anh, về những tâm huyết anh đã viết, và chị rất tin vào thành công của bộ sách. Khách khứa nhiều, sợ anh mất thời gian, chị còn thay anh tiếp khách, cho dù đó là các nhà báo, phóng viên truyền hình hay những khách đến giao dịch, đặt bài…

Khi anh đi Đại Lải, Tam Đảo để viết, chị thu xếp việc nhà để ở bên anh. Anh lên Đà Lạt, chị cũng bay vào và ở bên anh hàng tháng trời. Anh không khỏe, kỹ tính, lại kén ăn, kén cả uống. Với anh, chị là người vợ, người bạn, người biên tập văn học… Có chị, đó là một động lực giúp anh  thêm sức mạnh vượt qua tuổi tác, để ngày ngày vẫn dành ra dăm bảy tiếng đồng hồ để đọc và viết.

Sắp tới đây, bộ tiểu thuyết trường thiên "Tám triều vua Lý" của Hoàng Quốc Hải ra mắt bạn đọc. Không hiểu sao, tôi cứ tin chắc, ngay trang đầu, tác giả sẽ có một hàng chữ đậm:"Chân thành biết ơn sự chăm lo, chia sẻ của vợ tôi, nhà thơ Nguyễn Thị Hồng. Người đã giúp tôi có thêm sức mạnh và niềm vui để có thể hoàn thành bộ tiểu thuyết này"